Ka Holomua, Volume I, Number 5, 1 November 1913 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA —o— HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakauia e Ka-Lama-Ku-i-ke-Au Kaahiki

MAHELE V. .<A HI'AKAI IMI AI<OHA I KA AINA O KUAIHELAN'I C Hoomauia.) 0 ka lele ia o ua poe manu kino v/ahine nei a ka hapalua like e huli ai ke kai pale o Ale-n-uiiiaha, .a. lawe nohoi ke au o lalo lilo pale ke kai o "A.lenuikawahawaha, ilaila maopa na ekekeir o ka manu, alaiia olelo aku la kekahi manu i kekahi: "E! ke mauluulu mai nei ko'u mau lima i ka ueue i nei mau au-ki loloa, a huipu- hoi me nei nni kiumaha o ka huhi, aoe i kana ua mea he maluhi o ke kino. Luhi hewa nohoi ka oni ana ika makani. E aho paha kakou e fuu kai a ea ae, alaila, I nee hou aku ka{s:ou i ka ueue a kau īluna o ka puu o K.auwiki." Ua holo like ae la keia manao i ua poe manu 'la, o ko lakou hooluhe iho la nō ia i na eheu a iamo aku la na kino o lakou iloko o ke kai. 1 ko lakou ea ana ae, ua hele a ma-u pono na eheu o ua poe manu ala,' ua loaa hou mai la ka ikaika i ko lakou mau a-u, a o ko lakōu wa no ia. i puoho ae ai a lele aku ene ka ikaika loa. A oia ka KLaauma i~o!eiō iho ai .iloko ona me ko lakou ala ike ole m=i_i kona pili aku, oiai ua hao mo ia kona mana paa na maka i ka £-hu, aohe hiki ke ike mai: Eena lna ka hoi a'u mau kaikamahine manu, 1 ka pa ana aku la p-=»ha o na eheu 1 ke kai. Akahi no a oni mohala pono na puapua 'e īele ala." «•« O keia paha ke ko ana o kela mau mapuna olelo a Hainakolo i kau mai ai i ka makuahine; hookima ia Kaauna, oiai oia i ka uka &ihipea i ka waonahele kanaka ole o Kaauwana, e i mai | ana penei: * | *''Ike wale ana au ia Elaukini I Ia kini lawaia manu i ke awa- ■ kea j Ke na'i" ala iluna o Kaauwana Eīe uwahi ka'upena e hei ai Ke kapeku la i ka noe o Pokahi -wahine i ka i'a manu Kuu manu lib i,-o. a'u manu O kuu mau pokii kaikaina aloha Hookino manu ana oukou la A he manu, kuu manu hoi—e, Ike i ka waī la, luhe paha auanei." He mea oiaio, eia lakou nei ke kikaha ala iluna o ka ili o ke kai, a ke. ike mai la no o Hainakolo i keia luu kai ana o ua mau kaikaina nei ona, a. k-ani kana h'ene āka. A oia ka Mailelaulii i ninau aku ai iaia:

"E Ha'i-lauahea i ka poli kapu o Waipio: Heaha ia au i aka iho la?" "Heaha mai auanei hoi kau e' kuu pokii, i ninau mai la. O na pokii hoi -paha o kaua i lele mai Ia a waena moana o Hawaii me ke kumu o Kauwiki, hooluheluhe nui la i na eheu o lakou a hoiamo nmi iho la i ke kino iloko o ke kai. 'Aiake kupou lua mai la na poo, a owala na puapua iluna. He lele nui mai koe mahope o kaua." Ua oleloia ma keia moolelo, o ke kumu ka i hulilua ai na ale o ka moana mawaena o Ha_waii a -me- Ma*H r -hoi ko ka hikina a huli nohoi ko ke mamuli no ia o keia auau ana o Mailepakaha taa iwaena moana. A pela i kapaia ai ia mau kai hu'ilua e na poe kahiko, o Alenuihaha a me Alenuikawahawaha. O ke ano o keia mau inoa o Alenuihaha ajme Alenuikawahawaha, oia keia: No ke kawahawaha O ka o-nu nalu o ke kai e nee aku ana mai Maui aku, oia ka mea i kapaia ai o Alenui kawahawaha; a no ka haahaa o ka o-nu nalu o ke kai e hee mai ana mai Hawaii mai a waena moana, i kapaia aj o Alenuihaha. 