Ka Holomua, Volume I, Number 25, 21 March 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

e ] KA Kaahiki | MAHELE VII _ Ka hoea ana o Mailekaluhea ena i Kuaihelani—Ke kii ana mai o Keaniniulaokalani ia Hainakolo—Haalulu Ka- | hiki, Oehuehu na Ale i o ka Moana. j i ■K Hoouoauia.) [ I ka hoea ana o na kamailio j ana a Mailekaluhea i kahi o ka ■ like loa o ka lamalama o ka Ili' o Hainakolo ko lakou kaikua-J ana me na kukuna opiopio o ka Ld i kakahiaka nui, o ka olapa 1 koke iho la no ia o ka uwila a f ku'i hou ka hekili. Ma keia wahī i hoike piha mai ai o Mailekaluhea i na mea apau e pili ana i ka holo ana ! mai o Hainakolo ame Mailelau-' lii me Keaumiki ma, mai Wai-| pio mai; ko Uainakolo hoonoho j ana ia lakou e noho i Waipioi me na makua, na kupuna ame, 1 kahi pokii o lakou oia o Maile- \ launui; ko lakou hele ana mai; mauka o ka aina a loaa. o Ka- ! auaaikahakoiwailaniikeaoulī; ka ! loaa ana o ko lakou mau aahu 1 eheu manu ame ko lakou lele ■ ajaa mai Hawaii mai a kau iluna ' o ka puu o Kauiki; kō lakou nei : laoikeia ana mai e ka makuahine! hookama o lakou nx> .na hana kaulana a Loheloa. I Ma ia wahi o ka moolelo a Mailekaluhea i ■ hoike ae ai, ua' hoike mai la o Loheloa me ka ' olelo ana mai: i "Ike. wale iho la oukou e a'u [ kaikamahine, i ke kahua a ko oukou makua nei i hoike ai i I kona ikaika." 1 1 Ae aku la nohoi na kaika-! mahine me ka hoomau ana aku f o Mailekaluhea i ke koena o kana moolelo. A elike no me na mea i ikeia e oe, e ka makamaka heluhelu, no ka lele ana mai o Mailekaluhea ma mai kal Puu mai o Kauiki a hoea i Ihi-' ihilauakea, a hoea wale iluna o 1 Keauau, 'pela no na" mea a Mailekaluhea i hoike aku ai. A ia wahi o kana moolelo o ko lakou hoea ana iluna o ka puu o Keauau, ia wa i pane hou mai ai o Loheloa: "Oia wahi no ia a ko oukou eoakua nei i noho ai. A o ke kakua. palahalaha i piln " ' a ilima.ame ka nohu a o i hele aku ai la, oia .'. i a ko oukou makua nei i h ī e ai i ko Hawaii ikaika O. -he ke alii kino papalua o Oahu. A_,ie no i puka ae kona ikaika, o ko oukou makua nei no ka mea n ina i hooliln iaia i mea ole. TJa

paani lealea wale ia no e a\i ka ikaika o ia kanaka, elike ne me ka'u paani ana i na kanaka kaika ole o Hana i ka i*a iki/' No keia mau oielo hooko'a-kela-ikaika a Loheloa, he aka wale nohoi ka na'lii -o Kua.he- ; lam, a o Kaulawena nae kai p<aj ne mai i na kaika.mahine: <c īīe ikaika auanei ko īanei a lohe mai i ke a'o. Owau ne: nohoi la a.oukou e ike mai la la. I hoaano aku lea heina o ko'u oolea i ka [a a ka makuakane o oukou i hoea mai ai, Jilo loa ko'u wahi ikaika i mei | ole loa. Aole hoi oia wale ro, aka, o ke kupunakane kino īa : kino manamana iho nohoi o oukou, o Kuwahailo. I hao ak-i ka hana o kona mana ame koua. oolea; hala laua nei i ka lani. a mai ka lani iho laua nei a piL ī ka honua, a pakele nohoi mii lele ke ola o ke kupunakarc o oukou ia ianei. He oolea ke'a, A me he mea ala f e ku hou a'< L : ana ne o īanei 1 ke kahua m---komoko me ia ikaika o makou 5 hoea mai ana ianei oia o Eaunakamakahala, ke kupu, ka e , ka īkaika, ka hiapa'iole o k.i mokupuni o Puleileho. "He olelo maikai aku hoi k.i makou ia ianei e hoaikane lau.i nei me ua kanaka 'la, he pakike mai nae ka ianei ia makou me ka olelo ana, o ka poe ikaika ole no ke hoaikane me ia inō, a oke oelea, ea; he wai auau ka ikaika." ,Alaila, huli ae la o Mailepakaha a aku la i ka makua kane ia Loheloa: "Pehea, aohe ou maka'u a hopohopo i ka hakaka me Haunakamakahala e oleloia mai nei i ka ikaika, ke oolea, a he hiapa'iole no ka aina o Puleileho?" "Kahaha! " wahi a ua Loheloa nei i pane mai ai i ke kaikamahine, me ka hoomau ana mai nohoi ike kamailio ana: (tHeaha ka ikaika a ia mea he leho, he umiimii wale iho no kana, eha. Ke pa pono aku, he uwe J wale, a ha'uha'u ka waha?" j A no nei ninau hookolohe a Loheloa i ke kaikamahine, ua! aka ae la o Kaulawena ame na | alii apau, a aka pu me ka ma-' .kuahine me Hiilei, a oia kana i j , olelo mai ai i ke kaikunane: j"ij.eaha nohoi ke ano o ka olelo! | a nei ehu nui o Waipio e hoea-| ( ea neī ina kaikamahine? Kohu j ole nohoi kau ninau kolohe e ke, kaikunane." ] j Oiai na mea apau e akaaka J ana, a eia hoi na aliiwahine opio! Ike hoaa nei no ke kumu o nei aka ano e a na makua me na'lii, oiai o ka wa no ia a ua mau alii wahine opio nei o Waipio e noho ana me Wnawaaikinaaupo, aole ī Kaunu pu me Kaukaopua. , No ka ninau hoi ake kaikuahine a Hiilei ia Loheloa, elike me io. i ikeia ae la, pane mai la o Loheloa:

