Ka Holomua, Volume I, Number 8, 22 November 1913 — HE MOOLELO -NOKILA a MOIKEHA [ARTICLE]

HE MOOLELO -NOKILA a MOIKEHA

[illegible]

[illegible]

MAHELE EKAHI.

[illegible]

I ko Ukou mho ana na kah-ikii oia wahi no kekahi mavi 1 a, aole i komo iloko o Moikeha ka ttiak:make no ka noho ( ma ma la wahi, aohe no hoi i ku i kona hoihoi. Aka nae, he hookahi o kona makuakane i hoohihi 1 ke ano o k"j noho ana oia wahi, oia no o Kaalepeko No ka nui loa o kona makemake, ua nonoi aku la oia i ke keiki, ia Moikeha, e hookuu mai iaia e n'oho ilaila, ua ae aku no hoi ke keiki i keia leo noi o ka makua. No keia noho ana o Kaalepoko ma Kalae, ma k=i Hema loa o ka mokupuni o Hawaii, i pokopoko a pinapimi ai ka ale 0 kela wahi o Kau, pela ka hoike a ke?a moolelo a me kekahi mau moolelo Hawaii e ae o kakou. I ka manawa nae a Moikeha 1 haalele aku ai i kela makua kane ona mahope, ua haawi mua aku oia i na olelo kaukau i ua makuakane nei ona, e hke no hoi me kana i hana ai ia Kaaleloa, alaila, haalele aku la oia iaia e auwana ma na pali kahakai. Ma keia haalele ana aku o ko lakou waa ia Kalae, ua holo ae la lakou ma na kai o na Kona, no ka nana ;na i kahi kupono no ua Moikeha nei e noho ai a me kona poe makuakane i koe iho. I keia holo ana mai la nae' aole 1 loaa iki he wahi na ke alii i makemake ai a hiki i ko lakou hoea ana i ka lae o Kaelehuluhulu. Ua pae lakou iuka o ka aina, a hele malihini aku la e makaikai i ke ano o ka aina | ma ia wahi a me ke kulanao' ka noho ana. I E hoomanao iho oukou e na makamaka heluhelu ma keia | wahi o ka kakou moolelo, e īke i ai kakou, ma na wahi a pau a lakou>e pae ai i ka aina,< e ho-l aumoe ana lakou, no ka hele I ana e makaikai i ke kupono a! kupono ole o ka aina no ko la- i kou noho ana. { Mamuli nae oia hana ana a Moikeha i komo ai na manao hoohihi iloko o kona mau makuakane a hoololohe e noho. O Kaalemoe ka mea o lakou i hoololohe e noho i Kaelehuluhulu,

