Ka Holomua, Volume I, Number 28, 11 April 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

K.-iU.iui'i t - Oi.i)!'vN I-Ni i-Aki' v mahele elua. Hui o Kila me kona mau kupuna ka moku o ke Keiki-a-Lua nei)--Ka Holo o Kila—a—Moikeha no Tahiti. No keia kena ana aku o Niui ua Pahaahuanui nei e hele aku oia e ike i ke alii a laua, ua lohe io aku la oia i ka uwauwa a me ka hehe mai o ka aka, a na'lii a pau o loko o ka halau. A iaia nei i hiki aku ai i kahi o ka halau e ku ana, ua halawai mai la oia me kekahi o na alii kamaaina i oili mai mailoko mai o ka halau, a'i kona ike ana mai ia Pahaahuanui i ka hele aku, ua akaaka mua mai la oia a pane mai la: "JEi ae no kela iloko, o ka hoi a ana mai la no ia mai ka auau kai mai. Ua hele wale ko alii a eaea kai e noho mai la. E komo aku paha oe la i ike aku oe i ka mahiehie o na helehelena." •I ke alii kamaaina e kamailio nei me Pahaahuanui ua lohe aku la laua i ke kamailio ana ae o Kila i keia mau olelo hoomakeaka i ka i ana aku: "Ua ike no paha oukou e keia poe alii o Oahu nei, he ai makamaka keia he Pupumulea (uala awaawa), k£ mahuahua aku no ka ai ana, o ka pii mai lā. no ia o ke koko, lana iluna." l He oiaio kela!" wahi a keka hi leo i hooia ae ai, me ka akaaka pu o ke anaina alii mai o a o. No ke ano pahaohao o Pahaahuanui i ke kumu o keia aka o ke anaina aln a mc keia raau olelo hoi ana i lohii j]io; he auau kai ka keia alii o ke kamailio ana mai la, a he uala awaawa hoi ka Kila i kamailio ae la i ke anaina e akaia mai la. Nolaila, ua olelo aku la oia i kona hoa kamailio. "E komo ae au e ike i kuu alii." No Pahaahuanui ke komo, ua komo like aku la no me ke alii kamaaina. I ke komo ana aku a laua, ua kaa e aku la no ko kamailio aaa aku i kc alii kamaaina me keia mau olelo hookaau imua o Kil-i, "Auhea oe e ke alii o Kauai? Kia ko kanaka la, i kii mai la i ka Papa jno ko iho hou aku i ka <ieonaln. Ua Ji(jikt;- mua mai

nei no ko kanaka Ije Oip lea kau papa akamai i ka hee ana. Pehaa la, ua makaukau anei ke alii?" Oiai ke aiii kamaaina e kamailio ana ia Kiia, eia o Pahaahuanui ke ku malie nei me ka hoomaopopo loa aia i ke ano 0 keia rrrau olelo a ke alii kamaaina e k.muiio ana. Iki hooki aaa ihj no o ua kamaaina nei : kaia nau kimaiiio ana 01 i no ko ianei v/a i hoom xoe ae ai: "He p")io!ei 10 ao la m .u oleIo a kuu dhi kamaaina i kama--1110 ae la, īna hoi o kela hoa ona i kamailio aku la he aiii kamaaina e like ta me ia." Ina he kamaiina ko'u haku no keia ama, aohe a'u mau olelo keakea aku ma keia wahi. No ka mea, ina he kamaaina oia, ua lawa a ua makaukau mau oia me ia mea he papa heenalu. Ina paha he 010 a he papa e ae, ua lawa no. Aole hoi e hihi he mau ma lihini maua mai ka aina (waa) lewa mai i ke kai, hahai ia ai maua e Kaneikapahemahema. Aole no nae a*u mau kue ana aku, 1 na ua lawa oilkou e na kamaaina i ka papa,no ka haawi ana mai no ka'u alii, ua hiki no. O ko oukou lokomaikai no ial" No keia mau olelo hookaau a hoomaoe o ka elemakule Pahaahuanui, ua hu ae la ka aka a na'lii mai o a o ka halau, no ka mea, ua ike iho Ia no iakou 1 ka pololei o ka olelo i kamailio ia aku, a oia ka kekahi o na alii kane kamaaina i kamailio aku ai me ka hoawihi ana iho o kona maka i ka mea e noho ana ma kona aoao. "He oiaio no ia mau olelo au i kamailio mai la e ke alii, aole he mea nana e hoole aku, oiai, ua ikemaka aku no makou he mau malihini olua mai ka aina mai o Kamawaelualani. He kuhihewa maoli no paha ko ka mea nana kela mau olelo i kamailio ae la, nona ponoi no ka ana i auamo mai nei me ia iaia i hoi mai nei maika auaU kai mai, eia ka ua —" I kela wa i akaaka ae ai ua Pahaahuanui nei me ku huli ana aku a ninau hoomakeaka i kona hakualii: U E kuu I-ani—hakualii, he oiaio anei keia mau olelo a'u e lohe nei mai ia lakou nei mai. Eia aku nei oe i ka auau kai!" Aole nae he pane mai o Kila no keio ninau hookolohe a kona kahu. Nolaila, ua hoomau aku la oia i ke kamailio ana: "Eia no la o ka eaeakai a ulumahiehie o kou mau helehelena ia'u i komo mai nei. Ke nana aku nei no hoi au ia oe, ua hele wale a Mo'a unounou Puna, I ke ahi a ke Akuawahine." "Aole nae o keia ke kurnu o i ko'u hiki hou ana mai la imua

