Ka Holomua, Volume I, Number 6, 8 November 1913 — HE MOOLELO -NOKILA a MOIKEHA [ARTICLE]

HE MOOLELO -NOKILA a MOIKEHA

Ka Hookolo Ewe Kupanaka—A o ke Kama Kapu n Hooipoika-malanai i ka Nalu kee o Makaiwa

Kakauia e Olopana-Nui-Akea

MAHELE EKAHI.

Ka Mookuauhau o na Makua.

I kela au kahiko i hala loa aku i o kikilo; e noho ana ma Tahitikaialeale o Kaopuahikiahiahi, ke kane; a me Naluhaipoko, ka wahine; ma ke ano o laua na Alii Nui a Aliīaīmoku oia aina, aia malalo aku o laua he nui a lehulehu wale na Alii hanau o ka. ama a me na kanaka, i hele a honupeekua ka nui o ka lahui mai o a o. Iko laua au e noho Aimoku ana, he nui ko laua ohohiaia e na Alii a me na kanaka. 3STo ka mea, he nui ko laua oluolu a lokomaikai, e ike ana i ke kanaka nui ame ke kanaka iki. Oia hoi, he hke ka laua īke a malama ana i ko laua mau kanaka mai na Alii a hiki aku i na poe 0 ka papa haahaa loa o na kanaka. I ka hala ana ae o kekahi mau makahiki lehulehu o kolaua noho'na kane a wahine ana ma kela kulana Aliiaimoku, ua hoopomaikai mua ia mai la laua ma ka wanaao o ka po o Akua, mamuli o ka hanau ana mai o Naluhaipoko, he keikikane ui. lie hookahi anahulu la o ke poi ana o ka ino i ka aina mamua ae o ka hemo ana mai o ke keiki mua a laua. E kui ana ka hekiii, olapa ka uwila, a e ua ana ka ua k:>ko. Mawaho ae oia mau mea, e īke pu ia ana ke alewalewa a me na hoailona. Aliinui e ae, i ke au o ko kakou mau kupuna. I ka hemo ana mai o keia keiki mua, ua kaa aku la kona malama a hanaiia ana malalo o Kahai, kekahi o na hoahanau o ka makuakane. He kanaka ano kupua keia ma kona moolelo e noho ana maluna o na kuahiwi a me na kualono o Tahitikaialeale. I ka hanai ana o KLahai i keia keiki, ua malamaia a hanaiia oia ma ke ano kapukapu alii a hookalakupua no hoi. A, ika nui kupono ana ae o keia keiki, ua hoihoiia mai la oia imua o ke alo o kona mau makua na laua 1 imi iho a loaa, a kapaia iho la kona inoa o Olopana. I kona noho ana me na makua i īkeia ai kona oluolu, kona lokomaikiLi, kona aloha a makee kanaka. I ka hala ana ae he makahiki a oi ka noho ana aku o KLappuahikiahiahi a me Naluhaipoko, kana wahme, mahope iho o ka hanauia ana mai o Olopana ka laua hiapo,jua hioopomaikai hou ia iho la-ko laua kihapai ma ke

awakea o Kaloa-Kiilua, ma ka hoohua hou ia ana mai he keikikane hou. Ua malamaia,a hanaiia keia keiki' imua ponoi o ke alo o na makua,m? ka noho kahu hana'keiki ana aku o keka % hi kaikaina o ka mākuahi >e nana oid i haakohī mai. j 0 keia wahine nana e m lama nei i ke Keikialii Opio, he wahine ui oia ma kona mau nanaina a me kona helehelena, aka, he wahine hikiwawe loa ma ka huhu a he hoomauhaia hoi i kana poe e huhu a ie inaina- ai. I ka nui ana ae o keia keiki hanau muli a ua mau Alii nei o Tahitikaialeale, ua ike ia iho la ke komo a paa loa oke kulana a me ka hana a kona kahu hahai iloko ena. Ua kapaia ka inoa oke Alii Opio ma ia hope mai o Moikeha. Hie alii huhu a hoomauhala keia, he ohumu a aloha ole i konamau kahuhanai. 1 ka hoi ana mai o Olopana a noho pu me kona pokii imua o ke alo o ko laua mau makua, ua ikeia ke ino o Moikeha, he lili a j huhu i kona kaikuaana, a e hakaka mau ana laua, i namanawa a pau. Aka, ua lilo loa nae o Moikēha i mea punahele loa i Iko laua makuahine a mē ko j laua mau aialo. No Olopana . hoi, ua lilo loa oia i punahele a i mea nui lea 'mua o ko laua i makuakane a me ke aloalii a pau. Aole malaila wale iho no, aka, u=4 hala loa aku no kona jpunahele a m"e kona lilo i mea ! nui imua o na alii han~au o ka' j aina a 'me -na kanaka a puni ka moku o Tahitikaialeale. i No ka mea, ua komo loa aku iloko o ko lakou mau puuwai ke aloha no ka Olopana mau hana mamuli o kona oluolu a me ka lokomaikai. E ike ana oia ina mea a pau mai ke kiekie a ka haahaa imua o kona alo. Ua ku loa i ka hana a kona mau makuakane, a ua komo no hoi jka manao a me na oleloao a kona kahuhanai iloko ona, e 1 ana: | "E ike, a e malama ike kana ka nui a me ke kanaka iki, oiai, , i ikeia no na alii i ka nui ona kanaka.". O keia mau haawina maikai a pau i hoikeia ae la, ua pau loa ia iloko o ko Olopana puuwai. Nolaila, i ka nui kupono ana ae o ke kino o Olopana, e mo'a ai kahi pulehu pe'u, ua komo aku la. ke kuko iloko o kekahi mau j Alii Nui a alii hanau no hoi o ka aina e hoomoe ia Luukia jka laua kaikamahine kamakahi a punahele no hoi i wahine na .ke Alii Opio Olopana, no ka mea, wahi a laua: ! "O ka hunona kela e noho aku ai ka kaua kaikamahine, ola na iwi, no ka mea, he aln oluolu, he lokomaikai a he maj lama a makee kanaka. Nolai- ( la, e kii kaua i ke Alii Opio, hiapo a Kaopuahikiahiahi ma i kane na ka lei a ka.ua."

