Ka Holomua, Volume I, Number 19, 7 February 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakanu e

MAHELE EONO ESLA HUAKAI 13II_ALOIJA I KA AINA O K.ITAiriJEJI.AJfI

( Hoomauio. ) O ka nana ana i na uakee o keia wahi o ka kaua mooielo e ka makamaka heluhelu, aole ia me kou "rtlea kakau, oiai he mea hoiliiii hoakoakoa a houluulu wale no oia i na mea i hoikeia mai 13 īa e kekihī poe paanaau Hainakolo ame na mea i loaa īk-ko o kekahi mau nupepa kalūko, Uh rn:hHnahj-ia io i at na kuki'iia o k.v hin like mai la na'iijwahuie hi'uwai apau o uka o Waikahnlulu amo ko kai iku nei uohoi, a tl-jakoa 1 K.L- a Hainakolo .ma c auau .ino, a hookahi ka hauol: pu am

A pau ka lakou atutu «na, ua huli hoi aku la na meei ap.u no ka hoomakaukau ana īa lakou iho no ka ahaama. A ia v*a i ike ai o Klahuailana ame Waahila īa Hainakolo 'ma, a lilo i m?u hoaloha. Ua koī maila no hoi kekahi p.:e aliiwahine i ua mau Ui ne: o Waipio aniē ka la.ua aik*ne no ka hoi pu ana me lakou no ko lakou kauhale. Ua hoole aku la. o Hhinakolo me ka olelo ana'ku: E kala mai ko oukou lokomaikeii ia maua, oiai, ua pono nohoi ko maua noho ana i ko maua hale kamaaina. O ka maua nae e hoike aku ia oukou, aoe nele ko maua ike i ka ma■kaukau o na mea paina a oukou e na'lii i keia la no maua nei, e ku mai ana na pi'o anuenue ma uka mai, alaila, o ko maua wa ia e pii' aku ai e hana i ka lanai ahaaina o kakou. A mai hopolaopo oukou no ia wahi apana hana" Hoi ae la lakou nei a kapa muliwai, a malaila lakou nei i olalala ai ia lakou iho, a o ka pahee maikai nohoi o ka ili, e laa no oe o ka laū-i pala ka memele. A pau ia oko lakou nei hoi mai la no ia ma ke alahele lawe palanehe a na eheu manu a hoea iko lakou wahi. Alaila, hui hou ae la na makuahine me na kaikamahine a kuka īho la no na mea e pili ana i ka lanai .ahaaina. Iloko o keia kuka ana a lakou nei, ua hooholo iho Ia lakou a pau o ke kino o Mailelaulii ka lanai ahaaina a lakou e hana ai. 0 ko Kaauna huki *mai la no ia 1 hookahi wahi lauoho o ke poo o Mailelaulii, a o kona uhau iho la no«ja i keīa pule:

' E- ka maile ku i lt e awaken E k' s » maile hihi iluna o ka laau, Maile alii ku i ka wao 0 ku kiuo lau pa,-e t;, e ulu E po J \ i ke kahua mii i ki k.iīiu.i iki, "K hohola na lala, e dju'o, e liko--K I.mi ka lau.,e Inhi a paii 1 maluma'u h«'e no Ku Hma. O Hina i ka «ai* niaopn hin o Hii I a w eLawe ae ou uik_ii kino l;ui fi pia o lun» o lalo Ka nun, ka maili* Uulu Ka aiaile kaluheā, ka maile paknhn O Ma,fle hu'i wale O Ha'iha'i- ia u aLioa O t-fa'i\vahmu kuku maile o ka wao O kō kiuo maile nei la, e ulu Pau keia pule ana a Kaauna o kona wa ia i hiaawi ' mai ai 1 ka lauoho o Mailelaulii i ka wahine kamaaioa o lakou, me ka olelo ana mai: "Auhea ce, ei kau wahi hana o nei la: I noho aku auanei kakou a i paa mai o uka o na kuahiwi i ka ua koko ame ke anuenue, alaiK, o kou wa īa e lawe aku ai 1 keia wahi lauoho o ianei a hoea i ke kahua ahaauia o kakou. Hele pololei aku tio a kahi kumu kou e ulu ala ma ka aoao ma uka o kahi i Hoholaia. ai ka moena a i waiho ia ai nn makaukau o ka ahaaina, alaila onou iho-oe i kekahi piko 0 ka lauoho o ianei iloko o ka lepo, a ia wa oe e olelo ae ai ma ke ano hoomakeaka: "Se lanaī mailejca -fartai ahaaina a na'iiiwahine o Oahu nei o keia la. Eia ka ia ke t hihi mai nei i na mauna, aa kuahiwi ame na kualono. " A pau keia mau olelo au, ea;" wahi no a Klaauna i hoomau mai ai i kana kamailio ana, "i hookahi ka oukou pii pu ana'ku me au mau aikane nei. A i hai aku au ia oe, aole paha oe ekaa loa mai i kai nei, e lohe aku ana no oe i na leo hooho p na kana— ka no ko lakou ike ana i ka ma« lu o ka maile ma ke kahua ahaaina holookoa." Aole nohoi i liuhu ia noho ana iho a lakou nei, o ko lakou nei ike aleu la no ia i ka pi 7 o mai o na anuenue mauka pono mai o Nuuaou. Paa pono no hoi na kuahiwi ame na kualono 1 ka ua koko. A ia wa olelo mai Ia o Kaauna i ke kaikamahine aikane a Hainakolo: ' O pii e hoomanawanui i ka lanai ahaaina a oukou, E hana no oe ehke me ka'u i hai aku nex ia. oe, a mai iir> oe a makau a hopohopo no ia han i, oiai he mau kokua kou mamua a mahope ou, a ma kou mau aoao a pau." O ke ku ae la no ia o ua kaikamahine nei a pn mai la. Nana hoi ka naue, hahai maila ka poe o ko lakou hale, a koe no o Hainakolo ma e nonoho ana i Muliwaa. -O ka pii ia o ua wahinenei a hiki ī ke kahua e hoomakaukau ia ana ka ahaaina. I nana aku

