Ka Holomua, Volume I, Number 28, 11 April 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakauia e Ea-Lama-Ku-i-ke-Ap Ka^hlki

MAIIELE VII Ka hoea ana o Mailekaluhea ma i Kuaihelani—Ke kii ana mai o Keaninīulaokalani īa Hainakolō—-Haalulu Kahiki, Oehuehu na Ale o ka Mo'ana". ( Hoomaui».) ka ikaika o kamalii omo waiu o Hawaii, aoe i paa ka hope i ka opeope ia i kahi aleuleu malo? O ka hookeke niho papa'i paha ame ka iniki hoopohole īli ka lakou ikaika." Wahi a Haunakamaahala i pane mai ai me ka hoomau aisa mai i ksj. oiai kona mau maka ua hele a lilo i ke kua i ka ua mea he piha inaina, kahu ka-end i na hua onohi: nana mai i ka oniu ana a ke kamaeu d_ JPuleileho i kana iaau punahele, hookahi no hauna hananee. klkala o -ka .aama kualenālena. I keia Ja oe e-Lohe-loa, hoī uhane i kahi ou i hele rrrai ai." O ka wa no ia o ua Haunakamaahala nei i lalau, aku ai, 'i kekahi laAu hoomakua a ka nui launa ole a hookaa ae la elike kā nīniu me he' ane makani al'a ka poahi i ka weleleu iima o ua kamaeu nei,' ua hīki.ke kaa ma na wahi apau o ke kino.'

īīe hu iao oia no oe o ke kikiao makani Kona ka īkaika, ulaa pu ia na kumulaau nunui, mae na lau laau ame ka pua o' iea mauu. Pilipu ke alo 0 na kanaka ilalo a paa ka hanu i ka piha makau, a ua nui na kauhaie mauu i olepei.a a-pau 1 ka lele liilii. Oiai o Haunakamaahala e hoikeike ana i kona ikaika ame kona makaukau ma ke kaa laau ana, ia-wa nohoi i hoea mai ai o IPuaa'hiwa me ka waa o laua me Loheloa. Aoe nohoi i kana ua mea he puaa e hoepahee mai ana i ua ,waa nei. O 'ke ano nae o ka i\ee ana mai o ua waa ala, aia no ia iluna o na e-ka lepo a lakou e hoopahee ana me ka eku ana o ko lakou mau ihu a ulaa ae la i ka lepo o ka honua. ! , , Ua like na e-ka lepo a ua poe i puaa nei e ulaa ana me he onu | ana .ala na ka nalu o k€ kai, a ua like me ka aila hoopahee ka pakika o ka waa. He holo mai hoi kau i ua waa nei a lohe mai 1 ke a s o. I-ka hooniaopopo ana aku i ka holo ana mai o nei waa, me he mea ala aia iluna o ka ohuku ale o ka moana, a e hoe ia mai

ana e ua poe hoe waa riei rr.e he mau lau kanaka ala he eono ka nuī. Oiai ua waa neī e lele pua-9 mai ana, ia'wa i lohe aku ai o LoKeloa i ka hea ana ma' o kekahi leo: £< E Loheloa —ef E kuu h kuī Paa ia mai a paa ka ; o kaua; a o kau laau no ia "rr " ka hoa paio. Palahuli,ka w.~" ai ai o ko hoa paioria oe īi . ia'u aku puehu lisliī_" Ua like ua waa nei e lele rv . ana me kekahi pppo uwila ik - īka. Oi helē īa o ua waa ne 1 ■ kaalo pono mamua o ke - alo .i Loheloa, o kona wa no ia i ho; -i iho ai a niniu ana iluna o ka p:ho lima me he wahi poke laa.. liīlii loa ala, a maī ka poholim 1 ae hoi a nīniu ana iluna o ka ma namana lima. I keia wa a Loheloa e onin: nei i ka waa ona ma na weleU 0 kona manamana līma, uaolin a«apa ae la ka lewa- i ka ul i weo o ua laau nei, oia no oe ■ ka uwila maka ahi liilii e hoeel i ana i ka maka o ka opua. O'a hele a pau ka Loheloa ana i kana laau, ua waiho iho Ja oia i ua waa nei ona ilalo. Alaila, kauoha aku la ? oia ia Puaahiwalani e wehewehe i na aha i hauhoaia ai na iako a paa 1 ke ama ame ke kīno o ka waa. He hu ana ka Piiaahiwa, halakau ana tta kinp lau o ua puaa nei ma na iako ame ke ama ); ,ua puehu liilii a'hemo ae la nai ula; aha 'i hoa iāko ame ke ama. Kaawale ke ama, a - kaayvale nohoi na iako. Ua hemo a kaawale ae la ke kino o ka waa, 'kaawale ka iako,, I ke ama, a kaawale no hoi ka hoe a Loheloa nona ka inoa o Hoakakaihoeakalawa,kua. Ma keia wahi„ ke hoohuoi nei paha oe e ka makamaka heluhelu i ka lilo ana o ke kumu koa a Loheloa i lawe mai ai mai uka mai o ka wao laau o Kapahi, i ka uka iu ano o Waipio i ka leo wi a ka manu, a waiho ana iloko o ke kai o na ame ka lau ame ke kumu. | Auhea oe e ka makamaka heluhelu, e kala wale no i hlo ai ua kumulaau koa nei i waa, no 1 kelia hele ana mai a Loheloa mai Waipio mai a hoea i Hana, mamuli o ke kupanaha ame ke kamahao o na hana ā Kupulupuhi ma, Kupaaikee ma, Kualanawao ma, ame na kupunk kalai waa no apau o na'lii kapu o Waīpio. Elike no me ko lakou haawi ana mai i hoe na Loheloa, oia o! Hoakakaihoeakalawakua, pela no lakou i kalai ka waa o Loheloa, mailoko ae o kela kumukoa i'e ana i auamo ai a hoeā i kahakai. Nolaila, ua pau ae la paha keia pohīhihi ou e kuu makamaka heluhelu no ka mea e pili ana i ka waa o Loheloa; a maanēt feāua ē hōōmau aī i ke kamailio ana no ka hakaka mawa-