j Ua holo like ken manao maI waena o keia mau makua, pela i hoe* aku ai imua o na 'makua na laua ke keikikane. A ! mamuli o na kuka like ana, a me ka ike o na m ku% o Olopana i ka 0 Luukia a me kona oluolu lokomaikai e like me ko ke kane, ua hoaoia (mare) iho la o Olopana me L.uukia. I kela manaw-i e noho kueei ana a hakaka no hoi mawaena o na Alii Opīo i ko laua eueu ma ka ikaika o ko laua mau lala. E hke me ka pii mau ana ae o ko laua mau kino i ka nunui pela mau no ka pii like mau ana ae oko laua kanaka l ui i huipuia me ko laua ikaika.' I keia manawa nae a Olopana i noho ae ai me Luukia ma ke ano kane a wahine, ua ike hou ia aku la ktkahi haawina hookalakupua i loaa hou aku iaia.

0 ka haawina kupaianaha a Kookalakupu a no hoi i loaa i keia alii o Tahitikaialeale, oia kona hiamoe hookalakupua no ka makahiki holookoa. Ae! Ua loaa īa Olopana keia haawina hiamoe ma ke ano kupaianahā loa. No ka mea, e hiamoe ana oia no eono mahina, alaila. kii aku na kanaka e hoohuU i kona kino me kona ike ole ae me ka mau no o konahiamoe ana. I ka hala hou ana o na mahina eono, na na kahuna e kii aku īaia e hoala me keia mgle: E 3laeJke Aweawe'ulalani, Ua wefw"Sr i ahiti' —ej wela Tdhiti, Wela aku la ka papeiku o Tahiti ke oni neī, Kauluwela ka moku ia Olopana. 1 keia manawa a Olopana e ala ae ai, e hoomaka aku ana oia e hana i na hana a pau e I ke me na kanaka e ae, a koe wale aku no kona kulana A'ii |Nui no ka aina, e like me kona Ihanauia an x .nai. Ma keia haawina hiamoe hookalakupua e ike iho ai ko m i- ! kou mau makamaka halu heJu,, he ekolu maa kanaka kukaokoa loa me ia Haawina hookahi. O i Opele ko Oahu nei, he hiamoē i oia iloko o ka hale me na wahi e | ae e hoaa mai ai īa haawina, a oia no hoi ka mua o na kanaka hiamoe a ka hookalakupua o ke kulana aiwaiwa. O Kawelomahamahaia ka lua, he hiamoe oia iloko o ka wai. Aia malalo o kaht e haule iho ai o ka wai o na wailele oia kana wahi makemake loa i ka hiamoe me' ka waiho o kona kino iloko o ka wai. 0 keia Olopana no hoi ke kolu o na kanaka hiamoe o ke ano hookalakupua. I ko ia nei wa e hiamoe ai, e hoi ana oia ma na wahi kiekie o ka aina, e hke me na puu, na kualono, a pela aku. 1 keia manawā a Olopana i noho pu ae ai me Luukia ma ke ano kane a wahine, ke ike

mau nei kona pokii, -oia o Moi- | keha i ka lei mau mai o kona haku kaikuaana i kekahi leī hulu manu nani ana i ike mua ole ai, ke ilee pu la no hoi oia vi kahi i waiho ai kela lei, aia n© »a iloko o kekahi ipu hoWeo e malamaia ana e LuukU. Mamuli o ka nani o kela lei, ua komo īho la ka hoohihi a me ka iini e\loaa mai, a e kaa mai ia mea nani malalo ona. MaUlo o kekahi ulia o ka manctwa, a mamuli no hoi o ka loaa mau o keia haawina ia Olopana, ua noho kokoolua mau iho la laua nei no kahi manawa loihi. ,4 keia manawa a laua e noho kokoolua nei, ua ulu like 'ae la iloko o laua ka "Ono i ka Uhu Maalo i ka Maka, ke Kole Makalapua o ka hoohihi o kahn na kahi, i ka hana walea a kaomi malie.' , * He i keia lilo hou ana o Olopana i ka puni ana o ka hiamoe; ua noho ae la o Moikeha a me Luukia, ma ke ano kane a wahine. O keia ka hoomaka. ana e hookahua ka lilo ana o kela lei huhr nani a Moikeha i li'a mua loa ai e kast malalo ona. .„ _ I keia noho'na kane a wahine ana o Moikeha a me Luukia i hoomakaia ai e kia» ka maluhia o ka 'halealii e nohoia ana e laua,, no ka mea, ua manao o Moikeha iloko oia manawa, pela iho la e 'maluhia ai kana ipu hulu i mamina nui ai. Nolaila, ua hoo nohoia he umikumamalima kanaka e kiai i ke ao, a he umikumamalimā 1 ka<po. Aia īwaena o na kiai he umikumamalīma o ka po he elua mau wahi kanaka kupaianaha, oia na /wahi Moakea-hua-a. Aia ma ko laua mau u-ha akau kekahi mea elike me ka ipukukiu uwila o keia manawa. Ike ku ana o keia mau kiai he umikumamalima o ka po, ua'maheieia lakou he elima ma ke alo o ka hale me kekahi a peia nonoi ma ke kua o ka hale me kekahi Moakea-hua-a. Q ke koena e kaapuni mau lakoua ka hale.