Ka Holomua, Volume I, Number 7, 15 November 1913 — HE MOOLELO -NOKILA a MOIKEHA Ka Hookolo Eae Kupanaha-A o ke Kama Kopu o Hooipoikamalanai i ku Nalu kee o Makaiwa Kakauia e Oloopana-Nui-Akea MAHELE EKAHI. Ka Mookuauhau o na Makua A me ka Huakai Aumoana a Moikeha i na Kai o Hawaii nei-Ka Haalele Ana O na Makuakane ia Moikeha. [ARTICLE]

HE MOOLELO -NOKILA a MOIKEHA Ka Hookolo Eae Kupanaha-A o ke Kama Kopu o Hooipoikamalanai i ku Nalu kee o Makaiwa

Kakauia e Oloopana-Nui-Akea

MAHELE EKAHI.

Ka Mookuauhau o na Makua A me ka Huakai Aumoana a Moikeha i na Kai o Hawaii nei-Ka Haalele Ana O na Makuakane ia Moikeha.

I keia noho ana a Moikeha a me Luukia ua loihi no ia mana~ wa o ko laua noho pu ana, akahi no a kaapono mai iaia ka lei ana oua mau lei nani a leialii paha ma kekahi olelo ana ae. He lei keia i hanaia mai ka hulu liilii aeae mai o na manu o Tahitikaialeale a i hoolaaia no na ahi nui a Aliiaimoku wale no. O keia ke kumu makemake loa o Moikeha e hlo mai keia leihuiu iaia mai ka noho'na Aliiaimoku o ka moku o Tahitikaialeale malalo o kana nohoali i a noho hoomalu ana.

I kela manawa nae a laua e noho nei, ua ulu ae la ka manao iloko o Moikeha e hele makaikai aku ma ka moana isui akea, malia o loaa hou aku no he aina e noho ia ana e na kanaka. Ua ulu ae a nui a oo kela manao iloko o Moikeha i kela taaanawa, aka nae, aia iloko oia wa hoo kahi ka manao i na leihuiu o ka noho Aliiaimoku o Tahitikaialeale, ua ulu like ae ia mau manao e hoohoka aku i kona ha.naumua. I*Tolaila, īaia e noonoo nei no keia huakai hele makaikai a huli aina hou, ke noonoo pu la oia no kahi e maluhia ai kela mau leihulu, a leialii hoi e ku ai i ke Aupuni ma ke ano he Aliiaimoku. No ka mea, 1 ko noonoo akahele ana, ua hooholo i iho la oia; ina e lilo ana kela mau leihulu i kekahi alii okoa aku, o ka lilo ana ia o Tahitikaialeale holookoa malalo o ka nohoalii a me ka hoomalu ana a ia alii. Ua ulu mai keia noonoo ia Moikeha, mamuh o kona ike maka i ka puni lealea a me keia hiamoe o Olopana, kona hanau mua a Jhuli ka makahiki. Oiai hoi, i kela manawa no a laua e noho nei me Luukia e hele mau ana oia iloko o na a na alii maloko o kekahi halau nui" i hanaia no' ia ano hana. Aia maloko oia halau e hanaia ai na lealea like ole me ka hula, ke kaeke, ke kilu, ka puhenehene, a pela wa'e aku. No ia« mea, ua noonoo nui oia no kahi e maluhia ai ka leialii mai ka lilo aku i kekahi mea okoa aku.% Ma ia

noonoo ana a me ke kokua ana maī a ko laua kupunawahine, ua loaa iho la ka mea e maluhia ai ua mau leīhulu I*. Oia hoi, e Kamaaha īa ua mau lei la, a he me* oiaio, ua Kamaaha ia iho Ia ka ipu-hokeo kahi e waihoia ai ua mau lei la.

O keia Kamaaha e oleloia nei o>a ka ulana ia ana o ka aha, e like me ka ulanaia ana o na omoleie o keia mnawa. Aka nae, ma I eia Kamaaha ia ana o ka Ipmhulu a ke Alii Moikeha, he hookahi wale no popo kaulaaha nona ka loa he mau kaau anana. Ua hanaia keia Kamaaha ana me ke akam? i hiki ke-ikeia kahi i hoomakaia ai a me-kahi oka pau ana. O Moikeha hookahi wale no ka

mea i ike ia mea, oiai, nana ponoi no i hctna kela mea.

