Ka Holomua, Volume I, Number 7, 15 November 1913 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA – O – HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakauia e Ka-Lama-Ku-i-ke-Au Kaahiki

MAHELE V. KA HUAKAI IMI ALOHA I KA AINA O KUAIHELANI (Hoomauia) Ia lakou nei i hoea aku ai i ka puukiuki o na kanaka, ua nee ae la kekahi poe o lakou a ku ae la ma kekahi aoao, a nee ae la nohoi kekahi poe a ku ma kekahi aoao, malaelae iho la o waena, a oia ke alahele a ke kaikamahine kamaaina ame na 'liiwahine opio o Waipio i hele. aku ai. Ke ike pono nei na mea apau i ka ui o ua poe kaikamahine ala. Pali ke kua, mahina konane ke alo; hele ka lau lipo o ka palai a makaala i ke anu. He nu aku ia a he nu mai o na kanaka i kahi ame kahi, no ka. piha ui o ua mau iwa kiani ala. Ke lou ala lou mai na lima o na keikikane o ua kaha 'la no nei mau mea nepunepu maikai e eha ai ka maka. Oia hele ko lakou a ku ana imua o ke kaikamahme hoolele lupe kaeaea, ke kaikuahine hoi o Niu. O kahi kaikamahine hoa paio, nae ona kai hele loa aku me ka paa pu ana nohoi i kana lupe ma kona lima a ku ana ma ke alo o ua hoa hoohaka lupe nei ona, a o ka wa ia a kela kaikamahine i pane hookano mai ai: "He aha kau o ka mioi ana mai la?" "I hele mai la au me kuu poe aikane, oia kela poe kaikamahine maka palupalu e ku mai la. E ae mai oe e ike mua ae hoi me na u'i, a pau ia, alaila hoike aku au ia oe i ko'u manao no ka mea e pili ana i ka pili hoo'ele lupe a kaua." "Ka—u! Heaha kou leo ano ole e hoolohe aku ai au. Oiai, he pio oe na'u. Aohe o'u makemake e ike me kau poe aikane, oiai, o ka poe apau ma kou aoao, he poe makawelawela loa lakou apau ia'u, a pela hoi au ia lakou."

"He oiaio nohoi paha ia au i olelo mai la ia'u, he pio au nau; aka, malia ina la, o oe ka'u pio ke lele hou na lupe a kaua; a hewa e hoi oe i ko awaha. A eia ka'u ia oe e ua hoa paio nei ua po nei la lealea o kaua; o ka la apopo ka la okoa. Ia la, lele na lupe a kaua. Pehea ia?"

"He keu no ka hoi oe a ka winiwini o ka heie ana mai la a hoomoe pu 1 ka hana i piliia no nei la! Hilahila ole maoli oe! Aohe au e ae aku i kou manao nnahaoi. I na la no oe e make ai ia'u i ka imu."

I nei wa i huli ae ai ua kaika

m»hine ala i hepe ia. ha ma me na maka 1 ' , 'i e haloiloi maī ana hoi na v naoa a ka liHilihi ma kona mm papalina. A o ; a ka Mai t* ha i p-ane rhai ai i ua aikaiu nei a la.'^ou: "Aeia aku ka kiki oko hoa paio. A e haawi mai oe i ko lupe ia'u i nan a aku hoi au i ke ano o kau hana anij i ka hanai o ko lupe. no a maikai ka hanai, hemo pono i ka umauma o ka manu .iohe | kikii o ka puapua, maikai k* ohj f ana a hope, alaila, aole auann ej [ nele l«a onioni o ko lupe a komo! ika ua kaao. He paani na i | walea ia e kamalii wahine tne kamalii kane o makou a hinu-l hinu ka lae."' 1 Haawi mai la ua kaik.arr ala i ka lupe ana ia MaiJt-paka-ha. Nana iho la. ia 1 ua lupe neī a pau, alaila„ hooponopono hou iho la ia i ka hanai oua lupe ala me ka olelo ana ma l 1 ke aikane: ole no ko make e ke aika ne 1 ko hoa lealea, lae hanai nvi-j ku puu kau o ka hana. ana u.J hele a kikii ka pua. He wahi! lele no ka ianei, he- lele poupou ! nohoni'o nae, he mukoki ka le!ej ana." Hana īho la o Miailepakaha i ] ka hanai o ua lupe ala a. pono, a auku ka ihu 1 ka makani, ia wa pane aku la ia imua o ka hoa paio o ua aikane ala a. Lakou; "Auhea* ōe e ua o l?e aikane a makou., uaf makaukau makou ma ko īa. nei aoao."