pela i ka-moe ai ka ale o Ka~ elehuluhulu a hiki loa mai i ke;?i. la. X keleahi la ae, ua haale'e īho la ke alii Moikeha ia Kae : eh-ilu-l hulu me ka hoomao an?i aku no' i ka holo i kei Akau-Komohan, 3 j me ka holo pih ama ana no, mt?j fko lakou nei īko aku no i k * ho-! | loholo ae o n.i kan.ika nia n-i' Ipilikahak.ii oia mau kah.i ■» nn-' i Hhini i ko !akou nn m:iu pi \ka [i k i \vai.io kahol i irai m'ua o' ! iakou utn. r - i«e kaulu ,\n.i ao o k.x wa o jko a'p Moikeha mawaho pouo ( "N»'. l, ma, n'a K.ohala-\vaho, ua j kahe.'i m.u lakou o ko ahi ;K«pu ko y.n oia Kai.uvi.iini. ti t |ka wa.i ma!i!-,utii, o pao n:ka o' «ma, ua ahiahi, a e hoomaha, īho malaila īa po a ao ae, holo aku ma ka huakai aumo-' ana e ka malihim, e hanai ai. hookahi no uku o ke aloha ' Mamuli o keia heahe? e ' kono mai ana i ka mahhini e' kipa kauhale, ua ahiahi. Ua | hooko aku la o Moikeha e like! me ke kono a kamaaina, oiai, o ' na kaha mua loa keia ī lohe ai l lakou i kekahi ieo kono mii na ' kamaama mai o ka aina malihi- | ni a lakou i au mai ai i keia k-ii loa, me ka maopopo ole ana la' ldkou he aina ko mua, aka, na 1 ka īke kilohoku ī hoike aku ia lakou he aina no ko mua 'o ko' lakou alahele. Ia lakou i pae aku ai iuka', o ka aina, a mahipe o ko lakou | hookipaia ana e ke kamaaioa, a | ua ai hoi a lawa i ka lokomaikai o na kamaaina, ua inana koke aku la no lakou ma kela v a me keia wahl o ka aina e makaikai ai i na nani like ole, a e lohe pu ana hoi lakou no ka hamumu o kamaaina, a ua maopopo aku la no ia lakou nei, no lakou nei ka lakou mau mea e hanu* mumu ana. A o keia no hoi ka mea hookahi nana i kono aku ia Kaale X., e hoololohe iho ma ia mau makalae, no ka hookamaaina ana ia Hawaii nei He mea oiaio, i ka makaukau ana o ka huakai alii e hoomau aku ma ko lakou alahele aumoana, ua nonoi mai la o Kaale 1., e hookuu aku e noho oia ma ia wahi, nnamuli no o kona makemake a hoohihi i ka noho ana oia mau makalae. Ua hooko akvi ke alii Moikeha . i ka makemake o keia makuakane ona.- Ua haalele ia aku oia, mahope iho o ko Moikeha haawi pu ana aku i kana mau olelo kaukau a hoalohaloha i kona mau makuakane a pau ka mea hoi nana i kono aku L kona mau makuakane, e hookahe iho i na wainaoa a ke kehau ma ko lakou mau papalina no keia mau leo kaukau a ka lakou keiki. I kela haalele ana aku o ka waa o Moikeha ia īīonoipu,- ua noonoo mua iho Ia oia no k a

hiki ke hoonau i ka holo ana ma ka ao,o huh makam o ka' ana a m 2 ft a hiki ole ke hoom u a<J - I no~>noo akahele ana a n: t . k, <rl , lke ihoi k( , mi m; -> •»*•» na hM.-nā o k.aam-., k.v,-.k„ , kH, m e kwa m,.,. va a ' <cou c d u-aku •» ' k.: , , )a ho holo u ~,n o lsii k ,| h, 7' l ; i,.„h, mJ i; - 1 n "', '••• ' ' m. ',-a ,o o! iul.i .< ~..■,X , n u ,! ;l ' lo »• • ' k,, .„.u ~l .VI au,. { I ' V..-, lnt nili [, t Mo ,_i kc ' u 1 '' '' '"au k,m ika,! n '" l ' 1 — n-w-ikuakane, ua ha; _ ' "■'iLikou 1 k,i Hena Li'o. ..la,N i kela ho!o an-> mai ua mai ]* ma Keaiw- .na ka moku o Kanaloa, kahi ir .-kupuni o Kahoolawe e heaia nei i keia wa, e ku nei ma ka Hikna o Tvanai o Kaululaau. Aia ke i wahi o Keaiwa ma ka.hi kc;:oke loa i ka o Kealaitahr„\ a oia no hoi kahi e ku i nei na nale o ka pee ia lakou īa! wahi. i Ia lakou e hookokoke ae a-.a--i ka lae Kealait.ih.iti, tia pa-e l mai H leo kihea a kekahi' wahine e hele ana. ma ia m-iu \ lae kahVc.ii, k\ mea hoi i Moikeha a "--e kona mau m--tkuaka-ne i koe .ho i kuhihewa loa ai, he kanaka io maoli la keia ehea aku ne'. O ka inoa o keia wahme e kanea aku nei, oia no o KamoojDa, he moo oia a me iahuikanaka e noho ana maluffa o*ka. moku o Ae, mamuli o keia leo kahea a keia aliiwahine hookalakupua, ua pae io aku la ka waa o ke alii Moikeha a me kona mau makuakane i koe iho. I kela pae 10 ana aku o ko lakou waa, ui hookipa īa ak i lakou me ka maikai. Ua ike pa aku no hoi l*kou nei a pau i ka ui a me ka nani maoli o na helehelena o ko lakou poe kamaaina. Ma keia wahi o ka kakou mooielo e ike pu iho ai kakou e na makamaka i ka huikau a hookalakupua o keia wahi o ko kakou moolelo. No ka mea, i kela manawa o lakou i pae aku ai 3 kahaone, ua īke aku la lakou ī ka nui hewahewa maoh o na k=inaka o kela waKi mokupuni uuku. Ke ike pu aku Ia no hoi lakou i ka ui a me ka nani maoli o ka helehelena o ke kane a me na wahme oia aina. Nolaila, ia lakou i hookipaia aku ai, ua hoolawaia mai ]a lakou me na mea a pau e oiuolu ai o ko lakou mau manao a me ko lakou kino. Mamuli-hoi o kela haawina i loaa aku i ka helehelena o na wahane o kahi moku o Kanaloa, ua komo like īho la ka manao hoohihi iloko o na malihini e noho iho ilaila, mamuli o ka hoohihi maoli i ka ui o na wahine īli-kalakala o Kanaloa, " aka nae, he hookahi o lakou i oi loa