ou e kuu hakualn, na lakou nei no e hoomaopopo mai i ka iakou. Aka, i hiki hou mai la au imua o kou alo no kela manao no a'u i hele mua mai nei imua ou e kuu hakualii. "A pehea mai nei?" wahi a Klila m'e ka hoomau ana mai i kana kamailio ana: "Ua maopopo mai nei nae kahi a me ka manawa a maua e lealea aku ai?" a huli aku la o Kila imua 0 ke anaina a kamailio aku la: "E lohe oukou e na aliikane a aliiwahine e nonoho maī nei 'iloko o keia halau-. Ua aa mni nei kekahi o na laeoo ma ka paani ana maluna ( o ka papakonane o ko oukou aina nei e papa lealea. pu me a'u i manawa o keia la. No ka manawa a me kahi e lealea ai e lohe no kakou mai iaia nei mai. I kela wa i hoike aku ai o Pahaahuanui i na mea a pau a laua i hooholo ai no ka manawa a me . kahi e malamaia ai ka lealea, oia hoi, ma ia auwina la no a ma kekahi o na halaualii e ku ana ma ka aina o Ohikilolo 11. K malamaia hoi imua o ka maka o anaina nui. Mamul: o ko Kila luhe ana mai, u.i hooholo mua laua c han-u.i ka lealea. imua o kekahi anain i nui, ua nonoi aku Ia oia 1 na'lij e noho ana iloko o kel-i halau e hoi aku lakou a hoouna aku i na elele e kukala aku i na kanaka no ka hele ana mai e nana a e makaikai i ka laua paam ana. (Ja hookoia kei<» nonoi e na'lii kamaaina. A mamua ao o ka hiki ana aku o na mōho e lealea ana ma ua auwina la nci s o ka hora 3 ia iy kakou o koi<i manawa; ua hoolau kanaka 1,1 ae la ke kahua o Ohikilolo. O ka oi loa aku nae, ua pihakui a hookeke o loko o loko o ka halaualii e malamaia ai ka lealea konane. I ka hiki ana ae \ ka manawa

i hooholoia ai, ua oili aku la Kila mailoko aku oka hale a ke aliiwahine nana i hanai maīkai iho iaia ma ua kakahiaka la a he|e aku la no ka halau alii. I kona komo ana aku iloko, ua ike aku la oia ina alii a pau a. lakou i walea like ai maloko o> kela halau ma Maili e nonoha poaipuni mai ana iluna o keka— hi nu'a moena kiekie i hoomakaukau mua ia. Aia hoi ma ke alo iho o lakou kekahi ponaha. akea i hookaawaleia no na moho lealea o ka la. I kela wa hookahi no hoi' j ike aku ai oia i kekahi kahaka aoo e ku ana ma ka ukuwailīe kanaka keia me na helehelena ui a he kulana hoi kona o ke ano kolohe a pauaka raa kana nana aku . laia nei nae i hiki aku ai ma kahi a na'lii e nonoho poaipuni ana, mahopeiho o kona palepale ana ae i ka poe e ho ana mamua mai i alahele nona e hiki aku ai, ua ku iki iho la a ninau aku la i na'lii e nonoho mai «*na: "Auhea iho nei ka hoi ke aikane a kakou, a o kuu hoa lea lea h)i o keia auwina la?'' "līia aku no hoi e ku a kii mai lt." wahi a k-kahi o n a'lii kamaaina me ke kahea pu ana aku. "K Kawailoa, aole paha o ka hele mai a malaiia e ku lohaloha ai. Eia maanei kahi oka hana 1 hooholoīa e olua me iala, a kuhikuhi ae la ia Pahaahuanui me ka hoomau ana mai ike kamailio ana. Eia ko hoa e papa lealea aku ai, nolaila, e hoi mai oe maanei."