-"-Heaba „ uo ka eha a ia mea tie X<eho? līe hokua pinana wale ia no kona e ka aw^ hee r a oia ke kumu i makemake ai lsa poe lawaia ia pupu i rpea hoowalewale awe hee." , <4 AoIe paha he nele eha a kaīeho; he eha no.'' Wahi a Hu- 1 lei i pane mai ai, u Aka, he ehar hoololo nae kana e hoomalule ai ■ no kahi wa pokole. A pau no hoi, o ka pau ae la no ia." 4t Aole paha oia ano 6ha ka'u e hopo aku a : ia kamahi lawaia piko hee o Puleileho," i pane hou aku ai o Loheloa. Pane mai la hoi kekahi alti o Kuaihelani: "Aole no oe e ke alii opio o Waipio i kupapa me ka leho 10 o ko makou aina nei, i ike ole ai oe f ka eha a mea he leho ame kona mimiki;" _ a akaaka hou ae la ua poe alii ' nei. "E! Ua oki ka kakou elelo ana no īa pupu \vatwai ole,' M wahi a Loheloa i pane te ai me . ka olel'j hou ana mai: "Ke ake , rei au, ke hoopu-a-a ia nei a'u' kaikamahine no keia mau o'.elo ' ano ole a kakou." Alaila, kamailio mai 3a oia 1 ke kaikamahine ia Mailekalu-i hea e hoopau loa aku i kana hai' moolelo ana. ko Mailekaluhea hookakahe aku la nohoi īa i ke kamailio ana i na mea i koe a hiki i ko la"kou holo ana mai i \ Kuaihelani me na kupunakane me KLeaumiki ma; a wahi ana i ! pane aku ai 1 kana olelo hope| kamailio ana: | <c XJa hoi h«ī>u o Ha'ih-a'ilau-' ahea me Mailelaulii i Waipio| mamuli o na oleloao a ka ma- j kuahine o makou, oia o Kaauna īkahakoiwailaniikeaouli, ame ia i makuahine nohoi o makou oia o S Kuamu, he Oahu oia,. m.amuli o I ko laua aaamina i ka noanoa I ana o ke kapu o Haiwahine i ka ' pali o Waipio." I kela 'wa i pane mai ai kekahi alii kahuna o Kuaihelani: | "A.ohe kela he wahine e e |ke aliiwahine au i hoike mai la' jma ka inoa ELuamu, o Kapo aku la kena,. kekahi kaikama- | hine a Haumea i hoio i Kahou- ' poakane. He nui keia poe Kapo. Eia no lakou apau ke noho! j nei i ka aina i kapaia o Polapola. Oko lakou kaikuaana, oia 'no o Pele. He elua mahele o | nei poe kaikaina o nei wahine, he mahele Hiiaka a he mahele ' Kapo. Pane mai hko "Ua lohe ae la no kakou apau e na'lii ' i ka hoike oiaio mai na kaikaina I mai o Hainakolo i ka pali kapu Waipio. Ua pili pono iaia na hoailona ekolu o Kuaihelani nei. Aohe a kakou hopohopo ana i koe, aohe hoi he lelele ana o ka oili, aua pau hoi ko kakou pihoihoi no ka hookoia ana o ka makemake o ke kupunakane ' akua o kakou." | Aole i pau.