Ka Elele Poakolu, Volume II, Number 24, 17 August 1881 — KE KAHU AUPUNI [ARTICLE]

KE KAHU AUPUNI

LILIUOKALANI, A ME NA 'LII PU O KA AINA, KEELIKOLANI, PAUAHI, KEKAULIKE, KANOA, J. O. DOMINIS, A. S. CLEGHORN, A ME NA HON. S . K. KAAI, J. M. KAPENA, J. E. BUSH, A ME NA MAKA HANOHANO LEHULEHU MA HILO HANAKAHI NEI. E ka Elele Poakolu; Aloha oe:— Ka Pukuniahi e nakolokolo ai na Paemoku, ka Uwila anapa i ka hikina, malamalama Kauai o Mano, ka Waeaolelo hoapili o ka manu nunu lawe lau oliwa, eia mai ka lei lehua, e wiki e lawe aku oe, i ike mai ai na hoa puni mea hou o kaua mai ka la hiki i Kookoolau, a ka nape ana aku o ka la i Lehua. E na Keonimana maikai, e oluolu mai oukou e kamailio iki iho hoi ko oukou hoa nei ma keia wahi, oia keia. I ke Kahu Aupuni Liliuonamoku ma Hanakahi nei i ka la 5 o Novemaba, 1880, o ka Poalima ia, ua pii oia no ka makaikai pele i Kilauea, a ma ia po a ao ae Poaono, ua ike ia aku ka oili pulelo ana mai a ka hae ula weo a ka Wahine iluna o Mauna Loa, o ka hoomaka ana ia o ka Wahine o ka lua o hooheehee i kana mau mea hana a hookaheawai mai la ma ka aoao akau o ke kuahiwi, a hoohanini loa mai la iloko o na ulalaau uliuli e ai nomenome ana me ka ulupa i na ululaau, na koa waa maikai i manao ia e ka poe kalaiwaa, ua neo i keia wa. A mai ka la 5 mai o Nov., 1880, a hiki i ka la 5 o Augate, 1881, o ka piha ana ia o na malama eiwa o ka nee hele ana o ke ahi a ka Wahine, a eia i keia wa ke ako nei i na lehua o Makaulele a me na hala o Upeloa, a ua kokoke loa ke ahi a ka Wahine e auau i ke kai o Hanakahi, a e hee i ka nalu o Kealalaia a me Kalehuawehe, a e nahu-pu i ka anae o Waiakea a me Waiolama, a e hoolilo i ka nani o Hanakahi i puu pahoehoe, e like me ke a o Kaniku. Ma ka Poaono, Aug. 6, ua makaukau ka huakai a ke Kahu Aupuni e hele no ka makaikai i ka muliwai ahi pele a ka Wahine o ka lua. Owau a me ko'u hoa E. K. W., he hihia ka maua ma ia la imua o ka Aha Hoomalu o Hilo, ua kuka maua e noi i ka Aha e hoopanee a noho hou i ka Poakahi, a i ka puka ana mai o ka Lunakanawai G W A Hapai, ua noi maua e hoopanee i ka hihia a noho hou i ka Poakahi, o ko ka Lunakanawai manao no ia, a ua hahai maua i ka huakai a ke Alii, no ka makaikai pele, no ko maua manao e ike pono i na wahi i pa ia e na haole, i ole e kahe aku ka pele ma ka pa wiliko o Waiakea. A ia maua i makaukau ai no ka hele, loaa aku la ka huakai a ke Alii iloko o ka uluhala o Upeloa. Eia keia wahi ma ka hema aku o ke kaona, he mile a oi ka mamao mai ke kaona aku. Ma ka hiki ana o ka huakai Alii ma kahi o ke ahi pele, nanea iki malaila, e makaikai ana i na hana ma ka muliwai pele, a i ka nana ana, ua paakiki ka pahoehoe, e ula weo mai ana, a ma kau wahi hoi, e hoohaku hoohake mai ana no ke ahi pele, ma keia wahi e hoonanea nei ke Alii a me ka huakai, e oli ana no kekahi ika i noa o Pele. A pau ka makaikai ana a ka huakai Alii, ua maki aku la ka huakai ma kahi o ka pele e- kaheawai mai ana, a hiki aku la ka

