Ka Holomua, Volume I, Number 17, 24 January 1914 — Moolelo Hoonaue Puuwai NO Caroline Penise KA U'I NOHEA O CANADA A I OLE O KA NANI OIKELAKELA IWAENA O NA KAIKAMAHINE ILIKINI KA MEA I KAPAIA "KA PUA LILIA LANA I KA WAI." [ARTICLE]

Moolelo Hoonaue Puuwai NO Caroline Penise

KA U'I NOHEA O CANADA A I OLE O KA NANI OIKELAKELA IWAENA O NA KAIKAMAHINE ILIKINI KA MEA I KAPAIA "KA PUA LILIA LANA I KA WAI."

Mai kn peni mai a NAHONOtPtii,\Nt MOKUN A I. He mau makahiki lehulehu a koliuliu wale i hala hope ae nei, aia hoi ma kahi o aneane eono haneri mile mai ke Kaikuono aku o Husedona, a malalo iho hoi o kekahi pae mauna no lakou na puu kinikini me he maka 'Ia no ka pahiolo ka oiliili aeiwaena o na ululaau i hooneleia ko lakou mau lala me na lau, e uhi paapu ana hoi ka hau mai o a o o ka aina, e lawe mai ana hoi ka makani akau 1 ke anu me he kui ala e houhou ana i ka il). Aia he mau wahi pupupu hale ma kekahi wahi ponaha honua palahalaha maikai ma kapa o ka muliwai Sana Lolena, me "kona mau wai hulali a'ia'i e ko malie ana i kai o ke kaikuono. O keia mau wah» pupupu haIe a ,kakou i ike ae la, he wahi hoahu ia o na pono ai, na lako like ole hoi "fc> ame keia ano e pono ai a e lawa ai hoi ka makemake o kela ame keia mea e kipa mai ana no ko lakou pilikia. Iloko lilo loa aku o ka nenelu o ka ululaau, ma kela a me keia aoao o keia muliwai no aneane eha hanen mile mai keia wahi pupupu hale aku, o kahi wale iho* la no keia e loaa ai ko lakou mau lako ai, a pela hoi me kekahi mau pono e ae a lakou i makemake ai. O na Ilikini ka nui o keia poe, he poe nohoi kekahi i kapaia Na Pua Lilia o Palani, na hapa ili onioni nohoi kekahi, .a he mau pua lehua puakea maoli no fioi kekahi mai Beritariia a mai Canada mai, aole nae i ka nui loa. O ke alanui maalahi wale no o keia poe e Jhiki aku ai i keia wahi kauhale !to ka hoolawa ana mai i ko lakou mau hemahema me na lako kupono, maluna no ia o ko lakou mau waa i hanaia mai ka ili mai o na holoholona ame na ili laau, a i kekahi manawa e piha ana he mahina a oi wa;le aku no kekahi poe e hoohala ai.maluna o ko lakou mau waa, ke halawai £ne na ulia pakalaki*o ke alahele, e laa hoi ka makani" puahiohio, ka uhi paa ia e ka hau ame kekahi mau poino e ae. Aia a hala ae ka hooilo, aoili mai hoi ke. kupulau me kpna aani kilakila nui, e ikeia auanei ka nani o ka wai o ua muliwai ( ila, a e ike mau -ana hoi kou

mau maka i ka hooihoilīo ae,a na auwaa he lehulehu no ka iho ana i kai o ua wahi kauhale nei, a o kekahi nohoī e~huir no ko lakou mau home like ole 0 ka uka waokele, a heku enaoli no i ka nani ke ku aku a kilohi 1 keia mau hiohiona a ke Akua Kiekie-Loa i hana mai ai a waiho mai no na kanaka o keia ao.

