Ka Holomua, Volume I, Number 18, 31 January 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakauia e Ka-Lama.-Ku-i-kb-Au Kaaiiiki

MAHELE EONO KA HUAKAI IMI ALOHA I KA AINA O KUAIHELANI (Hoomauia.)

O ka manawa, no ia a lakou nei i lele ae ai. O na kaikamahine no mamua a o na makuahine aku no mahope. Elike me ka olapa ana a ka maka o ka uwila, pela i anapu ae ai ko lakou nei oho ana a oni ana iloko o ka lewa. KTe pi'o nei na anuenue he iwakalua a puni lakou; aia hoi ka punohu uakoko malalo ae o lakou rei karfetf~i kipaepae ae ai. Ke uwa nohoi ko 1 ikou nei .poe kanaka ame ka pie no apau i ike ia lakou ma koakai 1 aku nei i ko lakou nei lele hookikakaha iloko o ka poioiu o ka lewa. A ke ikuwa mai la nohoi ka leo o na kanaka mai uka mai, no ka lele haaheo kauaheahe o na eueu o ka ua lili lehua o Nuuanu. - Ia Hainakolo ma e lele nei i ka lewa i!oko o ko mau hiwahiwa apau, ia wa i ike . mai aī o Waahila i ka lele o nei poe manu i hoopuniia e na anuenue he iwakalua, a huli ae Ia ia a olelo aku la ia Kahuailana: "H!e poe manu ano e hoi kela e lele ae la. He ekolu ko lakou nui e kikaha mai la. Aia na anuenue el-ima kauna ke hoopuni la ia lakou, a o ke kipaepae malalo ae o lakou he punohu uakoko ia a'u e ike aku la. HeIe ha he mea, ea; o na keiki manu paha kela a Waikolii, e iike me ka kaua i lohe wale ai i ka oleloia e ko kaua mau kupuna?" "He keu io hoi ka mea kupanaba a kaua e ike pu aku nei. He m!au manu kela ma ke ano o ka lele ana, a ma ka nana aku he poe wahine kela e hoolai mai la. O na kaikamahine paha kela o Waipio. Hele nohoi a o laua kela me kekahi makuahine o laua, alaila, ua eo kaua i na kaikamahine o ka wailele o Hiilawe, a ianei no kaua huli hoi no ka uka me ko kaua ma'i he hilahila Aole hiki ia kaua ke hoohoa aku i kela kauaheahe e haaheo mai la iluna lilo," i pane mai ai o KLahuailana i ke aikane me ka hoomau ana aku nohoi i ka olelo ana: "Alia kaua e pupuahulu koke. E hakilo pono loa aku kaua a maopopo o laua io kela, alaila, o ka hoi no i ke ehu ka pakele o ka i'a he moi. ,> Alaila, pane mai la o Waa-

! hila i ke aikane |ia k,< 1,1 I aira mai: " ~ j *'Aole anei hoi e pono • "' ,l kaua i kela poe e lele hoo' u la? Ina o ua mau kaikai. t 11 io ala kela o Hawaīi, •' aohe a kaua hana pono ,r p hana aku ai, koe wale i ko kaua lawe ihai ia laua i j aikane na kaua. He oki ) | hoi ko kaua hoi aku i uki o Nuuanu rae ka haawe kaut: Ui i' o ka hilahila." | 4C KCe manao maikai io ki.>T e ke aikane. Ina pela, ea; t> ne» 1 ' kaua iluna no kela wahi a lako i' e kau aheahe mai la. 'um ' o ike mai lakou i ko kaua kokoke aku, alaila, manao r nohoi lakou he makemaki' kaua e hui pu me lakou, al. o ko kaua maliuia mai no lakou, a loaa he ike ana nu> ena o kakou apau." Wal Kahuailana i pane mai ai i aikaae. Ia wa i hoomaka ae ai ' e hoopii i ko laua lele ana 3] eia nae ka mea apiki, aohe ' ke oni hoopiipii ae iluna, oia pa mai la kekahi makani ika me he makani kumuhonua . a puhiia aku la ka noe hai halīhali ana i ua muu eueu ala > ;ke Kawelu holu o Papiohul' - nee ana i uka o ke kuahiwi, "E! " wahi a Waahila 1 ae ai, "īno o mua o ke alahele - kaua. Eia ka malualua kii--w..-0 ka aina o kaua ke hoihoi hc nei ia kaua 1 uka. Aole nop - ha kama i aeia e hookokoke , **u' 3 kahi o na 'liiwahine o īT.-v\\aiij e kau mai la i ka lewa. E aho j e hooki kaua i ka manao ana e hoea aku kaua ilaila. O ka honua no keia, hoi iho no lalo i ke palahalaha." Aohe pane mai o Kahuailana. Aia nae iloko ona ka manao maikai ole kahi eku ai, oia no oeoka nuku o ka ouo puaa liilii e peu ana i ka omaka waiu o ke kumulau makuahine. Ua piha loa ia oia i ka huhu ame ka inaina no keia hoopahu'a ia ana o ko laua ikaika lele; a ua komo iho la iloko ona ka manao aohe mea e ae nana i alai mai ko laua alahele ma x> ka makani malualua e pa ana me ka īkaika, aka, o ke kaikamahme alii no ia o īiawaii, nolaila olelo mai la oia i ke aikane: ] "Auhea oe e ke aikane; aole i kana mai ko'u hoonaukiuki i kela poe e lele mai la. He ma~ nao maikai ko kaua i upu ae nei e hele aku hoi e īke 1.1 lakou, ēia ka hoi he ino a he Lipuwale ka lakou e hana mai ai ra kaua. Ae; aole hoi kela poe 1 īke i ka'u mea e hana aku ai ia lakou A 1 hoike aku nohoi au la oe e ke aikane, ua hoonaukiuki pu mai la au i na aliiwahme opio na lakou kaua i kauoha ae nei e iho mai i kai nei. Eia ka, i hoouna ia ae nei kaua i mau moepuu na lakou. Nolaila, ea; e uhoi kaua me ko kaua hilahila. A i kahea