0 ka lele ia o ua poe manu nei a kaalo ka puu o Kauwiki mahope o lakou, o Maui ia, a ike ia Kula i ka uwahi moe kololio i ke amu m» ka makar£4oas* >Ii aloha o Kaupo, oni ana ka moku o Oahu nei mamua me he ao opua ala i ka iliWai. Ia wa pa-e ana kekahi leo ma ko lakou nei mau pepeiao: j cc Oni ia i ke aouli, lawe e. kieI kie a pale ka īke o lalo." | Lohe no ua poe kaikamahine! | manu nei o ka leo no ia o« ka! makuahine o lakou e kahea nei, j o ko lakou hao" ae la no ia a oni I i ke aouli, aneane pu o lalo ke īke iho, a hoonpaka mai la lakeu e oni no mua. Ia lakou nei e lele aku ana i ka moana e hookokoke mai ana i ka Lae o Kawa'ihoa, nana ae la o Ihiihilauakea i ka moana a ike mai la 1 nei poe manu kupanaha e lele haaheo ans i ka ilikai, olelo iho la ia: I "He keu ka. hoi a ka mta kupanaha nui wale. Ua noho ae nei nohoi i ka aina a ua lu'a na makahiki, ua palaka pu mai ka noonoo aohe onioni hou, ; palupalu maoli na olona, akahi no au a ike i keia mea haahe j. Malia paha o na manu keik; heia a Hina Waikolii. Eia nae hoi, he mau mahoe wale no ksna o'ka hanau ana mai, o Kane ame Kii he mau a-u kowalī pehu laua a i eiua. He poe wahme hoi keia. No lakou nei paha ka punohu ula ua koko a'u i ike aku nei i ke kauhihi iluna o ka pali kauhuhu o Makapuu?" 1 kela wa-huli ae Ia ua Ihiihilauakea nei a hoolei pono aku

'la i kona tuau onohi ike ma ka 1 huli hikina e halawai aku ai me |kā Lae o Makapuu. A iaig. i i hana ai pela, aia hoi, ike aku la I no oia i lea oni paa mai a ka ua ! lei kokoula ame ka pipi'o lua La ke anuenue i ka aina Alaila.panehou ae laia: "Aia i la! Aia no la kela punohu ua lei kokoula a'u i ike mua aku nei ke hawele mai la i ka piko o ka aina, a pela nohoi me ke anuenue e ku mai La i uka. K"e aln okoa no paha ka mea nona j kela mau onohi; a he okoa no paha keia poe e nihi haaheo ae 1 nei ka ua i ki ilikai." i Ia wa i hapai ae ai ua Ihiihi- ! lauakea -īei i keia mele: ' "t> k 1 JL c l e ana inanu o ' Waīwaa \\ ale kt alolia ena hoa tnali l hn-1. \ ! j M kipa. kr loloku tiu U l.iu o j 1- nwalo. t_ ln.A'ku aua ui oukou e t: kipa lialt_ %\alo ui.iloko e ko kama- ' 11«. ai ahe i< o ole ko kauli.ile noi | ! 1- kip mai lio i—e ] I 'ui mam. hookanaka i ke k.u 1 līii'i m.ii .īii.i ko uuUon <il?