Ka Holomua, Volume I, Number 29, 18 April 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

Kak.iuia e Oi,Oi'a\ a.-Niii-A.kha

mahele elua. -Hui o Kila me kona. mau kupuna m* moku o ke KLeiki-a-Lua (Oahu nei)—Ka Holo A.na o K.ila—a—Moikeha no Tahīti.

Maaiuli o kona lohe liiaopopo ana aku i kela wa a Kila i ninau aku ai, "Auhea iho nei ka hoi aikane a kakou?" Iloko o kela wa ua hoomaopopo loa iho la oia he kanaka opio oluolu loa ka keia. Ua hooholo pu iho la no hoi oia iloko ona, he hiki loa iaia ke paani lealea iaia, e lifee nie ka' hana ana a ka popoki i iole liilii i paa iaia i ke po'i ia. Ke hooiāio loa ala no hoi kona, manao, he opiopio loa oia, a aole oia e makaala mai ana. Nolaila, ua hele aku la oia me ke aao kalakalaihi a" noho iho la ma ka huli o Makua, -a pii ae la no hoi o Kiia a noho iho la ma-ka aoao Ewa nei o ke kahua konane a laua e u paani akxi ai. I kela wa i waiho mai ai kekahi o na alii kamaaina i ka Papakonane me ka Iu ana iho 1 na iliili e lawa ai ka papa holookoa, a huli ae Ia a nīnau i na moho-o ke kahua: "Heaha ana ka olua papa e lealea a-ku ai i keia enanawa?" -"Aia paha i ka ianei papa i makemake ai; ua makaukau mau au no ka hooko ana aku e lealea pu me ia. Ina no he ahamaka ua hiki no ia i ko'u manao, a aohe hoi he kamailio ana no ka papa honuaulu, o ka papa mau hoi ia i kamalii, wahi a Kila i pane ae ai no keia ninau a ke alii nana i waiho mai i ka papa a me ke ili: E na makamaka heluhelu, ma keia wahi e hoakaka pokole aku ai ko oukou mea kakau no keia mau inoa Ahamaka a me Honuaulu. "O ka Ahamaka, he papa ia e paani ia ana, me na pohaku a iliili helu wale nō i hooholo likeia e na aoao a elua e paani ana. O ka Honuaulu hoi, he papd[ ia e paani ia ana me na iliili a pau, e like me ka mea maa mau i ija Papakonane a pau." No keia haawi hou ana - aku o Kila i kona hoa no ke koho ana mai i ke ano o ka laua paani ana, oia kana i manao iho ai o ke koho ana ī • ka Ahāmaka, i

malia, o ke leakaikahi o na iliili ka mea nana e boopohibihi aku i ka nennoo o ke keiki i ki riee ana i na īliili no ki loaa o ka ua pan? ae Ia ua hoa nei ona: 'I Ahimaiea ka papa e lealea aku ai! ,> Mamuh o keia pane a Ka wailoa, aa ōhi hou ae ia ua a)ii kamaaina nei 1 kekahi mau ili'li kela a me keia aoao ma', me ka hook e ani iho 1 e>valu -va e no i!ii!i o k t a :>ao ' A.laiia, hooHoh-onoho īho la oih 'lnh« - ilunA o ka papa a kena aku la i na moho e neenee mai a ma kahi o ka Papakonane e waiho ana. I ko laua noho pono ana ae ma kela a me keia aoao'~o ka Paj3akonane, ua ninau hou maj la ua neij ina paha ua mau ka pili mawaena o na aoao a elua. Ua ae like mai la laua me ka ae, e like me i »haike mua ia aku ma aa helu i hala. No ke.a ku kaawale a ku meikaukau o ua mau moho pa■onioni nei ua kena aku la ua t alii nei īa lauā nei e neenee mai a kokoke ma kahi o ka laua hana i aelike ai no ka fiiake a me ke ola. Mamua ae nae o k'a hoomaka ana e hoonee na iliili, ua hoailolona mua iho la laua no kamea 0 laua e loaa ai ia pono, eia nae, j ua kaa aku la ia pomaikai ma 1 ko ka Elawailoa aoao. Oia np 'hoi kana i miki koke iho ai 1 ka hoonee ana ,i kana' maii īliili. He maikai wale no ka laua mau hoonee ana i kinohi, aka, i ka ma.nawa a Kawailoa i ike'ai 1 ke komo loa (k:m) aaa aku o kekahi mau pohaku a kona hoa paonioni imua o kona alo me ka lilo ana aku he =skolu o kona mau koa, ua hoomaka mai la kona kino e oni i o a ianei 1 . I keia wa a ua Kawailoa nei. e oni la, ke faoao mau la oia e kaiii ae i kekahi o na iliih a ke keiki Kauaij aole nae iki 0 jca manawa maikai e hiki ai iaia ke hana pela, no ka mea, ua oi loa aku ko Kila makaala a me ka eleu ma ka hoonee ana 1 kana mau iliili, Mamua o ka loaa ana he manawa maikai e hookoia ai ka makemake o ua Kawailoa nei, ua paa ae !a ka puaa iwaenakonii o ka pa i ka hoopuniia e Kila. Mamuli o keia puaa ana o Kawailoa ia Kila, ua nuikoi Kawailoa hoopaapaa a ( hoeaea paha ma kekahi olelo ana ae). Ua koi mai oia e„hoomaka hou laua e konane, me ka -nana ole ia o kela puaa a make mua. I keia hana ana a lau'a ekolu wale no holo ana o na pohaku a laua, ugf paa a hiki hou ole iho la u£ Kawailoa neī ke hoonee hou aku no mua, a hoomaka mai la ke anaina holookoa e uwauwa a e hooho ana me ka leo ikaika: <{ A 'eo o Kawailo.i