Nolaila, i ka. iiololea ana o keia hana a Moikeha i noonoo ai e hooko aku, ua kauohaia aku la na alii a me na kanaka e hoomakaukau mai i waa a me na pono no kana huakai aumoana. Ua hookoia keia kuahaua alii e na alii a me na kanaka iloko wale no o hookahi anahulu. Pela me kela hana akamai loa' a ko kakou mau kupuna i hoikeikeia ae nei i ke Kamaaha ana i na mea i min?*nma nui ia. Ae. O keia kekahi o na hana akamai loa a ko kakou mau kupuna o.a* mau la i o kikilo loa. No ka mea, ua hanaia kekahi aelike mawaena o ke kua me Moikeha, aolfe loa ka Ipuhulu e weh'eia a hiki i ka huli hoi ana ?ku o Moikeha mai kana huakai aku. Nolaila, i ka wa a na alii a me na kanaka 1 pau nui ai i uka Ino ka haoa ana i waa no ke Alii Moikeha, me ke kauoha pu mai ke alii aku, iloko o 10 la e makaukau ai na mea .a pau no kaaa huakai.

I ka pau ana o na ahi a me na kanaka no uka o ke kuahiwi o ko laua wa ia i hana ai i ua ELamaaha nei, oiai, ua meha ke kula aohe lele pueo, aohe mea nana e ho-aka, ua lai ke kula,ua maluhia hana. I ka makaukau ana o ka waa o MoiLeha a me na mea e pono aī kana huakai hele, a pela hoi me ka paa ana o ka Ipuhulu 1 ke Kamaaha ia; ua huliu ae la oia no kana huakai hele, Mamuli o ka punahe'e o Moikeha i ko laua makuahine, ua kena aku la o Naluhaipoko 1 kona mau kaikunane he umi 1 mau hoe-waa no ke keiki a lakou, no lakou na inoa, oia hoi o Kaaleloa, Kaelepoko, Kaalemoe, Kaalenoho, Kaelehue, Kaalepani, Kkalenui, (a i ole o Kaale—l), o Kaaleiki, a o Kaale-hakoi'koi, ma ke kahea ana hoi a kekahi poe o Niuloahiki a me Pahaahuanui. I ka makaukau ana o na hoewaa a ku iluna o ka waa, ua hoomaka mai la lakou e au i ke

kai loa no kahi e pae a:, eiaf nae, ia holo ana mai ua pae mai, lakou i Hawaii nei. v !

Maane' kakou e ike ai ena makamaka heluhelu i ka noeau a me ka ike kupaianaha i loaa i ko kakou mau kupuna ma ke kiīo aini i ka hoku, ma ka nana wale ana no, ao'e hoi e like me ka na haole ma na panana e h'ki ai 1 e i lakou rhau moku, akd, no ko kakou mau kupuna; aole loa pela, he ike hot i huna'-eeleia e ko kakou mau kupun^. I ko lakou haalele ana ia Tahitikaialeale, eia na ukana i laweia mai e lakou maluna o ko lakou wāa. Hookahi ka-uwāla, huli kalo a me hookahi pumu-ai ano kupua, a au mai )a i ke kai kawahawaha o ka Moana Pakipika. , Aole he i'a i lawe pu ia /nai e lakou maluna o ko lakou waa i mea e inai ai no ka ai, oiai, he poe keīki akamai wale no na hoe-waa ika lawaia, ma ko lakou ano kino eepa.

