Ka Elele Poakolu, Volume II, Number 22, 3 August 1881 — O KE KANAWAI A ME KE KAULIKE, HE MAU MEA IA I HOO- hui ia e ke A kua, aka na ke Kanaka i hookaawale. [ARTICLE]

O KE KANAWAI A ME KE KAULIKE, HE MAU MEA IA I HOOhui ia e ke A kua, aka na ke Kanaka i hookaawale.

Na keia raau huaolelo e kau. ae la maluna i kono mai i ka mapao o ka mea-kakau e hoopuka aku, i noonoo a kaana like mai hoi . na Hawaii Oiaio a pau i ka manao o keia hoakanaka a hoalahui o oukou. Ke Kanawai — i hanaia ke Kanawai no wai ? Aole anei i hanaia ke Kanawai no ka iehulehu, mai ka mea kiekie a vi,ka mea.haahaa, a mai ka mea waiwai a i ka, mea ilihu ne. Ua oleloia hoi e kekahi kanaka naauao, " Hē mau kauwa kakou a pau na ke Kanawai," Hpe'oiaio no keia mau oleio. Mai ka Moi, ka mea iaia ke kulana kiekie a o ka panepoo hoi o ka hanohano, a i ka mea haahaa loa ilalo, ka pih o keia mau olelo. Ke olelo mai nei paha kekahi mau makamaka o'u, " Ka l.aole i pili ke Kanawai no ka Moi. no k:a mea, he Moi oia, a aole Kanawai maluna ona." A ke olelo ae nei hoi au, aia oia malalo o ke Kanawai, a he kau-v,-a oia na ke Kanawai, a me kakou pu no hoi a pauv He hiki no anei i kekahi Aupuni ke'ku me ke Kanawai ole ? Ke olelo nei au, Aole ! ^- Ina aole ke Kanawai, aole e ku kekahi Au-

puni. I ka wa ēponi ia ai ka Moi, malalo oia p ke Kanawai e. hoohiki ia ai, a no ia mea i liio ai oia i kauwa.na ke Kanawai a i Kahu hoi no ke Kan^wai, a nawai la e hOole mai, aole ka Moi he kauwa na ke Kanawai, a me oe, a me a'u, a me ka lehulehu holookoa a pau, Ke manaolana nei au, aole kekahi o oūkou e hoole/nai ana i keia mau manao. Pehea la i ku ai ko ke Akua Aupuni ? ■ Aole anpi he Kanawai ? a ma ia Kanawai e ku nei Kona Pono a me Kona Aupuni. Nolaila, pela no na aupuni a*pau o ka honua . ^^-neiT-aia.maiuni nia kahua lionkahi e ku nei, ke ka|iua o ke Kanawai. Ua oleloia no hoi', " 0 ke Kanawai, oia no na luna helu wahaolelo o ke Akua." A peia no i pili ai ia mau olelo ia kakou. E o'u mau makamaka o ka aina hanau nei; a na kupuna o kakou i eha ai ka ili i ka maka o ka ihe. E haliu mai kakou a e hoomanao ae hoi, he mau kauwa wale no kakou na ke.Kanawai a me ka M.oi, a e.nana ae kakou. i na olelo a Lui XIV, kekahi o na Moi t kaulana o Farani, " Na Kanawai, oia ke alii o na'lii,'' Pela no hoi ka mea i kakau ja e ka Haku Bacona o Enelani, ,c 0 na Kanawai maikai ia, i loaa'i i ka Moi ka mana nui, a i na makaainana ka lanakila,"— -a owai la o oukou ke hoole mai ana i keia mau mamala olelo maluna ae. Nolaila* na ke Akua i haawi a hookumu mua i ke Kanawai, a i loaa'i hoi ke kahua e « . ■ ^ - ,* • v ■.■■'.'■■ .:■■:;... ■ .w''' • ,

