Ka Holomua, Volume I, Number 17, 24 January 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

K.lLlUl.l OI.OI'W V \l I \K, V MAHELE EfC\Hī. Ka Mookuauhau o na Makua A in e 1< a H! u a ]c i /\ 1.1 tn o > 11 a a K4o I<"CH3. i n,i I*v, i p nei — Ki Ilaaleie A'ia O na Makuakane ia M->ikoha. "Auhea eu'ou e o'u mau haka, a o na kamaainu hoi o keia aina malihini, a'u i kipa mai nei me ko'u haku aUi mai ke kai mai." maliu mai hoi oukou i ka'u e uwalo aku nei. He oiaio, 0 oukou iho la no ka mana nui a me ke kuleana oikelakela maluna o ke pio. Mala.lo <>ia kuleana a mana i loaa ia oukou 1 kii mai !a oukou a kupee i ke pio malalo no o ka'u haawi ponoi ana aku nei ia oukou mamua o ka hoomakaia ana īho nei 0 ka hana e lawelawe,'' He mea oiaio kela e na makamaka heluhelu; mamua koke iho o ka hooki ana īho o KLapaakea i kana mau olelo, ua kena ae la oia i na kanaka e kupeeia ke pio no ke kalua ana iaia. Oia mai ke kumu o keia nonoi hou ana o ke kanaka opio 1 ka ahakaaaka i hoikeia ae la, a oia no hoi kana i hoomau aku ai i kana mau olelo ana: u No ia mea, e o"u makamaka o keia aina malihim ia'u ne>. E hoomanao īho no hoi oukou i ka poino nui ma .ko maua aoao e ku nei. O ko ianei (Lualualei) ponoi mau waiwai 1 lilo aku ia iala, a i hoi hou mai la hoi mamuli o ka īieeia ana ae la 0 ka iala mau hanā eepa o ke apuhi; oia wale no ka oukou a o kakou a pau e ikemaka aku nei a me kekahi mau wahi waiwai liilii o iala e waiho Tnal nei. Aka, o ka nui aku o na waiwai 1 paa malalo o ka makou mau pili i hana iho nei, aole ia maanei. Oiai, aohe o kakou ike aku i ka waiho mai. Aia la ihea? Aia no paha i Hikauhi i Kaumanamana. Nolaila, e ae mai oukou e homai iaia malalo o ka'u malama ana. A ino, ua hopohopo oukou no kona holo aku, e hele pu no kakou i na'e i keia po no ka lawe 2ina mai ina waiwai a pau i lilo mai ia kakou a pau: I loaa mai no ia ua loaa no hoi ka oukou mau ukana e hoohikihiki mai ai. A ke akoakoa mai imua o ko kakou «nau alo, na oukou no hoi ia e mahelehele iho e like me ka oukou i ike ai ua pono." Ma keia wahi i hoomaha iho ai ua keiki aukai nei o Tahitikaialeale mai, ' me ke ,au ae o 1 kona mau maka iwaena o ka

.ahakanaka me ke akenui o kona noonoo e loaa he mea nana e kakoo mai i k j *na mau olelo i kamailio iho ai ma na minute m '.mui ih \ laia no e «u ana ma o a munei, aia hoi, ua ike aku 1j o <i ke ku ana ae o a kat ma'lio ae la imm o ka ahakanaka. Ua koke iho la nae o Nimoahiki ka hopohopn no k.* hooho'o ole i\ o k-«na niea i noi aku ai imua o ka ahakanaka. Aka nae, ua hookuu nku la no oia iaia e kamaiiio mai, ka mea hoi nana i hojkot»o -nii i na manao hauoli ī ua Tahiti hulu meomeo nei i kona manawa i lohe aku ai ma" olelo a ua Kapaake* i kamaiho ae ai: ! "Auhea oukou e o'u mau hoa kulolia mai ka i ka uhu kai a hoea loa ae i ka Lae makani o Kaena ae nei i ' ka ehu a ke kai a kele laulimu o Uhumakakai. E ! hoolono maiī Ua lohe like aku ' nei no kakou i na kumu noii ' maikai a ke keikī mahhini ka 1 mea nona ke kuleana io maoli maluna o ke pio a kakou e hookohukohu nei." "Akahi: Aole i ikeīa mai na waiwai i piliia mai imua nei o ke kahua lealea." t£ Alua: E haawi hou ia i manawa no laua e lealea hou ai. 0 ka mea e oi aku ana na. eo ana iloko o elima manawa a laua e paani ai oia'ka meā nana keeoo ka po lea o Halalii." c< lMolaila, ke kakoo nui nei au 1 ke noi a ke keiki malihini i waiho mai nei imua o kakou na kamaaiaa i haawiia mai ke ola a me ka make o ke pio. Oiai, he mau kumu oiaao a maikai loa keia a i elua, i waihoia mai nei no ko kakou apono aku. Nolaila, hookahi wale no a kakou hana i keia manawa o ka hooholo ae no ke apono No ka mea o ka waha mana aku l'a no ia. He hookohukohu wale iho no keia a kakou e aua nei," a hooki īho la ua Kapaakea nei i *kana mau kamailio ana i ka ahakanaka. "Aole hoi pela e ki makamaka, mxi olelo oe pela, he hookohulohu wale no ka emkou e hana nei, aohe kuleana. Aole loa pela. No ka mea, na'u ponoi nei no i haawi aku ia mea imua o oukou, a oia haawi ana, uapaa, ua mana a kuleana io ( maoli no oukou maluna ona," ( wahi a ua keiki Tahiti nei i pane koke mai ai no na olelo a j Ketpaakea, me ka hoomau no i kana kamailio ana: <f Hoi iho no hoi he mea mai(kai ole loa no kakou kā aoao i , lanakila ke umi-a-puaa ana iho t i ke p: o me ka loaa wahi leo ole, | a i ole ia, me ka ike ole i kana I mea aloha he wahine me kona ( ohana, ina nae he wahine a : ohana koua e noho lā [ na'e. Ma ko'u manao nae, aol6'