Pane mai la nohoi ua kaikamahme ala: "Ua makaukau naua no au. A.ka, hookahi niea i koe, oka pili a maua. He nui ka waiwai ma ko'u. aoao, ua ku ke ahua, hana ka htaawe. A i aha mai ka oukou kumu pili e hoopaa mai ai ma ko oukou aoao e na poe kaikamahine lima lomaloma? A eia.ka'u; ina aohe kumu pili ma.ko oukou ao<*o,, alaila, i eo oukou ia'u, pau oukou i kaluaia e o*u poe kanaka i ka imu. O oukou ame ke kamaaina o ōukou."

hoi ia mea he kalua a nele makou i ke kumu pili ole," wahi a 3VEailepakaha i pane aku ai me ka Jioomau ana aku nohoi ike kamailio ana: "He pili no ka makou, oia na ahumanu o makou me na eheu. He ekolu makou, a he ekolu nohoi ia mau ahuma'.u. A. o keia ka makou wa'wai e pili aku ai. O kekahi o keia mau ahumanu, ua hiki i o makou a o makou no a pau ke lele a 03 al<u ke kiekie i ka lele o ko lupe."

Ka i! He keu maoli oukou a ka poe hoopunipuni nui wale. Nawai 1 olelo mai he hiki ik e kanaka ke lele i ka lani e like me ka lele o kuu lupe," i pane ka-ka-na mai ai ua kaikamahine ala.

Ē! he pili ka makou ia oe ma ia wahi. A oia keia 3 ua hiki

j kahi o makou ke lele iluna c? k t p īuiu o ka lewa me Jkeia ibuman' , a o ka wai auanei e Uaa mai la kahi e kimo a.l ko iupe piua." Aole i kana mai ka huhu o u.i k;iikamahine kamaaina ala no nei mau olelo a ke kaikamahine mahhini, a pane mai la ora penei: "He pili kai'u- i kaa waiwai a pau 1.1 oukoa, aole loa e hiki ia oukou ke lele i ka lani, aole nohoi e kimo kiau luipe iloko o ka wai." Pano hou afeui - k*ha. "Mamaili auaneīi o ke kimuk:mo o ke poo o ko lupe iloko oka wai i na la, e kapaia aku ai ka moa o keia wahi ma nei hope aku, o Wailupe,- oia hoi '..i Wai-a-ka-Xjjpe. Ko lupe poo puaa kakaia»pola pokole."

"He keu oe a ka wahine wa-ha-pala palolo nui wale," i kuamuamu mai ai aa. kaikamahme

kama.-nna ala me lea hoomauana mau l< Aole ka \ mua a īkeia ka mea lanakila, pau- a 110 īa oukou ka pokole o ka o ka'u l<ipe. E lobe oukou, o T>īiu ka īnoa o kuu lupe, he loa oni ?r\ka lanu"

"Ui pono;" wahi a Maktepakaha> "Ua holo ka piLi akaua. E hoolele oe i ko lupe, a e lele nohoi kahi o i ka Lmū A e ike uono oe i ka lohalohea o ua ]NTiu loiiii ala aa i na ka-ikama-hine: hee pu'e-wai o Wajpio, a o |ka īHkai auaneikahi e aukuku ai ke- poo oko laipe. A rao kau oleio kuamuamu ia'u, ea; aole īa he mea no'u e mainama aku ai. ia oe. E hoi nohoi leau olelo e ke aloha ole. a. pili no mae oe.