aku ka hoohihi i hoopuka a maka ae i koaa mau manaoimua 0 ko lakou Mpikeha no ka hoolo T ohe ana iho e noho iluna.° ki mokupuni o oiaWn*, Ma m ī.i I*o .hoi o ka uuku loa o kwilu mokupuni o Kah-«wla\vc, • i m ikemake 010 ai o Moik»hi e noho ma'u-i.i oia «nokar> • v i kom-i nvii o m mole 1 kokaki- miu i haki AKi'. NolaiU. i ka , UV j. oka h . .iir ; m?k?ukMi i e hclal"lo i l n> i ; Kahoolawo, <>ia no ka m tn iwa i ikei uk'i u n l£ .alehakoikoi i \<c ko' ) i-i.i -,e imua 0 k- -ilo o ko lakoii hakuahi a no ioi aku Ia- m ? mau el-lo: "Auhea oe e kuu hakualn s hoamake hoi o makou kou mau makuakane nei, o ka au ana mai nei o keia kai loa. E ola oe a kau i ka Puaneane me ka olmo ako kakou mau aumakua i uo ia a paa e Kane a me Kanaloa, no na la a pau o koa ola ana. e kuu Kama. E kuu al ii opio. _ Ia kakour ī haalele aku ai īa Xahitikaialeaie, no ka holo ana mai no keia huakai huli aina au e ke alū, ua kauoha mai la ko makuahine a kaikuahme hoi o makou, ia oe, e maiama maikai oe la makou aole hoi e haalele wale ia, ke ulu ae kou huhu e ke alii. "Nolaila, e kuu hakualii, aole oe e ku i ka hewa īmua o ko makuahine, a īmua o ka nui a !me ka lehulehu o ka ohana o kaua, a no ka mea, aole oe i huhu a haalele maoli īho ia'u, a ia makou a pau ou mau makua 1 ha*le'e aku la la oe e ko makou hakuahi ahonui. Oiai, o keia ana īho la o ma kou mai kou alo mai, mamuli no la oko makou mau make— make ponoi. "E kuu haku a'ii —e! E oluolu mai oe e hoonoho īho ia'u. ma keia makalae. Akahi hoi. ka loloku a loka i ka nani a me ka olu ko hai f> keia aina."" Ua kailiia aku na noonoo kanaka mai a Kaalehakoikoi, a eia na manao hoohihi ke holapu la ona me ke kuhihewa tiui a he pono io la keia a ua Kaalehakoikoi nei e noonoo la jloko iho ona e loaa ana laia kekahi pomaikai o ! aku, ke aeia mai kana noi e ka lakou keiki a haku alii hoi o ka au ana mai o keia~ kai loa. Eia ka auanei, ua ku~ hihewa ka manao, ke ole ke ku— kakuka; makehewa ka halia ana a he moo iliuaua ke hoa e kaunu ai. Mamuh o keia haawi ana aku 0 Moikeha ī kana ae ana, ua oiu loa iho la o Kaalehakoikoi, me na olelo kaukau a ua alii opio nei no kona hulu makua e noho iho ana i kahi moku o Kanaloa, a e haawi aku ana hoi. 1 kona aloha i na kamaaina oia wahi no ka hookipa maikai ana iā: lakou.