Ka Holomua, Volume I, Number 24, 17 March 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakauia e Ka-Lama-Kd-i-ke-Ad Kaahiki

MAHELE VII Ela hoea ana o Mailekaluhea ma i Kuaihelani—Ke kii ana mai o Keaniniulaokalani ia Hainakolo—Haalulu Elahiki, Oehuehu na Ale p ka Mpana, ( Hoomauia.) Oiai o Mailekaluhea ma e ai ana, ke ani ala nohoi o Hiilei i ke kahili, me ka hookani aa wale ana aku no imua o ,lakou ma ka olelo ana'ku: "He poe wahine ui no oukou apau e a'u kaikamahine. Aole nohoi o ka ui a koe aku. Ua ku no oukou apau i ka luaui makuahine o oukou, ka ooi o na maka, ka loloa ona papalina a me ka maemae nohoi o na heleheiena. Aole hookahi o oukou i koalaala ae i kuu wa ī haalele aku ai i na makua o oukeu ame na'kupuna o oukou, a eia nae o ke kaikuaana haku o oukou ke koko ana ia wa iloko o ka opu o ka luaui makuahine o oukou o Hinaaiulunui. Hele nohoi a hoopa'i ka u'i o ke kaikuaana o oukou o ko oukou u'i a'u e ike' aku nei, he keu 10 no a ka luaole o kauu'i. mai la oukou, noho aku la na hanau mua o oukou a me kaHi pokii uuku loa o oukou. I hookuu ia mai-nei paha oukou e hele e mai i Kuaihelani nei i kamaaina nb ke kaikuaana 0 oukou e hiki mai ai; ina nae hoi ua ku iaia na hoailona i*iioo unaia aka nei ma o na kupunakane ala o oukou oia o Keaumiki ame Keauka. Aia a pau ka oukou ai ana e a'u kaikamahine, alaila hoolohe na'lii nei i ka hoike a Keaumiki ma no kaj mea e pili ana i ka laua huakai 1 hele aku nei i na pae tiioku o K ahoupo-a-Kane" A kokoke e pau ka ai ana a na kaikamahine, o ka wa no ia i kau mai ai o Hiilei i mele no ua poe leihulu nei ana: Wehiwehi wale ka helena mai o ka ehukai, Ka alo aoa mai o na ale kualoloa, Na ale hakoikoi lua o ka moana E paia ]ewa ana, lewa oni i ka makani, Makani aloha na'u ka Holopoopoo Makani hoohui ipo o Wa'ipio E pa ahe olu iho ai ke kaomi maluna o Hiilawe, papa koheo ana ka pua lehua Knu lehua hoi—Aloha wale. Aloha Hamakua ika makani I£o holalele, Aloha ia aina alahaka iilili 1 ka pali, E pa kahea ai ka ipo i ka ipo

la a pāa ke paherx»o ae | auanei. | Lele kawa maopu oe i ke ala hoi hou mai ' (He ua anu hoeha īii ka makani ej 'Ua Kipuupuu o Waimea \ Oia makani ku°hn k*pa u ha Opa'ipa'i w.ile ka huakai hele a na'lii. I ka hu'e ae a ka Waikoloa malalo A he loa ka he.ena a"u kamalei A loaa au k*a makua ianei, Hauohano Hnlawe kaha haaheo ana i ka malie, Hoohuelo ka wai anuanu i na pali Hoohoihoi 1 ka houpo nape i ka m a n a w a, * [ Hu'i koni, maeele i kuu iwihilo, Hiio ae ana au 1 ke aho a ke aloha O kuu alo—ha, Lilo 1 ke kanaka—e, Maha hoi au —. O kuu kino kai luhi maen-a ī aloha, t~a hele a ma-opa i ka nui hana aj ka Waiopua Opua hinano Kona na ka malie Ke hanu polinahe ala i ka maikai Om me he ī'a ala ua pa 1 ka hola Ka mniau -?rili 1 ka moe, O kuu moe hompo 1 ka po nei Honi pa kanaka au i ka uhaue O oukou ka la e na kini o Waipio | E koni nei kuu N piko, koni pu nol