huakai ma na huina o na kahawai e iho ai kekahi mana ma Kalepolepo e hiki aku ai i ka loko anae o Waiakea, a o kekahi mana, e kahe ana ma ke kahawai o Kalanakamaa e hiki aku ai i ka loko anae o Waiolama. E hoomanao e ka mea heluhelu, o keia wahi a ke ahi pele e kahe nei, oia ke kihi ma Puna ma ka aoao hema mai ke kaona aku. Nee hele aku ia no ka huakai a ke kahua o Kukuinui, i nana aku ka hana i ka pahoehoe, e hoohanuu mai ana, owela ka nahele, lohi mai ka papa, na ole ka pahoehoe i ka hana a keia iwi-kani. Ma keia wahi, he lohe ia aku no ka leo o ka pohapoha o ka pele i ke kani, me he leo la no ka hekili iloko o Ikuwa, a me he pukuniahi la no Puowina ka owa pono i ke kulanakauhale. Maki hou aku la ka huakai ma ka aoao akau o ke akua, he wahi ihona iki ia a loaa mai ke kahawai o Waikaloa, aia malaila kekahi pele e nee hele mai nei, oia kekahi pele kupono i ka uwapo o Elenaio, eia keia pele ma ka aoao hema o ka puu o Halai. E ka mea heluhelu, e ike pono oe, o ke kihi ma ka hema, ku pono i Kalepolepo, a o ke kihi ma ka akau, aia i kahawai o Waikaloa, ku pono i ka uwapo o Elenaio a hiki aku i Waiolama. Nolaiia, e ike iho oe i ka nui o kahi a ke ahi e nee papa mai nei. Nee malie aku la no ka huakai e pii ana iuka, ma ke kihi o ke a pele a e ula weo mai ana no i ka pahoehoe, ua hele wale a Unounoo Puna i ke akua wahine, e a ana ma na wahi a pau o ka pahoehoe. Pii aku la no ka huakai me ka manao e hiki i Kaumana, a e ike i kahi o ka hale o Keoni Holo i amu ia ai e ke ahi pele, aole i hiki ka huakai ma ia wahi a kahawai o Waipahoehoe, luana iki ka huakai malaila, nana aku la i na hana a ke ahi kukahaoa o ka pahoehoe i ka hana a ia kupueu. Ma keia wahi, hoohuli hou ka huakai e hoi i ke kaona, aole nae i hiki pono aku ka huakai i kahi o Keoni Holo. Maanei, ua hiki ka huakai i ka puu o Halai, pii aku la ke Alii a me ka huakai iluna o ka puu, ma ia wahi wau i helu ai i ka nui o na lio, he 58 ka nui. Ua hoomana maua me ko'u hoa E. K. W., no ke ano o-pi mai o ko maua mau lio, a ina e hui aku ko maua mau lio me ka huakai lio o ke Alii alaila, he 60 ka nui o na lio, a ina e hui pau loa mai me kekahi mau lio i pau e i ka hoi he 20, alaila, e piha ana ka elua kanaha lio ma keia huakai. He hale lole aia iluna o ka puu o Halai no ke Aliiwahine Keelikolani, a ua hoaumoe oia malaila no ka nana ana i na hana a ke ahi pele i ka po, a oia paha ke kumu o ke Kahu Aupuni i pii aku ai e nana i ka hale lole a me ka huli ae nana i ka nui o kahi a ke ahi pele i kaheawai mai ai me ke kilohi pu ana ia kai o Hilo i ke kupono o kahi a ka pele e alaapapa aku ai one-a kai o Waiakea; he mea maopopo e pau ana ka nani o Hanakahi a me ka loko anae o Waiakea, i ka hele a keia kupueu nui nana e ulupa nei na ululaau uliuli, na lehua o Mokaulele a me na hala o Upeloa; aloha wale ia nani uliuli a ke onaona i waiho ai; hoonuu Hanakahi puia i ke ala, na ka makani Puulena i lawe mai piha pono kai o Piilani; aloha ke one loa o Punahoa a me ka nalu haaheo o Huia; e pau ana ia nani i ka Wahine kupueu o ka uka. la'u i lohe ai i ka leo o kekahi poe e puana ana pela, owau no kekahi i aloha i ka aina. Eia hou aku ua manawa, e hoopokole ae au i keia. Owau no me ka haahaa. D. B. WAHINE. Hilo, Aug. 11, 1881