Ka Holomua, Volume I, Number 14, 3 January 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

KA HUAKAI IMI ALOHA I KA AINA O KUAIHELANI

Kakauia e Kaahiki

MAHELE EONO Paio ka Wahine Ehu me ka Wahine Ilikou—lkeia o Ku,amu a Hoaikane Laua. ( Hoomauia.) E ka makamāka heluhelu a hoa pukuku'i o ka moolelo walohla o Hainakolo, ma ka helu i hala i ike ai kakou i na olelo waiiana a Kaaunaikahakoiwailaniikeaouli no ka lilo ana o ka wahine ilikou i hoaloha pili paa nona, oia hoi o Kuamu; a ike pu ae la nohoi kakou i ka hoike mua e pili ana no ka inoa Kapo ame ka wahine nona ia inoa.i kamailio nui ia iloko o ko kakou mau moolelo Hawaii. A he mea oiaio, ma ka hapanui o ia mau hoike moolelo, ua īkeia ka pili like ana o keia mau wahine elua ma na wahi apau e ikeia ai. Malia he nui na Kapo, he okoa ko Maui ame ko Oahu nei, a he °koa nohoi keia, aka, o ke Kapo waleno nae keia i lilo i hoaloha no Kuamu. O Kaaunaikahakoiwailaniikeaouli kona inoa mua, a he wahine ehu oia. Maanei e hoi hou ae ai kakou maluna o ke kuamoo q ka kakou moolelō, ma ka mea e pili ana i ka- Kaaunaikahakoiwailani mau olelo imua o ka aha kanaka no na kaikamahine, a oia kana i hoomau aku ai i.ka olelo ana: *'I hoike aku au imua o oukou, o keia poe kaikamahine a pau elima a oukou e ike mai la he jfoc iani alii nui kapu keia no Waipio i Hawaii. Q na leihulu palāma kapu keia a &uaikauakama me Hinaaiulunui. mamo lakou nei apau na Kuwahailo. A he liooka'hi o lakou nei i koe aku la me na makua alii o lakou, oia o Mailelaunui.. A ke ike mai la no oukou a pau i ko lakou mau ano, a he mea paha na'u e olelo ae ai, e hoehaeha ole ia ai .hoi ko oukou | mau noonoo: Aohe ui ma Hawaii a puni e loaa ka ui o keia P°e kaikamahine, elike no me ka oukou e hoomaopopo mai la. A o ko lakou nei oi loa no nae, oia no ko lakou hanaumua haku kaikuaana, oia o Hainakolo i ka pali kapu o Waipio. Eia oia imua o oukou apau, oia ke kaikamahine i hea nei ia*u ma ke mele, 'e hoopakele i ka hoa o ka wili wahine,' aia lakou ah ke pahee 'la i ka "welowelo. Oia ka ui i kulike me na hoailonai apau i hoounaia

I tnii ai' mai Kuiihelaoi mai no | ka taati ana i wahine hoao, a i lei hulu palaona hoi na Keaniniulaokalani ka moopuna a Kuwahailo. Ua nee ia ka imi ame ka huli ma na moku o kakou nei a puni, a ua nele ka loaa; a o, ianei ka mea hookahi i kulike me na hoailona, oia ka memele 0 ka ili elike me ka lau-i pala a me ka iau mai'a, a pela hoi ka ula o ka ili elike me ka ula o ka opuu pohuli mai'a iholena." O ka wa no īa 1 ikeia aku ai ka puko ana ae o ka ula ma na papalina o iiainakolo me he ula 'la o ka opuu mai'a iholena, a e like hoi me ka lamalama o ka weli o ke ahi ka oiliili ae ma na ha'i o na onohimaka. A kē uwa nei na kanaka me ka hooho leo ana no ka nani ame ka ui o ke kaikamahine o Hawaii mokulehua nui apapane. He u'i hoi kauī He mea haohao paha keia i ka noonoo o ka mea heluhelu i nei mau painuu ia o ka u'i ame ka lamalama o ka ilielike me ke ahi ame ka lau la-i pala. Aka, no ka mea kakau he manaoio no oia ma kekahi mau mea, oiai, ua ikemaka oia iwaena o na poe hula ua lilo na poe elekule loa a ua kohu opiopio ke ike aku i ka wa hula, puko ka ula ma na papalina me na onohi maka. (O kekahi, ua hiki ke ulu na launahele no kekahi wa loihi loa me ka maloo ole. Ua ikeia nohoi keia ano like ma ka Baibala i ka wa o Mose i iho ai mai ka mauna mai me na papa kanawai.) Aohe like me ka na wahine puakea o keia mau la, he hamo me na mea ulaula i na papalina me na lihilihi maka i kuhihewaia aku he ui opiopio, eia ka he lolena. ]VlaJia nae paha no ia mau la wale aku la no 1 pili mai ai ia mau ano ia kakou na Hawaii. j Ia wa i hoomau mai ai o Ka- V ' aunaikahakoiwailani i kana kamailio ana: | et Nolaila, aole lakou nei he P°e kaikamahine haahaa no lalo o ka pale halii aleuleu moena, aka, he ahi kapu enaena lakou apau e wela ai ka ili." Wahi a I£aaunaikahakoiwailaniikeaouli i hoomau aku ai: "Eia o Hainakolo a o Ha'iha'ilauahea i ka poli o Waipio ke au nei i ke kai no ka huakai imi aloha moe-a-ipo i palama na Keaniniulaokalani o Kuaihelani, ka ipo kunane a kuahine no, i moe -hoao" no i ka io pono ma ka olelo paa a na makuahine. Heaha la auanei hoi? Pi'o lani iho la no Waipio, kaikunane a| kaikuahine. Ku'iku'i papa ai ka lua mai Kah'ki mai, i ka hookuina lani; i ka pi'o'na lani, i ke apo'na lani. Aina alii nui ai' o Waipio mai ka po mai, ua manai paa ia ka piko { Kuaihelani. "O Hiilei, ke kaikaina o ko lakou nei makuahine, oia ka i