£ pono no i ka mea kakau ke hoakaka aku i ike ai ka mea heluhelu i ke ano ame ke kulana o kahi i loaa, mai ai o keia wahi kauhale i olelo mua ia ae nei: O keia wahi pupupu kauhale no kekahi hui no īa i onaia e kekahi poe Pelekane, a malunai hoi o na kao me na lana nunui e laweia mai ai na waiwai like ole o kela ame keia ano no ka hoolako ana i na kanaka hahai holoholona ma na—kapa o keia muliwaī. Aole ma ke dala maoli ka lakou kuai ma na ili holoholona like ole o kela ame keia ano lakou i kuapo aku 1 ai elike me ka waiwaiio o ia mau ! 111. He hookahi nohaoleehooI unaia mai ai e i na waif wai o keia hui ma keia wahi pu'pupu kauhale, a o ka hapanui o i na lima lawelawe a kokua, he poe Ilikini wale no e ukuia ana e keia hui me na waiwai liilii loa. No" aneane elima makahiki o i keia hale papaa hoolako ma keia ■ w.ahi kauhale, he laki loa ka pi'hao ekolu īnahiaa e noho ai o [ka haole hookahi, o kona ku no ' ia a hoi i kai o ke kulanakauI hale mamuli o ka hoihoi ole i I ka noho mehameha 1 keia wao- [ nahele me keia lahui ili ulaula. ' I ka haalele ana o ka haole [puakea hope i ka piha ana o na makahiki plima o ke ku ana o | keia halekuai, i hooholo ai ka ; hui, he mea pono paha e hoouna ■ i kanaka opio ma keia wahi, oiai ! he poe aoo wale no ka lakou e ! hoouna ai mamua. I I ka oili ana mai o ke kupuj lau, ua hoouna mai la lakou i 1 kekahi opio ui waipahe o Masi--1 liqna kona inoa, nona hoi na ' puni makahiki he iwakalua ku- ' mamakahi wale no. | He opio oiwi maloeloe a loihi keia i oi ae maluna o eono ka- ! puai ke kiekie, e hoike mai ana 1 hoi koo n mau olona i ka maiau 'o ka miloia ana, e hiki ai no ia [ kaua e ka mea heluhelu ke hoohewah6wa ole ae ke ike aku, ua | lawa ka ikaika i kona mau a'a 1 huki ke hoolilo mai i ka mea a kona mau lima e hopu mai ai i 1 mea ole. O ke . kiloi ana nae a kona mau onohi maka i ka lauakilohi ana, he oluolu a waipahe ia me ka nanahe olu e hiki ai ke hoolilo aku i ka uahoa ame ka paakiki iloko o kekahi mea, a like kona hehee me ke puna waiubata iloko o ke bola kope wela. E hoike mai ana nae kona kulana ame na hiohiona i ka like ole o kona ano me ka nui e ae o ke T

kahi poe opio, a aia pu hoi ke ano hoopono a manaoio hana iloko ona kahi i ulu ai ( 1 " T ""* Mā na~lā ~mua ō~kona hōolaunāia ana me na Ilikini o keia wahi kauhale, pu hoi me kana lawelawe hana ana, ua hoomaka koke mai la no ka ptpili ona Ilikini ame ko lakou makemake iaia mamuli o ko ia nei oluolu me ka hana like, aole hoi e like me na haku mua aku, ka noke i ka hookikina me ka lawelawe ole mai, aia no ka pau ana i ka napoo'na a ka la. Me keia mau ano oluolu a wafpahe iho Ia o Masiliona i lilo ai oia i mea nui i na Ilikini o keia wahi kauhale, aole wale ia lakou, aka, i ka poe no apau e kipa mai ana e kn i mau pono

no lakou m,i keia wahi ma o ka oluolu maoli o r\a kukai olelo ana. O ka ha - i i a mau ia Masi!iona īho o kona ike |ana aohe > i .1 hana ano nui i j koe e piii i"! i » na hooponopono ro ka halek.:\i, oia no kona waiho ana ih > i ka haīekuai i kekahi Ilikir ana i hilinai ai, a hele aku la ina na ululaau kokoke mai me kekahi mau Ilikini | ana i wae ii no ka hahai holoholona,,a ; kekahi manawa no ■' hoi malun-. o ka waapa ma ka muliwai, ho mea hoi i hana ole ia e kona mau mua, no ia mea i pipili pas ai ke*aloha o keia poe iaia m'e ka lakou mau wahine a me na keiki liilii apau.