> o mului t 1 ku L..0, IU featiAtfnav alo'ia no ka'u pan.u i Uvu hilaliila | i i 'pahi k..i i.! i.ukou-a ' j Oka hele īa oka hanehane o , ua mele nei a Ihnhilauakea a j lohe o Mailepakaha ma, ia ma- j nawa i pane mai ai o Mailepa- , kaha: | I" -'*E! Ke kaheaia mai la ka-! kou e kipa. O ke kamaaina! paha keia a ka makuahine o kakou i hai mai ai īluna o ka puu oia*t> Ihiihilauakea. E kipa kakeu, mai pa!e i ka Ieo." ] j Oko lakeu huli iike ae la no ia a lele no uka o ki aina. Oiai nae lakou nei e lele aku no kahi o Ihiihiiauakea, ua heea mug. aku la o Kaaura ilaila a hui iho la me ua- kupueu nei o ke kaiaulu i ka puu makani koloiio. A me he mea la, ua kamaaina mua no-laua i kaiu ame kahi. Uwe aloha īho la laua apau, ia wa ninau aku la o Ihiihilauakea ia Kaauna: "O oe mai nei ka paha ka hookele moana o na wahine kino manu a*u i ike aku nei, a 1 pa aku nei ka'u kahea e kipa?" Ae aku la o Kaaunaikahakoiwailaniikeaouli me ka olelo ana aku: "No lakou ka"u i kipa mai la i ou nei. He poe aīiiwahine opio ae keia no Waipio i ka moku nui o Haws]i. O lakou nei na kaikamahine a Kuaikauakama me Hmaaiulunui, a o kekahi mau kaikama keia o tīa : nakolo ika pali kapu o Waipio. I hiki 'mai t ua mau kama a.la a kakou, e uwe aloha aku oe, a e hahao aku i ke ola a piha ka lua o ka inaina. Ai ai nui a maona ea, hookuu ae oe ia lakou e hele ae, a au'a iho oe i na ahu hulu manu o lakou, ke ae nui mai nae. Owau nei la, e hoonaue mua ae au a.kau iluna o ka puu o Ke'auau."

, Pau no ntia nieiu olelo a Kaauna, o ko L-Ja n-lowalf honua aku la no ia. laii pohoi a hala Im.u, uDa'i:\:'i ani na eheu o ; Mailepakaha mu 1 ka ijpuka hale ■o Ihiihilauakea, a pa nohoi ke i kahea a kamaaina: "He ma —i. ! Maloko mai e lani ahi.'' | A o kona hea mai Ia no ia i 'ua poe ka:kamahine nei elike :me ke ano mau o keia lahui ka ' h<->opunf>hele i ua'lii me na mele ; īnoa: | O ot ia e Mailekaluhea IMailehai»'- .ale t npo H..-1 «.'le -m i aan: o lUile; ukuh.i i Kahd. t .:.a iu iv,o Ika la makum j Kal.a ki; Ika malie Kipa \\alt? ana oukou Ahe kalia ktij. nulio.a „ku nei 0 ounou L- ~'n '.ari aln ■\ 'C 1 uu. Hir 5l 1 ka p.ih karu o Waipio 1 '1 -» ImU o .uii.i aloha tiei Al." 1 Ai H fc «.»kua. : > Kipa nuv a-,. t ouliou e .1 v le-i t Oka wailelo uloha o H a u„ L . ka puloh'=i»io aala o Ka;iahi All. L r '.;_-w.n o tCuiiukui\ai o k. .\a ...... i: \,aiw.ir , m Oka a-.ina «. j : 1 u i:iohai 310 īa i: u kti a eiku ai 1 ka leo O k 1 u ( .-.nae-i ie alol.a ,a uo o-.kou " Pau ke:a h=a inoa ena a Ihii u.- pee rr.ar.u eepa nei o Waipio, pane mai la oīa: "Wehewehe-.a aena wahi ahu • hulu manu pulu kai o cjkcu a hoihei mai iloko nei o ka hale. Aia ho: a paa na hope o oukou ( i ka pa-u, hookomo ai aku, a kuu nohoi k a luhi ke ponluniu o nei au ana mai la o ke kai." A pau na wahi aahu pulu o leihou nei i ka hemoheme. o ko lakou ne: wa no īa i komo aku ai iloko o k& hale, a mau ana na pou ihu me leo ke kamaaina. A pau ka ike ana, mai la o Ihiihilauakea īa lakou nei e ha- , hao ko waho la loko. - Emioole ia heomakauleau ana mai ; a ua wahine noho maka'lae kai j nei o ke kaha, ua makaukau mai na meaai ono loa na ua I poe kaikamahine ala. | mai e a'u kaikamahme a kokoke. E ai, e hoopiha [i ka lua o ka inaina."