ko ianei hana, a pela nohoi n e ika poe 1 pii pu aku ai me ia 1 |ua kahua nei, ua hele nohoi a [piha pu 1 na alii.vahine o ka Ua Kukalahale nonoho a«na me ko 1 lakou mau kah->ko nam ome na luhiehu o ko lakou mau kulan* ain o loko o ia mau la knliuliu o Hawaii, nei. Ia lakou i hookokoke r»ku ai, ike mai Ia kekahi mau aliiwalnne i ke aikane a na aliiwahine opio o Hawaii, a pa mai Ja ka lakou kahea ia īanei: "Ete—mai. Maanei mai. Auhea ka hoi na aliiwahme o Hawaii me na makuahineP Eia na mea apau ua kokoke e niakaukau, a ke kakalī aku nei mnkou i ka laua malumalu o lea' olelo ana mai na IrU'l e hana." Pati3 aku Ja lceja 1 ka huaolelo maika-: "He nni makou' i mai la i poe hma lawt lawe no ua mau ahuvahi:-e n. i o! 'Waipio. Ovvju wale no palia' auanei ke hiki aku ana ma kahi! a ouknu e na'iii e ole'o mai !j, ' kue hot kc?'u poe h A' no ka ouleou hoi e ma m m-u la ; no ua filuwrhine nei, i hai aku au ia oukou, e ka'i ana la-i kou a hoi aku an, alaila pu pu | mai makou. A oia ka wa e paa' ai ka lanai ahaaina o kakou.! Aka, ua olelo mai nei no nae laua, na ka lanai no īa e ku aei mahope iho o ko'u haaleie anal īho ia oukou a kii aku īa laua."

"K.ahaha! f£eah.a ananei hoi; 1 ' wahi a ua poe alnwahine nei i P dne mai ai, "e hele pu mai no oe me kou mau hoaheLe i pii pu mai la. A. maanei nohoi kakou e nana pu ae„ai i ka makaukau o na wahi mea pama e hoohauna aku ai i ka ehu wawae o na aliiwahine o Waipio." O ko lakou nei hele aku la nohoi ia a noho iho Ia ma kahi a ua poe aliiwahine nei e noho ana. A huliu īki ko Lakou nei hooluana ana, ia wa olelo ae la ua aikane nei a ma imua o ua poe aliiwahine 'la: "Hle keu io ka hoi! Welawela maoli ka la e kanono nei maluna o kakou. E pono io e loaa ona wahi malumalu no kakou. He nui nohoī keia mau knmu kou e malu ai keia kahua. E hele wale ae hoi au ma keia wahi aku e nana ai i kela kumu kou e ku mai la." Ku ae la keia a hele aku la i ke kumu kou anai olelo ai, a iaia i hiki aku ai malaila, o kona lumai iho Ja no ui i kekahi welau o ka lauoho o Jvlailelaulu iloko o ka lepo. Aole nohoi i liuliu, puma ae la ia i na huaolelo a KLaauna 1 a'oa'o aku iaia a paanaau. A. i ka pau ana o ke kikepakepa ana a ua kaikamahine nei, o ka wa no ia i hoomaka ae ai ua lauoho ala o 'Mailelauliī a ulu ma ke ano kino maile. Hloi mai la keia a kahi e nolio ana o na aliiwahine a pela nohoi me kona mau hoaheie o

ka pn pu ana aku, a noho iki iho la keia me iakon. Aia wa īke aku la k"i-i 1 k-i huai mai o na īmu puaa, ke pokepoke ia hnai la na 10 momona a ku īloko o na o-lo laau, ia wa olelo aku tā keia J nn :.h - kii au 1 na mahhmi a kakou, oidi, ua makankau ko oukou aoao. Ao ka auanei e mahi ai ka ahaamrt a oukou e na aln, eia Ia he O kela wahi kumu maile auanei e ulu mai la ma kela kumu kou,. ota "ka malumalu hale o na' ahi. Alaila, olelo aku la keia i ka ohana ona: "K noho mahe oukou a e kn ae au i īu 'hiwahine o Hawau, a o ka na'lu nei mea e hoounauna mai ai īa oukou, o'u ka oukou n:ea e i awelawe aku 11. Alaiia, ike .-o kakou i ka oleLo a na kupnu.. o kdkou, Oka mea ku no imua o kahu o na a;u." Pane mai ia kt_kihi n:au aliiwahine mi ka ol' lo ..na mai: pihkia o ko lekou ikm noho iho Liie makoa • he-o x nui oukoii. l?., ku ,iU u oo liu ahiwahme, ,ki fcn ai t i hoea mai oukou ī uka noi. 1 ' t T\VU.)