"Q —ia! hoolele ia ae ko lupe. A. na makou malihini nohei ia e īmi ae 1 ko makou mea e hiki aaa ke leki i ka lanL O ko wajwai apau ka k"o makou kamaalna nei ke eo oe īa makou w A e hookoe nohoi irsakou i kau ola me oe. M Wahi a Mailepakaha o ka hoora.au an.a aleu.

O ka manawa no ia t hao aa ai ua kaikamahme keimiaaina ala ika hoolele ika lupe ana. TMamunamu ae ia ia 1 ke kaikunane nwkani ona ia Niu, e lawe L ka iupe a laua a komo i ke ao polohiwa, o ka manawa no ia a ua Niu nei i hooiele pau mai ai i kona mana. Aole i kana mai ka leie o ua iupe ala % moliolio pono ke kakaiapola 1 ka pa a ka makam. Ke uwa nei ka pihe ana kanaka a haalele wale. A. uwa hou a haalele w&le. Ke oni ala no ka lupe kupua īluna.

•Ke ike m.c*i Ia o K.aa.unaiVca— hakoiwailaniikeaouh mai luaa

mai o ka puu o lieauau, oia tio hoi ka puu o Laeahi i keia wa, i keia hana a na kaikanulnne e haulani nei 1 ka aeone o V/ailupe, a kani iho la kana aka malie.

Ke uwa ala no ka pihe a na i ka lele o ka lupe a ko lakou kaikamahine a

ke paeaea nei hoi ua 'kaikamahme ala 1 kana me!e hookanikani piha . lupe— Kuu lupe lele Lele pinaona/j 1 ka lan: nui okea Oni kupu kelakela i ke aouh Loa,a i ke ki-ac o luna Heokīkakaha ana oe- sae he aianu 'la A he manii o Niu ke au nei i ke ka 1 i A lele, a lele kuu Lipe." I Oiai e leie ana ka lupe aua kaikamahine ala,, eia kona hoa paio ke kau aku nei na maka nnaluna e Mailepakaha ms kana txaau aikane me &a. piha kaumaha luuliu e ka manao no kona Tnake. A. laia e- nana aku. ana ia lalcr«u, pane mai la o Mailepakaka: 1 — Auhea oes e ko hoa— loha. a aikane. hoi, mai no oe. a hopohopo i ka lele psinaonao o. ka, lupe a ko hoa leaiea. He hoolele lupe kamaliL, aoe i hana. aoo ka iwi. E leler ana kahi kaikunaine unihipila. o iala a pololi kimo mai lse poo īlalo nei e īnu kai ai elike roe ka makou i hai aku nei iko hoa paio.. A o Mailekaluhea nei o makou ke lele īluna e hoopu-a-a ai i kahi kaikunane īwi o īala."

Eia hoi na kanaka ke ninau pahenehene mai la: "Ahea ia ka hoi lele a manu ae ua poe pa-u pualewa nei o ke kai mai? iNawai nola e loaa ka lakōu lele 1 ki lani?"

A/r i la 1 aahu lho ai ° Mailekaluhea I kona ahumanu a paa, alaila olelo mai la 1 ke aika- ' I lele auinei au, ea; alaila ae oe 1 keia mele:

A. lele, a lele ka'u lupe A he lupe manu puapua lenalena ana ana na eheu ana i ka makani xT.oop.it pai ana i ka hoa paio l"le lupe manu na'u nei JNT;i Waihoikaea He lupe nui Alokeie Aloha no ka hoa hope ole Waiho na iwf ī Kāea Nana ana ia luna olhiihilauakea Akea mai ka manao ola oe Pche-\ mai ana."