-* « ku nei Kona Aupuni. " O keia hoi malalo iho na olelo a Lutera, " Ke Kanawai, oia ka kakou e hana ; ka Euanelio, ka ke A.kua ia e haawi mai ai." Mai manao kakou i keia huaolelo Kanawai he mea uuku ia. He mea nui ia, a na Aupuni o ke ao nei e hiipoi nei, a maluna o.ia kahua e paa nei kou kulana e Hawaii.- ' . *""* . Ke Kaulike — Heaha- ke- Kaulike ? Aole. anei ia o ka pono o kela a me keia, mai na'lii a na makaainana, mai ka mea e noho ana malupa o ka Noho Kalaunu a i ke kanaka haahaa loa, oia ka mea a Volatea i olelo ai, > " Ua Iike na kanaka a piu ; aole rha ka hanau ana, aka, ma ke kulana maemae wale no ke ano e " Ina aole ke Kaulike aohe waiwai o ke Kanawai. . '• E noonoo, e ke kanaka,.a e kaupaona ia oe iho; ka Moi, ka aeahaukae, ua like a ]ike ; mai ka iepo mai kakou a pau." Owai la o oukou ke hoole mai ana, aole i like kela a me keia mea uhane. Oia no hoi ka manao nui o keia huaolelo. Kanawai ; o ke Kaulike, he mea nui ia, aole o ke kekee, a i hoohui ia ai ē ke Akua a lilo i hookahi, a i olelo ai hoi kekahi o na wahine kakau a haku manao kaulana. " Ma ka ipuka mau loa, e hui pu ai ka lima paumaele a eleele' me ka limn keokeo a maemae, iloko o ka puili o ke Kauiike." 1 pakui pu ia mai no hoi me na olelo a CoIetona, " Na Moi a" me na makaainana, na.haku a mē na kauwa, e loaa no ia lakou ka iliwai like ma na' wahi elua, — ma na kapuai' o Iehova, a iloko o ka luakupapau "

. E Hawan e ! eia ka leo la ! o keia maka- : maka oiaio o oukou, ke uwalo aku nei ia oukou, e huli, e noonoo, a e kaana pu mai hoi kakou ma ka imi ana, a nēemuunu hoi, no na mea e pili ana i ke kumumanWe kau ae la rna ke poo. Oiaio, he opio au, a na ia kumu.i kono mai i ko'u lunaikehala, e u.wa. lo aku ia Hawai'i holookoa, e hui pu mai me a'u, no ka.noonoo ana i ka pono a me ka iiewa o keia kuku'lumanao. Ke kali mai nei paha o'u mau makamaka Hawaii Oiaio. o ka puka aku o kani a ke kanaka i hookaawale ai i na mea a ke Akua i hoohui ai a i hookahi hipuu, oia hoi ke Kanawai a me ke Kaulike. . Ma keia 'wahi e lawe mai ai kakou i ke poolelo, a e hoohui ae i hookahi, a ma ia manao kakou e kamailio pu ai, a e ike rio hoi kakou i na mea a ke kan'aka i hana'i, e ku ana i ka pono Kaulike o ke Kanawai a me ka lehulehu holookoa. Aole no i loihi ae nei na la i haia, i hana ia ai kekahi mau mea e kue ana i ka pono Kaplike a ke Kanawai, a kakou no i ike like ai maloko o ka Elele Poakolu, nona ke poo, " Mimino ka Mana o ke Aupuni," a i lohe ia ai no hoi ma na pipa alanui o kekulanakauhale nei, a ua ike no hoi na makamaka, mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano. He pono anei ia hana ft Ke i nei au, aole ! Aole ia o ka popo Kaulike a ke Kanawai i makemake ai. Kapakahi na hana ana a ia kauwa o ke Kanawai. S : " .

> Owai la ia kauwa ? Aole anei o ka Perf • sidena o ka Papa Ola ? ka mea nana i ae i kekahi mau makamaka paha ona, e holo i kekahi mau mokupuni e aku, me ka hooma- i lu ole ia. Ma na kumu hea, a ina ka rula i hea o ka Papa Ola i ae ai oia e holo ka ona | miliona o ke Kula o Kamaomao, ke Kiaaina I , o Oahu Maui, Molokai a me Lanai, a me \ kekahi no hoi o na hoahui ona ma ka oiha- ^ na kalepa, a he lehulehu wale aku. No ka 'i ona kani ana paha, a me ka nui o ka wai- \ wai, nolaila hookuu ia aku la me ka hooina- \ lu ole ia'. No ke Kiaaina ana paha o kekahi I j no Man-h &c., hookuuia, a no ka hui ana o j ! kekalā me ia, nolaila aē'ai rio ia e holo me ko lakou hoomalu oleia. He pono anei keia ? O ka manao anei keia o ke Kanawai ? A o kapono Kaulike hoi anei keia i manao ia ma~kc Kanawai ? Ma- I nao au, e puana like mai ana no kakou ma' | ka hooho like ana, aole ! Me he mea la, [j rna keia hana ana a ka Pereridei;a o ka Pa- 8 pa Ola, ua manao oia, ua pono, a ke puana fj ae nei hoi ka mea kakau, aole i pono, no ka 1 mea, ua kue oia i ka pono Kaulike o ke Ka- 8 nawai.- Aole i hana ia ke Kanawai^W^ 1 kanaka Hawaii wale no a me ka poe ilihune. 1 l hanaia no kela a me keia, mai ka mea I kiekie a haahaa, a mai ka mea waiwai a ilihune. I hanaia no hoi ho na ano Wnaka a pau e noho ana malalo o ka malu o ka Hae Hawaii, Me he mea la, eia i k-u'u mau pepeiao kahi i pa-e mai ai ka leo ti Golosamita, i ka i ana ae. " Ua anait ke Kanawai i ka Doe ilihune. a o kn noe waiw.ni mnlmm