!ena o Loheloa ame Haunakam^ahala. E hoomaopopo kaua e ka makamaka heluhelu ma keia Wahi, ma ka wa i oniniu ai o Loheloa i ka waa maluna o kona mau manamanalima, aia no na pono apau ke pīli ala me ka wa v a, oia hoi, ke ama ame na iako elua, e paa ana no ia mau tr>ea i ke kino | o ka waa, a o Hoakakaihoeaka- ! lawakua ka hoe a ua Loheloa j nei, aia no īloko o ka waa, He luaole io no ka īkaika o Lo- I aka_, ao!e nae keia he mea e pau ae aj ka o ke kaikuahine o HEnlei no ka lanakila o kona kaikunane maluna o ke pukonakena o ka aina o Puleileho. La'au īho la o Hohelo* i ke k:no maoli o ua waa nei a kukulu ae la īluna. "Ua hele sku la ke poo o ua waa nsi a ke q.o kaalelewa maluna as, 'i o ka r.ojmoa noho: o k.i v/a'i ou kai 1 UIo o ka honua. ' k O —ia! " wahi a Loheloa 1 hoeu aku ai ia Haunakama j hala kona hoa paio: "N:.u mai na ka leho pinana a ka awe h-ee, a na'u nohoi na ke kuanu koai'e, halulu nei nakolokolo o K.ua.ihelani nei. Oia- A pa!" I lawa no a pau nei oielo a ua Loheloa nei,, o ka wa no ia i awala tnai ai © Haunakamaahala i kana kunau ako'ako'a maluna Alo ae la o Loiueloa ia hauna pohakaa akoakoa a' ka hoa pa 1 50 a halahu 'ana <ka leho ma ka pepeiao akau a kakaa ana iluna o ka honua me ka hoao ana ae e mimiki i na pupu mauu manienie apau e loaa ae ana, a ke tuele ala kona waha a puua i ke ale mau i ka laū nahele. A oi kahi nae i kapooaku ai o ua kamu akoakoa nei a Ha unakamaahala, ua owa ka honua a. he awawa nui ekoa ia a hamama ae la.

JiioaLa hou rrai la no ua kaeaea nei €> ka mokupum o Puleileho i kana kumu pohaku leho nui akoakoa, a hoomoe hou ao iluna o Loheloa no ka lua o ka manawa. Alo hou ae la no o Loheloa a hala hou keia hauna leho ako'ako'a a Haunakamaahala, a ia wa olelo aku la o Loheloa i ua hoa paio nei; Alua au hauna pohaku leho, , alua no ka waiwai ole o ka leho. 'Heaha no ka eha a nei pupu hokua nemonemo, o ka umii wale iho la no kana ikaika. Aohe o*u wahi eha la. Oia, haua hou mai ua pohaku leho au, nou no a ka leho nui i lohaloha ka awe o ka hee." 3STd keia mau olelo hoohaehae a Loheloa, aole i kana mai ka huhu o ua Haunakamaahala nei a pane mai la: # "Kahaha! T I-m ir hn kau hoohaehae i.-'u <• n- > • .' i 1110 i iko loaa pon >o' «■!.:■ i '» iii ha.- , una leho e lilo 'i > o na_owa ma ko .-«i i'. .iA . 4 ?«me ko aoao o 1, oii r»j.ui lua- ' meki ia e kanu 1.1 ui