Ka Holomua, Volume I, Number 26, 28 March 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakai\ia e KA-LAMA-Kn=J.-Ka-AD Kaahiki

, MAHELE VII Ka hoea ana, o Mailekaluhea ena i Kuaihelani—Ke kii ana māi o Kleaniniulaokalani ia - Hainakolo—Haalulu Kahiki, Oehuehu na Ale o ka Moana. ( Hoounauia.) I ka pau ana ae o na kamailio ana mawaena o Hiilei ma a me na kaikamahine, oia ka wa i olapa pinapinai iho ai na oiliili ana a ka uwila me ka ikaika, ku'i iho la nohoi ka hekili me ka ikuwa nakolokolo ana i ka lfewa, a haule iho la na ku-a-ua i lani pili. Ua mau ka holapu ana o keia ino āf hiki i ke ao ana v . I ke kakahiaka ana ae, mahop'e iho o ka pau ana o ka pain'a kakahiaka a na'li-i, ia wa i hoouna aku ai o Kaulawena i na kukini mama loa e holo lakou a puqi ka aina no ka hoike ana i ka lohe! i na'lii ame na makaainana, no' ka hele ana mai ia la e hoolohe [ i.ka/hoike a Keaumiki ame Keauka. , - I O o. nā' elele ' īo'a -a Katjlawena,; iaa hoounaia &kū la ia i o'Maka-! hinuikuakawāiea, e ' 'hoike'" aku I; iaia e noh6 me ka mākaukaū no' ka la e kiiia hanai, 1 ©ia hoi o- Keaniniulapkalaim. j No Kuwahailo hōi, ke ike mai la no oia i keia mau hoo-' liuliu ana ame keia ma,u heiō-' ana a' a 1 nolaila hoouna na&i la oia ,ia' Heke kekahi kaikūāhine . ona, a ! o ka wahine hoi keia.i oleloia ai { ma ka pule o "Kahuii-Kahela," aia iaia k<i 'ipu wai, elike me keia mau lalani o ua -pūle ala,' penei: ' s \ "O Kulelepoo, o Halahalalaualii' o-ka-moku, ' 1 O Polihale, ' - O ka,hi i' waiho ai o ka huaolelo A Pii ma l'aua o Heke, o,.kama| a Poepoe, | O ka wahine i ka ipu olelo." i Ua uholaia mai la ka moena ' pawehe mai ka aina mai o KLuwahailo a hoea i Kuaihelani. Ua like na waihooluu o keia moena me ke anuenue. O ka moena kapu keia o ua Kuwahailo nei, i kapaia o ct Panee i ka 3Loa ame ka Laula." A o ke alanui keia a Heke wahine i hele mai ai i ka aina o Kuaihelani. Ia Heke nohoi a hoea imua o fte aloalii o Kaulawena ma, uina pakolu ana ke kani a ka hekili a olapa. ke ahi, a o ka wa no īa i kiei mai ai ke poo nui hooweli-

weli o kekahi elerfiak\jle ma ka ipuka p ka hale, a mpe iho la ke alo o na alii a paū ilalo no ke eehia ame ka makau. Aka, ke keiki ikaika a kamaeu o l VSTaipio„ aole ona_wahi hopohōpo a afao weliweli. A iaia e hele mai ana no ka manao e hopu a • lawelawe lima me ka ikaika i keia kino poo hooweliweli, ua paha, "koke mai la'ka leo halulu o Kuwahailo mai lokō mai o ua poo hoomaka'uka'u nei: 4, E ke keiki ikaika a Owakaikeaouli, ua oki ka hapai i ka īka ika. no keia o kou kupunakane o Kuwahailo, nolaila, mai pioloke oukou e na moopuna nu'u. Aole ka'u no ' kekahi mea e ae, aka, he huakai j ike ia oukou a no ka lohe ana hoi ina hoike a Keaumiki ma j no ka laua huakai." { ' 0 ka. wa no ia i nālohia ae ai! kela mau h'iona weliweli-a ikeia aku la kekahi elemakule poohi- j na i hele a lu'alu'a na makah ki, a pau ae la nohoi ke eehia makau ona poe o aloalii. Ma keia wa i mahamaha mai ai o Kaulawena ike kupunakane, a o Hiilei hoi lawe mai la oia i na moopuna alii malihini o e ike i ke kupunakane akua o lakou. 1 ka jj»au ana ae o ka ike ana a na aliiwahine opio me ke kupunakane, oia ka wa i hoomaka mai ai o, Keaumiki ma e hoike i ka laua moolelo >hult wahine na .;,ēlik& xne rva inea i hoike mua ia ē Mailekaluhea ma.,

"Aohe a maua' 'mea e 'ae e hoike aku ai .imua ou e ke alii ākila o makou a imua nohoi o na alii o K.uaihelani nei, a o keia wale no: Aohe lei hulu e ae a ko kakou alii opio e pili afeu ai,,*aka, o konā kaikuah'ine r wale no oia o Hainakolo, Ua hanau hiapo a Hīnaaiulunui me KUaikauaakama.