i X - - — . . . " » | miuiuuu lakou o ke Kanawai." ■. I He mau pule ae nei pahaUUiala J<a hanaia ana o kekahi hana kupono me-e kekahi kauwa o ke iKanawai. Ua lohe mai ka mea kakau mai ka poe i ike maka i ka hana a ua kauwa nei, ma kekahi wahi o loko o keia taona, i ka lawe ana ae i ke Kanawa? ma kona lima, a hoēha aku ia i kekahi wahine pake me ka maopopo ole o na kumu. Kai rio o kana hana, o ka nana i ka pono a me • ke Kaulike o ke Kanawai, aole o ka hoelui I wale rne ka maopopo ole o ke kumu, Ina i I iiaiia ka wahine pake I kaAiewa a. mau hewa paha e kue ana i ke Kanawai, hookahi wale no pono o ua kauwa nei o ke Kanawai, o ka lawe aku i ua wahine pakē nei i kahi nana e ao mai. Aka, aole i hooko ua kauwa nei o ke Kanawai. Ua lawe maoli ae no oia i ke Kanawai ma kona mau lima, a hoeha aku la i keia mea palupalu me na kumu maopopo ole. He pono anei keia hana ? E o'u mau makamaka ili ulaula o. ka aina hanau nei. ka aina a na kupuna o kakou i makee nui ai, a i molia ai i ko lakou ola no kakou, ke pane nei au, aole i pono keia hana ana a ua kauWa nei o ke Kanawai. Ua a oleloia ho hoi e ka poe naauao, "0 ke Alii e kue ana a haalele i ke Kanawai, ua pahemo oia mai kona mau hoaloha maikai rnat," Pela no hoi keia kauwa a ke Kanawai a me ka Feresidena o ka Papa Ola. A ua olelo mai no hoi o Aarona Hila, " O ke Kanawai ■ _ ■. 1

• — —7 — = — e hoohilahila ana i ke Kaulike, o ka pepeh kanaka ia o ka noonoo," Fela io no, e like me na niea i hanaia a i hai ia ae nei ma ke kahi wahi o keia kukulumanao. Na oukou no ia e kaupaona like mai*, i akaka ai ka pono a me ka ole. Fela no na Kanawai o ke Akua. Ina aole Kaulike, ina ua helelei Kona Aupuni, aole, o ke Kaulike ana o Kona Kanawai mai ka poe kiekie a haahaa, a me ka poe waiwai a ilihune. He Kaulike ka olelo ana, Aohe 'kapakahi, mau ai no ke ku ana o Kona Aupuni a me Kona Pono. A ua oleloia no hoi e Otisa, " O ke Kanawai o ke Akua, ke ola ■ ia o kanaka." He oiaio keia mau olelo, a aole paha oukou e hoole mai ana i keia ; oiai, he pono a he oiaio wale no na mea 1 hana ia e la. Ua ike no hoi kakou ma Kana Buke, he maikai wale no na mea i hanaia e ia. E Hawaii e ! E huli mai •! 0 ka Pono anei keia a na'lii o kakou i hala e aku i ka hiamoe mau loa i imi ai ? a e imi hele nei no hoi ko kakou Moi Kalakaua ma na Aina e. Aole. O ka lakou pono, (na'lii i hala) a me ka Moi Kalakaua i imi ai a e imi nei no hoi, o ka Pono Kaulike, aole o jve paewaewa. E Hawaii ! e hoomanawanui, mai paupauaho a mai kaemi hope, aka, e hiki mai ana no ka la e loaa'i ia Hawaii ili ulaula ka mea a ka lahui holookoa e lia nei, oia hoi ka loaa ana o na pono Kaulike i kela a me keia. • Me he mea la, eia no imua o ko kakeu mau maka, aka, he powehiwehi k>i ike ana ma ke aniani. Nolaila, mai pauaho oe e Hawaii, e umi i ke aho, a na ke au o ka manawa e hoike mai. E na Hawaii Oiaio— ina ua hoopuk^ au i kekahi mea ano e, ke noi haahaa aku rei .. au ia oukou, e kala maiia'u, ana ka Makua Mana Eoa e nana a kiai ia kakou a me ko kakou Moi, a hiki i ka hopena i ike ole ia. . A e pule aku no hoi kakou i ke Akua Kahikolu, e hoomau ia- ka welo ana o ko kakou Hae, a na kupuna a me kakou na mamo i aloha nui ai. ( Ke hooki nei au maanei. Owau no me ka haahaa. Hawaii Makee Ola. Honolulu, Aug. 1, 1881.