me kuu manawa, Eia ka, o a'u le' aloha i ka nuu Kuu aloha no Waipio aina hanau, Ke hiki tuai, eho, o-pa loko t» ke kanaka, Huikau ka manao e paio lua nei, Popo'i me he awa kaikoo ala ka ooinoiki. Me he au koieie ala ka lalawe ma-j lie, | O ko oukou aloha ia i hiki mai la,i Owau nei. o oukou ia, A laa wale kakou e, Aloha Hawaii kuu onehanau Ika pau ana o kēia Hiilei, oia no ka wa i pane mai ai kekaki alii o Kuaihelani i ua aliiwahine ala: "He keu hoi-ha ka lea ame ka maikai o ke mele o au mau kaikamahine. Ua maikai mai| ka mua a ka hope, aohe puu,' aohe kee. Ua lala ia a maikai,| ua kalai ia a miomio." Pau nohoi ke mele a Hiilei, o' ka maona ae la nohoi ia o Ma-J ilekaluhea ma. Alaiia pane mai. la ke aliikaneo KatHawena imua' 0 ke anaina; | "O ko kakou paha keia e lohe ai e na alii o ka aina i ka' jhoike a KLeaumiki ame Keauka no ka iaua huakai imi wahine 1 ka paeaina i Kahoupo-o-Elane i Hawaii Nui Kuauli." Ia wa i pane aku ai o Hiilei: "Auhea oe e ke alii, o ko'u manao mua ae nei ia i kinohi, a oia ka'u i hoopuka wale aku nei imua o kakou apau ia'u i kikepakepa iho nei i ka olelo i na kaikamahine nei, aka, komo hou ae nēī ke'ia " "mān'ao^ pono e lohe e kakou i ka laua hoike, aia no o ke kupunakane kekahi o kakou ka mea nana ke kauoha. Oia auanei ena kakou ka hoouna ma keia huakai e kuleana ai kakou i ka lohe mua ana i ka laua olelo." Ua kokua mai la na'lii e ae i keia manao o līiilei, a ia wa i pane mai ai o Loheloa:

j "Auhea oukoū e 'ni'iii o Kuj aihelaai nei; Aha kakou e lohe •i na hoike a Keauka ma, aia a hoea mai o Kuwahaila ke alii akua nana na elele. E pau wa]e hoi ko kakou £ihoihoi no ke alnwahine opio o na pali hulilua 0 Waipio i na hoike a konamau kaikaina i" hoea mai la imua o kakou. lna nohoi no ka pono, pono pu nohoi kakou; a ina no ka nele, nele nohoi kakou.*' Ua lilo keia mau olelo a Loheloa i hoopuka aku' ai i mea maikai hke i ka manao o na mea apau, a'hooholo ihola lakou | e lohe 1 na olelo mai na aliiwahme opio aku. ' Ia hoolai ana īho oke anaina mai a Miilei ma a i na'lii e ae o Kuaihelam, a oiai nohoi na ui o Waipio e pae like r ana lea noho ana mo ko lakou nani nui, ia 1 hoomaka aku aī o Mailek«.luhea i ke kamailio ana īmua o na makua:

"Auhea olua e na makua o makou," —alaila huli ae la ia a kamailio aku la i na alii hanau 0 ka aina malihini, "ame oukou hoi e na'li» nui o nei aina lulu i ka makani. Nani 3a ua makemake oukou e lohe i kahi mea e pili ana i ka huakai a Keaumiki ame Keauka i hoea ae nei i "Waipio, nolaila e hoike aku au ia oukou me ka huna, ole iho a kilipoipoi ole iho nohoi. A eia ka'u e hai aku ia oukou apau e na'lii: Ua eo o Kuaihelani nei ia Waipio. Oka hoailona mua i ae ai i mea hoopa*ipa'i me ka u| o ka pna nehlwa ihikapu o Hawaii, oia no ke kulike o ka ula weo o na papalina me ko ka opuu mai'a lele, ua lawe ae ko makou hanau mua ia. hoailona a lilo iaia. Pua ka "ula iluna, pua no ka ula ilalo, aoe i kana ua mea he ula ui o ke kaikamahine o Hawaii." I ka pau ana no o keia mau olelo hop« a Mailekaluhea, o ka olapa iho la no ia o ka uwila aJ ku'i nakolokolo ka hekili. AUuila, hoomau hou aku la o Mailekaluhea i kana olelo: ''O ka helu elua hoi o na hoailona a Kluaihelani nei i boouna ae ai, oia ka lau-i pala, ua lilo hou no ia hoailona i ke kaikuaana haku o makou. Aohe j hoohalahala a na hene waiolu | o Waipio. Ua pili pono ka ma- | nai i ka miao o ka pua līwi e i kuku ai na lihilihi o Aipo." I Pau «o keia mau olelo a Ma,ilekaluhea, a hou no ke ahi a j haule hou no ka pohaku, alaila, hapai hou no o Mailekaluhea i ka olelo: | "Q ka hoailona ekolu a Kluai "EēlānPnei i "EooKal ikeli ke ai me ka ui o Hawaii, oia hoi ka lihilihi o ka La i ke kakahiaka; a oia ka hoailona i haule ai na ui 1 e ae apau mai Kauai "a hoea i Maui, a ua pili pono nae ia hoailona i ka haku kaikuaana o makou. E nana ika lamalama opiopio o ka lihilihi o ka La i kakahiaka, a e nana i ka lamalama o ka ili o ko makou kaikuaana, ua like a like, paewa. He ui hoi kau."