I keia holo ana mai a lakou a hiki 1 ke awakea, ua liuliu ae la lakou no ko lakoupaina awakea, Ua ku ae la o Kaaleloa ilana a haalu iho la ilalo, oia no ka manawa o kekahi ale kualoloa 1 ku mai ai a halehale pono maluna o lakou, ia wa i helelei mai ai na malolo iloko o ko lakou nei waa a hala ae Ia no ka ajev malalo o lakou net. Pela J iho la e loaa ai ka lakau nei a me keia ai ana. > Ua hoomau mai ko lakou holo ana a hiki i ke ahiahi ana a mamua o ka napoo ana o ka La, ua paina hou iho la lakou, īa paina ana o lakou na Kaalepoko i hootako-i i'a na iakou. I ke kakahiaka ana ae, na Kaalehue i hoolako 1 ī'a na likou; he puhikii ka Kaalepoko i'a a be a'ua ka Kaalehue i'a. Eia n»e, iloko o keia māu ai ana a ekolu, maīloko wale mai no o kela punīu hookahi ka lakou ai 1 hoolawaia ai.

Ma keia puniu ai kakou e īke ! ai e na hanauna hou o keia au i ke ano hookalakupua a me ke ano o ko lakou noho ana o ko kakou mau kupuna- 'No keaha mai kei?, aole anei no ka malam'*. akua oiaio o ko mau kupīina a haalele hoi kakou? He kupanaha maoli no na hana a ko kakou mau kupuna oia mau la, i ko ka poe paa aku o keia mau lal Nolaila, he mea pono no ia kakou e neonoo. Ua hoomau mai lakou i ko lakou holo ana ma ka moana me ka pilikia a nele ole i ka ai me"ka i'a me na mea no a pau a lakou e makemake ae ai a hiki wale 1 ko lakōu pae ana i ka. aina. He eha anahulu (kanaha la) o ka holo ana mal o Moikeha a me kona poe a hiki i ka pae ana. Ua pae mua mai la lakou ma ka lae o Leleiwi, i ka moku o~ Hawaii Nui-a-kea.

Mahope o ko lakou makaikai iki ana i ke ano o ka aina, a me ke kulana o ka noho ana o kela wahi, ua hooh;hi iho lao Kaaleloa e noho oia ia wahi, a nol*ila, mamua o ka haalele ana ipai o kona haku alti, Moikeha, ua hele aku la oia īmua o kana keiki, rne keia roau .olelo: "E kuu haku ahi, e oluolu mai oe i ke noi a keia hulu makua ou, e noho au i -keia wahi, akahi iho la ko'u hoohihi i ka nani o keia aina a me ka maikai o ka noho ana. Ua nana mai Ia o Moikeha ia KaaleloaL roe na maka aloha a i mai la: ' "Auhea oe! I lawe mai nei au ia oukou e o'u mau makuakane me ka m%nao!ana e noho like ana lakou i kahi hookahi e like me ke kauoha a kuu kuahine, kē kaikuahine o oukou, eia ka, e kauliilii ana kakouī Aka hoi! nou ponoi no ka makemake e noho i keia wahi, aole hoi au i kipaku aku nei a haa3ele paba, nolaila, ke ae aku nei au ia oe e noho ianei nei." Ua oleloia. ma keia moolelQ, mamuli ka o ka noho ana o aleloa 1 ka lae o Leleiwi i ku a loloa a pinapinai ole ai ka ale oia lae o Hawaii.. Oka poe o oukou i holo malaila kai ik'e ia mea.

Nolaila, i keia noho ana aku Ia o Kaaleloa ma Leleiwi, ua |haalele aku la o Moikeha iaia a 1 holo mai la ma. ka aoao Komo•hana o Hawaii. Ua hoomau i mai la ko lakou holo ana me ka Inana ana i ka nani o uka o ka aina a hiki i Kalae, ua pae ae la lakou malai'a no ka hooluolu a ■me ka nana pono ana i ke ano i oia wahi, ina paha i kupono n© |ko lakou noho ana. | Pela īho e ioa makamaka heluhelu a puka hou aku- i keia pule ae. * | Ona poe a pau e makemake i ana i ka Helu 4 o ELA j-MUA e loaa no ma ka Makeke ma na pakaukau a Samuel Ka- • ohele a me Ane Kekuewa, a i o)e, tna ke Keena Pa'i o ILa 'Na'i Aupuni, ma Alanui KukuL 1 A pela nohoi me na helu e ae.