noho a kane ia 2Caul*wena no Kuaihelani, ha6au o TC«»niaiulaokalani he alii kapu .nui ahi A mamua, o ko Hiilei haalele ana ia Waipio, ua kauoha aku ko lakou nei mākuahine iaia, i noho ka pokii kaikaina la Kuaihelani a hanau ke keiki i keikikane, alaila o ke kane ka hoi ia a_ke kaikuah ne e koko ana iloko o kona opu; a pela no ,hoi ina na ka hanaumua ke keikikane, a na ka muli ke kaikaI mahine, e mau no ia olelo hoo|paa a laua aole mea nana e ma- ' wehe. ! "Ua hanau ko lakou nei ma- : kuahine ia Hamakolo nei, o ka | luaole o ka ui ma Hawaii a puni, a ua hanau hoi o Hiilei ia Ket aniniulaokalani ma Kluaihelani he keikikane, o ka luaole o ka ui ma Kuaihelani a puni. A mamuli o ka olelo hoopaa mawaena o ko laua mau makuahine elike me ka'u i hoike aku! nei ia oukou, oia keia a oukou e 'ike nei i ka Ui o Waipio e alo ana i na ale ehuehu o ka moana 1 no ka huakai imi kane. "Aole paha oukou i poina i ka hoea ana mai o ia mau kanaka malihini mai KLuaihelani mai i kahi wa i hala ae nei t no laua na inoa o Keaumiki ame Keauka no ka imi ana i wahine na ko laua alii opio, ke kulike hoi ka ui o ia wahine me na hoaīlona ekolu, oia ka opuu mai'a lele ame ka lau-i pala, a o ke kolu o na hoailona, oia ka lihilihi o ka la i kakahiaka nui?" ! He ae wale no me ka hooia ka na mea apau i ka lohe ana i keia mau olelo a Kaauna, oiai, ( aole lakou i poina i ke kii ia ana o ko lakou kaikamahine ui i ka uka o Nuuanu, nona ka inoa o Kahuailana. Ua hele aku no hoi kona ui a like me ka ula o ka opuu mai'a lele ame ka memele o ka lau-i pala, a koe ka lamalama o na kukuna opiopio 1 o ka la i kakahiaka nui. Alaila, hoomau mai la- no o Kaauoa i kana kamaiiio ana: "O Hainakolo hookahi nei ka wahine o Hawaii i pau pono keia mau pukolu hoailona mai Kuaihelani mai. A nolaila, aohe a'u mea i koe e hoike hou aku ai ia oukou. A malia, he manao paha ko keia makuahine o lakou, nolaila, oia ko maua wahaolelo i koe. A i hai aku au ia oukou, he wahine kino papalua keia e noho nei me kakou, he hiki ke ike i na mea e hiki mai ana." b I kela wa i huli ae ai ua wahine ilikou nei a kau pono aku la kona mau maka maluna o Hainakolo, a pane aku la: