Ka Holomua, Volume I, Number 18, 31 January 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

Kak.uiia o Oi or v.n \-Ni. i aki \ mahele kkahl K.a Mook-'auhaii o na Maku i A me ka Hupkai Aumo.ma a Moikeha 1 na K:u o Haw„n nei Kla Haulele Ana O na Makuakane ia M- >ikeha.

O ke»a hele ani aku nae a lakou nei ua h ki loa aku lakou i no kauinle malaila lakou i hoo-; maha iki īho ai no ka manawa. A i ka maha ana o ka nae o keia poe hele o ka po, oia ko Keahualaa manawa i hoike aku ai i ke kumu o ko lakou nei hiki ana aku i kauhale i keli manawa o ka po, oiai, ua huli ke "kau" o ka po i keH vsa a lakou i liiki aku ai, oia paha ka manawa mawaena o ka hora 2 a me 3 a. m. o keia a.u naauao e nee nei. Ua hoikeike aku oia i ka moolelo holookoa o ko lakou pili ana a me kona eo ana i ke keiki opiopio i hele pu aku ai a kuhikuhi ae la. " ' ' Ua kom'o mua no ka haohao īloko o Koiuiū ka .wahine a" ua Keahualaa neī, i keia hoi ana aku o ke kane m"e keia poe lehulehu wale iloko o kela manawa 0 kapo; a o ka manawa hoi i maa ole iaia i ka hoi aku i na wa aku mamua. No ka rfīea, he maa mau loa no oia i ka hele i ka piliwaiwai ~(puhenehene) mamua aku, aole he wa ana i hoi mai ai e like iho la me keia, a ua lele e ae la no kona hauli no keia hoi ana aku i ka wanaao. Nolaila, iaia i lohe aku- ai i ka moolelo a pau o keia hele ana o ke kane a me kona eo ana i ke»a keiki opiopīo a ke kane i kuhikuhi aku ai, ua boomaka ae la oia e uwe kumakena a i oi loa aku kona naauauwa mamuli o kona lohe ana oia pu kekahi i liio aku i ke keiki ma o ka pili ia ana. Ua komo pu iho no hoi ke aloha i huipuia aku me ke kaumaha iloko o Niu loahiki, i kona manawa i lohe aku ai i na olelo a Keahualaa e hoike ana, a i oi loa aku i keia uwe naauauwa mai a Koiuiu imua o kona alo e nana aku nei. No keia aloha i awili pu ia me ke kaumaha iloko o ua Niu nei a kakou i ulu ae ai ka manao huhu iloko ona, no kela hana a kolohe a ke. r a kane i ka wahiae, oia kana i uumi iho ai 1 kona manao a hiki i ka mana wa i hooholo hou ia ai no ko laua lealea ana. O ka wahine keia a ua Keahualaa" nei eia no' oia ke noke mai nei i ke kumakena me ke kakaa a oni ana ilalo o ka lepo iloko oia poeleele

Aia ua Koiuiu nei ke helu mai U i ke aloha ole o ke kane iaia i ka ilika ia ana me he holoholo ia. A ks kaii wale a'a np. ke u a ka Niu a kakou- no kela ko'ohe k-ekie a me k* mau makon-i. Nolaila, ua kahea aku la oi» ii' Koiuiu e neenee mai a kokoke ma kona wahi e noho ana, a kamdili.i aku la oia me ka leo oluolu o ke aloha a me ka min.soDa'i o ke kuio, i ka" olelo ak :: <4 Ē--ka makuahine aloha o keia hale—e! E hooki ka uwe ana a e hoolohe mai me ka naau hauoli, no ka mea, ua hala aku & na lae mo o na Puna a me Kau, a eia kaua ī loko o ka pohu lai o ke k-»i malino o Kona. Ae, o Kotia keia a no keia Kona ka "hut aku o nā maka i Kou." <£ -A.e, he hui he hui ola a he hui no ka luuluu a me ke kaumaha." "E ka makuahine, he oiaio, ua hekau iho maluna o ko'w hokua kekahi pohaku hekau koikoi loa i oi paumi aku mamua o ka mea hiki ī ko'u wahi kino kamalii nei ke auamo aku me ka hoomanawamii._ Aole loa au i moeuhaneiki, pela iho la ka e hanaia ai ke kino o ka Jakou nei mea he wahinē, he hoohalikeia me „ ka holoholo-; n.a a me. e.ae, Ae! L ka manawa a' makqu i hoomoe ai i na,-pili a makou a hiki wale i ka mau ana; aole loa _au i mahuihui iki e he kino kanuka keia kumulau hoomoeia mai ai! Eia wale iho Ia no ka maopopo ana iho la ia'u nei la i keia wa ana~ i hoikeike aku nei ia oe. Nolaila, ea, ua ola a pakele oe! Ua pakele a ola pu me. na waiwai a pau maloko a mawaho o keia mau hale; nou ia, wahi ana i kamailio mai ai ia Koiuiu. X keia hooki ana iho o ua keiki Tahiti nei i kana kamailio ana ia oia-no kona wa i pai koke aku ai i kona mau hoa e hoi aku lakou no oiai, eia lakou ke hele loa aku nei e wehewehe kaiao! I ka lohe ana o na hoa hele i ka manao o ua Niuloahiki nei, ua haalele koke iho 1 a lakou no Waianae, a mamua ae o ka wehe loa ana mai o ke alaula o ka malamalama, aia lakou apau me ka lakou pio ke lualai la i ka nani a me ka pohu o Waianae, ka aina i oleloia iloko oia au— Kau kapakahi ka La ma Waianae. I ke ao loa ana ae, ua loheia aku la kela pe'a a me keia pe'a o Waianae na mea i hanaia mawaena o Lualualei me Keahualaa ma ia po iho a me ka pau loa ana o na waiwai o ua Lualualei nei i ka lilo' ia Keahualaa. E ole wale no e komo ia. e kekahi keiki opīopio malihini; hoi hou ai na waiwai o Lualualei.