U i iawa paha ka hoakaka ana a ka mea kakau no na mea e pil. ana i ke ano nui o ke kulana keia wahi, me he mea la ke īke aku nei ka mea kakau ua lew i aku la na kualono ame na uakee o ka wai o ka muliwai ia oukou, nolaila e hoomaka ana kakou i ka mea nona keia moolelo ku i ke aloha, ka hoomanawanui, i ikeia hoi ma ke poo o keia moolelo a i kapaia e ko laila mau kini— "Ka Pua Lilia Lana i kaWai," nawai hoi e ole ke kapaia, he hemolele a he nani maoli no, a o luna iho la, nohoi o ka ili o ka wai o ka Lokowai H!udesona kahi i hoohala nuiia ai o kona manawa He aneane kanalima mile mai kahi kauhale a kakou i kamaaina ae nei, a iloko hoi o kekahi ululaau e ku ana ma kae o kekahi lokowai e moe loihi ana nona na mile elua a oi iki aku, e noho ana kekahi Ilikini aoo me kana wahme hou i lawe ae ai i hoapili nona, na laua hoi na keikikane liiiii mai ka eono a ka ehiku makahiki, a ma kapā hoi o ka muliwai he mau anana ke kaa wale mai ka ipuka hale mai, e panee mai ana kekahi kaikamahine ui opio a nohea i piha i ka nani kaili puuwai,.i kekahi waapa no uka o ka ama, one he mea la o kona pae āna mai no ia mai ka lipolipd mai o ka wai.

O ke kaikamahine ponoi no ia a keia Ilikīni aoo ī ike nuiia o o Adamuonihara me kana wahine mua i make. O keia ka Hiwahiwa nona keia moolelo o Caroline (Kealalaina) Penise, ka Ui Nohea o Canada, ka Hiwahiwa a ka Lahui īlikini, a o ka mea i kapaia, o ka u Pua Lilia Lana i ka Wai o na Kapawai o ke Kaikuono o Husedona." O ka umikumamawalu keia o na kupulau o kona honi hoomau ana i na ea kupaoa i ke ala o na launahele o keia mau pali nihoniho, a noho a kupa i ka muliwai nana e hookaawale ana i ka aina nui o Ameril?3 Huipuia ame Canada. Ua oleloia iloko o ka moolelo 0 na Ilīkini, aohe pua nani e ae 1 oili ae mawaena o na-pua nani o Amerika Akau, elike aku kona nani ame kona ala huihui a vfaianuhea elike pu me na papalina ame ka hanu onaona o Caroline. A ma kekahi olelo ana ae, aole loa e hiki i ka huhu 0 ka bea nōho hau o ua mau , kuahiwi nei ke ku aku ijmua o na | maka wainohia o Caroline, a he oki Loa aku hoi ke kanaka, ua like loa ia me ke kahunapule* ka wikiwiki o na kuli -i ke pelu ke ike lihi wale aku no i na lihilihi ku 001 o ua kaikamahine ala. 3STo na mile' he mau . haneri e holo ana ma na kihi eha mai kahi aku i noho ai o Caroline, ua ku'i aku la o kona wahine ui, a ua ikemaka nohoi kekahi poe, a ua umeia mai ka puuwai ame ka noonoo o na opio kane apau, mai~~na opio Ilikini a na opio ili puakea, me ka manao e lilo mai ka ui nohea Carolitie i pua hoonani no ke koena o kona mau la. A owai ana la iloko o keia auna manu o na ano hulu like ole ke mukiK! *a"Tsboma-u i ka wai o keia pua Kamehai e popohe mau nei ma kapa o keia wahi moanawai, nona Bōi ke ala leupaoa e holo pum ana ika loa a me ka laula o ka aina, he nanehuna ia na keia mua aku e hoike mai. He aneane nohoi he umi mile mai kahī aku a keia Ilikinfaoo e'noho ana ame kana wahine d me ka laua kaikamahine u'i ma ka aoao pili kuahiwi, e noho ana kekahi kanaka Pelekane me kekahi poe Ilikini he hahai holoholona ka lakou hana, o Edewada kona inoa. Oia kekahi e upu mau nei i ke ao ame ka po e lilo mai o Caroline Penise i hoa pukui a i pua hoonani no kona home, a e kipa mau ana oia ma ka home o keia Ilikini no elua manawa o ka pule, no ka hoao mau ana i ke onaia mai o kana maunu iloko o na manawa lehulehu ana i kipa mau ai, aka, aole ona ike aku i ke ohohiaia e loaa ai kahi manaolana. Aka, hookahi manao paa iloko iho ona, e hoao no oia ma na ano apau e lanakila ai oia a lilo mai o Caroline i wahine nana, ff»a. ma ke ano maikai a ma ke ano ino paha, aohe ana noonoo ana. Oka hookoia o kana kuko palaualelo kana i li'a nui ai.