no oia nei 1 nele me ia mea he wahine, oiai, tie uiu ipakikepau a he mea kiulana 1 ke puhenehene a puni keia moku, aoe e nalo ka hoopilipili mai o ka hai kaikamahine i hanai ai a nui puipui, a na īanei e hoounauna aku." "Nolaila, oia ka'u 1 olelo mua iho nei ia oukou malalo o kela mau kumu noi a'u i hoakaka "iho nei, i mēa e loaa pono mai ai na waiwai a kakou i lohe iho nei i koha pili ana mai nei, a i kumu no hoi nona e ike hope ai i o kana wahine ā me kona ōhana Ea! He mea ehaeha maolj no o ka manao ke -ike aku i kana wahine e uwe pajauma mai ana no ka ike ole ana 1 na maka o kana kane mamua o kona make ana. Ina hoi o.ei e make >"o ana malalo o keia ae'ike hou o ekolu ia elua i hana ri ho la. Nolaila, ke makemake nei au e lohe aku i ko oukou manaoī" I ka hookuu ana iho o Niuloahiki 1 kana kamailio ana, o ka manawa no ia i olowalu mai ai ka leo uwauwa o ka ahakanaka c mai o a o e'olelo" ana: "Ua holo kela! Ua pololei oe! E hele io oe e huli i ko kakou pomaikai' O—ia! Ua pono, ua pono!!" "Ea! Aole owau wale no ke hele i t nei o kakou no a pau loa, i īke like no kakou 1 ke a-u nui a mt? ke a-u,īkil" wahi a ka pane a ke keiki malihini i panai koke aku ai. I ka holopono ana o keia mau mea a lakou i kuka iho la, ua kukakuka .hou iho la lakou no ka manawa e malama hou ia ai ka lealēa puhenehene no ke aumeume ana no ke ola ame ka make o ka aoao e haulepio ana. Ma ia kuleakuka ana no hoi a lakou i hooholoia ai, i kekahi po ae no e malamaia ai ia hana maloko no oia halau. A hookuuia ae la ka ahakukakuka no ka hele ana no Honolulu nei (na'e.) He mea oiaio, wahi a ka mea

nana keia moolelo a kakou e kamāilio nei i hookumu mua, ua hele mai lakou no na'e nei (Honolulu) iloko oia po a hiki ma kahi a ka lakou pio e noho ana iloko oia au, a i ikeia hoi o kahi o Kapena KelU-ōnamua, maluna aku o kahi <b W. H. Kealakai i noho iho nei mamua ma Leleo. ko lakou hiki ana mai e moe ana no ka wahine aka lakou pio. Mamuanae oko lakou hoohiki loa ana- aku .no kau hale, ua alakai -mua ae o Keahualaa i kona mau hoahele no kahi i ahu ai mau "waiwaī maloko o na hale papaa. He oiaio ua loaa aku maloko- olaila na waiwai o kela a me keia ano like ole. Ua alakai pu aku no hoi oia i kana mau malihini no kahi a kona mau halauwaa i ku ai ma kahi kokoke i Kapuukolo, Ua īkeia ka nui hewahewa o na waa, a oia ka Keahualaa i kena aku ai īna kanaka i hele pu mai me laua e lawe i keia mau waiwai a pau loa, oiai, o keia mau ftiea a paa a oukou e īke ae la oia no na mea a'u i hookomo ai iloko o ka kakou pili ana no na ola o ke kanaka opio a me ko Lualualei. Nolaila, he hookahi wahi i koe a'u e alaka» aku ai ia oukou oia no kahi e hanaiia nei ka'u mau kumulau puaa, aia no ia wahi ma kahi kokoke i ko'u hale e noho nei me ka'u aliiwaīna kakou a hoea aku i kauhale." Nolaila, īa lakou i haalele aku ai i na wahi a lakou i kipa mua ae la, aia he mau kaau kanaka i hoi aku la no ka pohu lai o Waimea, Waialua, me ke kaumaha i na waiwaipio J toas*iāriakoa mai a Keahualaa aku. Iko lakou hala (na kanaka) ana aku me na haawina waiwai o kela a me keia ano, oia kela hele loa ana o lakou nei i kauhale no ka nana ana i na pa puaa, kahi i hanaiia ai na kumulau puaa a me ka nui puaa e ae. Aole i pau.