I "Ua au pu mai nei no makou I me ua lei palama ala a HinaaiI ultinui mai Waipio mai no K.unei, aka, i ko makou hoea āna i ka moku o Oahu a Lua a hui me na makuahine oia o Kaauna ame Kapo, ua au'a hou ia aku nei e laua e hoi i : Waipio, no ko laua mamina i ke kapu o Keaniniulaokalani a ( pela me ka noanoa wale o ke | kapu o Hainakolo. Kolaila, | hookuu ia mai nei lakou nei ekolu e holo pu mai me maua i « Kūaihelani nei no ke kii ana mai i ke kaikunane hookane. A o kelsahi nohoi a lakou i olelo mai nei, aole no na ka wahine e imi mai neia mea he kane." I lawa no a pau na olelo a Keaumiki, o ka wa ia i pane mai ai o Kuw,ahailo me ka leo nui aiwaiwa launa ole i ka i ana mai: "Q ka wahine ia a kuu moopuna a "Kēahiniūlāokālani e pHf ai o Hainakolo: Aka, o Keani-

ni no nafe ke kii aku i ka 1 wafa>ine kaikuahine dna ā loaa i Waip o, oiai, aole io.no nakawahine e imi mai ia mea he kane>" Pau no keīa mau plelo a Kuwahailo o kona nalowale aku la no ia iioko o ka punohu ula i ka lewa. O na'lii hoi keia ame na kanaka, ua apono ae la lakou i ka manao o ke alii akua oia hoi o KLuwahailo, i kona olelo ana mai, na, Keanirjiulaokalani ponoi I no e kii ia Hainakoio a loaa i Waipio. Nolaila, mamuli o keia olelo a Kuwahailo, ua hoouna hou ia aku la o Kalea-muku i ka aina o Makalii, no ka hoike ana aku ' iaia e lawe mai ia Keaniniulao- j kalani kana hanai no. K!uaihe-| lani, oiai e h.oounaia ana oia e holo ia Hainakolo i ka paii kapu ' o Waipio. Ano kekahi la ae no i hooholoia ai oia ka la no ka holo ana o Keaniniulaokalaai ma kana huakai. | I ka hala ana aku o Kolea- 1 muku, ia wa i ku ae ai o Lohu- ' loa a olelo mai la i na'lii ame na makaainana o Kuaihelani: "Mamua o ka haalele ana iho o Keanmiulaokalani ia Kluaihelani nei e pono e make kuu hoa ! paio ia'u, ke koa i oleloia' he ahikanana no ka aina o Pulei-' leho, i loaa ai ka mawaewae o ka huakai a kuu keiki o Keaniniulaokalani. A. oiai o ka la keia i oleloia mai ai ia'u e hoea mai ana ua hoa paio nei o'u ia nei, no ka ana mai i o'u mau onohi maka. -Nalaila, i keia la oukou. apau e na'lii -ame na makaainana e ike ai ia'u nei, ia Loheloa, ke keiki a Owakailunaikeaouli wahine ame Nanailani kane v na'lii kaulana ©.

Hawaii. "Aole hoi o kuu. ikaika o aa wa i hala ae nei», tia ike oukou ia mea, aka r o ka ikaika o keia wa aku ka oukou e nana snai. A eia ka'u kauoha ia oe es kuu kaikuahine, a ia oukou e a'u! mau kaikamahine, i nana mai oukou ia'u nei i ko'u hakaka ana me kuu hoa paio a i make au, alaila e ohi iho oukou i kuvi mau iwi a hoihoi aku i Hawaii i ka aina hanau o na makua o kaua t e Hiilei, a o na kupuna I hoi o oukou e Maiiekaluhea ma! Aka hoi, i "ma" kuu hoa paio i keia la ia'u; alaila, apopo no au kau ilnna o ka -waa -no ka holo ana ku e paio me na kupua o 0 ka mimilo o Moanawaikeoo, kahi i oleloia aohe kupua ikaika e lanakila ke hoea ia "wahi," A pau keia mau olelo a Loheloa, o kona kauoha aku la no.ia 1 ke kaikuahine ia Hiilei e kii i ka malo waikaua, ona. Ike kii ana o ke ,fc kaikuahine i ua malo }*ei, o ka wa no ia i hoomaka ai ka olapa ana o ka uwila ame ke ana o ka hekili, a hiki wale i ka hume ana o Loheloa i ua malo ala. Hoomaka ae la na 30 o ka paia iani e uulukai a hakumakuma, a e okaikai a inoino.