i ke keiki Kauai—e! A eo o Kawailoa i ka malihini—e!" j Na keia mau leo hooho o na' kanaka i hoopiena loa aku i ua Kawailoa nei a olelo' ae la >ne ka leo nui o ka iaaina. ' ''Aole loa au e ae «na, ua eo au i keia wahi keiki paebewa o ka lana hele ana mai iloua o ka ilikai a oae i ka aina aloha o ke keiki a Lua. Aole loa au i eo i kela wahi keiki! Aole loa au i eo! Ua kolohe a aihue maoli keia keiki paehewa i ka-'u mau iliili!" I kela mahawa i pane mii ai kekahi alii olalo o Waimea i ka olelo ana mai: "Auhea oe e Kawailoa! Ua pololei ka make a ke keiki, au e hoole nei. O kakou iho Ia no a pau ma keia wahi a o'lua. i paam mai la, a ua ike maoii aku nei no ko'u mau maka i na hoonee aai o na iliiii a olua a hiki wale no i -ka hiki ole ana ia oe ke hoonee hou ae i o a ianei. Nolaila, ua eo oe i ke'KauaiP "Ae, ae, ae! Ua eo oia nei i ke KLauai!" wahi a ke anaina i hooho mai ai. E hoomanao iho e na makamaka heli+helu, ua pane ia mai kela mau olelo maluna ae e kekahi o na alii kamaaina, mamuli o ko K.ila noho malie loa, aohe kamailio ae, a i ole, pale ae ina olelo a Kawailoa e hailuku ana iaia. Aka nae, aia no oia ke noho hooiai wale mai la no me ka puai wahi leo ole ae no ia mau olelo hoino a hailuku a ke kaeaea o Lokoea. X keia lohe ana o Kawailoa i ka leo hooho o ka ahakanaka, mai o a o ke anaina; e kokua a hooia ana i na olelo a kela alii, no kona eo i kela keiki paehewa, wahi ana; ua oi loa ae kon,a huhu a me kona piena. No kona piha inaina loa, ua hoopuka ae la oia i keia mau olelo: „„"Aole loa au e hoopiliwale a haawipio paha! O ka ikaika ka mea e ko ai ke kumupili i

hanaia mawaena o'u a me kah£ paehewa. No keia mau anoolelo hoaeae a puni hakaka a Kawailoa, ua kamaīlio hou'mai la no ua alii kamaaina nei me keia mau olelo: "Auhea oe, aole ia he mau olelo maikai au i hoopuka ae La. O ka mea maikai wale no ta olua ke hana f*keia no ko olua paani hou ana no ke kolu oka manawa. Ina no hoi eeo ae ana ia oe keia hana ' ana o olua, alaila, ua kolohe~ke j ke:ki, aka hoī, i eo hou no i ke keiki, ua makehewa a hilahila ole loa keia mau hoapaapa wale ana no au. Aole au e kokua aku ana ia oe e kuu boa o.ka aina nei, oiai, maanei iho nei no -au kahi i noho ai mai ka wa mua loa a olya i hoomaka ai e lealea a hiki wale no i keia manawa-. Nolaila, ua ike pololei loa aku nei no kuu mau maka i kou eo ana/'