nui ae u.i poe: nei ia k.ui-i e auau pu nu' Kikou, e paoe pakike īho kau > ia lakou oie ka ole'o īho: Aoe nohoi oukou e aunu 1 ko oukou w iii kumakaia Pane dku la o Wnahila īa. Knhiunlanu- "Aole hoi 1 hke loa ko'u manao me kou, e ke aikane, no ko kaua hoi loa ī uka. E īke wale īa mai auanei hoi ko kaua ma'i he hilahila, e kamalīi wahine o kai nei. K aho hoi, e duau wahi wai pu kaua me lakou me ka uumi malie ana i ka hiiahili īloko īho o ko kaua mau naau O ka kiua no e olelo aku ai 1 na aliiwahine o kai nei, 1 k.i nui o ki m o na malihim oj H.IW.IU 11 I Ku-ku awiwi iho la nei j 'i i\ ■> Kiu.i hoi lo anoki i lauaj m • nah i o auau wnhi wumo | i . ! <\ .likU' o h'aako kukin a !<•>!. >'oia. Nolai Ls. noe j I . 1 i 1 a hoe i -v \' -ina ' < ii 'i lulu, īa n i L-k- -• ' o'- n o k i \> ' no 11 t, - ai i iioi o I : i'.iiha.h ■ ,eh - . .i i uuliwai o . 1111. i'.a leo viv ; on i .if>. a po : a nohoi nie n .l'i-' L' i'io o i'v-e .» la ī ka i .uia- •. > ma lole a? īloko o i.- , p'"o 'U anucu.it? he iwakak.a O io'e īa o HMnakoio m i > 'eau hakeha ī W halulu, > mii . i'a mai hoi hou i kai. Ht iio '.l'ī hoi kau'

Ke hoholo nei na kanakaei nana ina maau kupanaha. He kanaka kekahi mahele, he ma-1 nu kekahi mahele, a he keu no ; hoi a na manu helehelena u'i. Aole no nae keia he hiohiona' i malihini īloko oia mau la poliuliu loa o Hawan nei, oiai he mau la ia o ke au-akua 1 noho ai na kanaka me na kmo ano e a kamahao, elike ala me na kino eepa noho wai, noho waokele, a

pela wale aku, nae na mea a kakou e olelo ae ai 1 nei wa, ;he hoomanamana, he wahahee a he oi-aio ole. Na oaanu wahine wale īho la no ka hooho a na mea apau e ike aku nei i na eueu o Waipio ame ka laua aikane, ko Oahu nei kaikamahine kamaaina. O ko lakou nei lele mai 1a no • ia-a ka hoouakee ana o ka muliwai o Makaaho 1 īkeia 1 ka wa kahiko, mamua o ka hma hnu Jia ana īho nei o ke kahaweu o j Waikahalulu ehke m<_> ia e ku nei i keia wa, ou nei hoolai malie. Aoie Lioh.»i i huliu ia noho ana īho, o k 1 Likou nei mio iho la no 1 1 il ahrho ana īloko o k.i _i . u -u iho la me na'liiwahine k ir Mamuli o keia a vu« ,>n:x o Hainakolo ma me na kmo h<ilu manu i hea a 1 panaiei 1 1 ka am i i kaulana ma moa o Kamanuwai. Ama ia moa no hoi i hea ia ai ke alii nana ke kaīkamahine i paani kilu ai me Hiiaka-ikapoli-o-Pele, o Kamanuwai. (AOLE I JPAU.)