Ua holo pu ae no hoi ka loh.e a 1 puni o Waianae, no ka rfīafce-' make ole o ke keiki malihini e' oleloia aku i ka huki ku a kaili 1 ku i n i waiwai i lilo ia 1 laa, ua ae mai la oia e panai hou laua 1 keia po no elima manawa; a o ka mea o laua e oi ana na eo, iaia e iilo ai na waiwai, a ua lohe pu ia ae ka lilo o ke kumu-' lau a ia Lualualei. X ka inehana pono loa ana ae o ka La, ua ikeia aku la ke kula jo Maih i ka pihakui i na kana'ka mai o a-o. Aia iwaena o keia hoopiha nei i ke kula o 'MlHll ma kela la, na'lii a. mē "a.ā makaainana. -Aia- no hr>r iwaena 0 iakou hē mau "aama kualenalena" kekahi no Kahualoa. Oia hoi na poe i laeula ma na hana lealea i make nakeia. Ē laa na poe jkaika a i laeula maoli ma ka pahee, ke kulakulai, uma, hakoakoa, ka moleomokoi a me kekahi mau lealea hooikaīka kino e ae, xna paha no ke ola a me ka mike! I ka hiki ana ae i ka manawa a ka Ilamuku Nui o ka la i manao ai e hoomakaia ka hana oia Ja, ua kukala mai la oia no ka malama hou ia o ka pahee ana, mawaena o ka moho e paa ana 1 ka hae flepa) o ka lanakila a me na poe hou aku e aa mai ana. Ua loihi no ka manawa oke kakali ana, akahi no a īkeia aku kekahi kanaka loihi a kioea o ke kino i ke' komo ana mai iloko o ke kahua e pahee ai. Ua hele mai la oia i ke kahua pahee, ku īki iho la no ka manawa a hoomaka ae la e holoholo iuka a i kai, me lea hooniniu ana i laau pahee iloko o kona lima, i me he poniniq makani la ka poahi ika 'lewa. Oiai nae, eia no o Moikeha, ka moho lanakila, ke noho hoolai wale aku nei no ma kekahi poo o ke kahua pahee. Ika ike ana mai o Moikeha i. keia kanaka a ka loihi nui wale e holoholo ana i ke kahua, ua hoaeae ae la oia i kekakahi mele, penei: Aloha ytrale na Pali Hauliuli o V lee Koolau,

I ka pehia e ka Ūa Apuakea, Akea ka imī ana a Kalimukele, I ka uka awāwa kuhoho i Hoku, A loaa l£uhia he hoakaunu i Waiohaka, He haka kau ia na ka manu - noho lae, He Noio ka manu" he leo iki lohe oleia! I ka lohe ana o Lohia i ka hoopukaia ana mai o kona inoa e keia kanaka malihini i ike mua ole i kona ano a me kona helehelena. Aka, i mea e ike ole ia a e ahuwale ole ae ai kona mau ano a pau imūa o ka iehulehu, ua kaooii iho la oia'i kona mau maiiao iho ona. Nolaila, no i«t manao huhu iloko ona no kona- ahuwale, ua hoomau hou aku la i kona holoholo ana iuka a i kai no elima mana— wa, a i kona hoea hou ana aku ma kekahi poo ana i hoomaka aku ai, ua ku iho la oia me ka alaalawa ana o na m-ika o a maanei. E na mikamaka o Ka Holomua. Aole keia he kanaka maoli e he oiaio o kona inoa io no ia o Luhia. Mamuli o ka loaa pono ana aku la o koni inoa ia Moikeha oia' ke kumu o kona ioenā o kona helehelena. He moo keia! mai kona mau kupuna , mai a ma na Kloolau ae nei, kona wahi i hanaiia ai a nui, a malaila no oia a hiki i keia minawa ani e ku nei īmua o ka lehulehu ma kona kino kanaka maoli. Mamuli mai no īa o ka mana o Lonokaekue kane a me Waihalukuluku wahine, kona mau makua nana oia i hanau mai! Oiai, he malihini loako oukou mea kakau ia Kaneohe kahi e oleloia nei, oia ka apaa o keia kanaka hapamoo a kakou i ike ae la nona ka inoa o Luhia, nolaila, aole e hiki ia'u >e hoikeike aku i ka waiwaio o ka Moikeha i hoike mai la maloko o kana mele hoohaehae. Aka nae, mamuli o ka hooia a hoakakā mai a na makamaka kahiko e noho nei malail'a, pela i loaa iki mai ai leeia mau hoakaka no na inoa hoikeia ma ua mele la: