Ka Holomua, Volume I, Number 30, 25 April 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

•i - .iiui v Oi.omw Ni'i-Aki'*

m\hele ELUA. Hui o Kila. me kona mau kupuna m-i k-i moku o ke Keiki-a-Lua (Oahu nei)--Ka Holo o K.xla—a—Moikeha no Tahiti. "Aole loa au e h-iawipio ana! Ina o ko kahi keiki paehewa manaoia, e āe mai ana e konane hou maua, alaila, ua ae loa au e hooko aku. Aka-, ina nou wale iho no kena manao, a ua paa no ka manao o kahi keiki, nana no ka make a maua ma keia mau paani ar»a aku la, alaila, ma ka ikaika wale no e ai ka loaa aku o ke kumupih. Aole loa au e haawi pio wale aku ana i keia wahi olulo paehewa." I kela manawa i mnauia aku ai ko Kila manao no keia paani hou o laua, ina paha e ae ana oia, o kana wale no i pane mai aī ma kona aoao, oia keia: "He like wale no keia mau mea a elua i ko'u manao. Ina no no ko maua lealea hou ae i keia manawa, he like wale no. Ina no hoi e hke me ka kuu hoa ī olelo mai nei, ma ka ikaika e loaa ai k<? kumupili a maua, 01-4 īho la no, no ka mea, aole he hookahi o niaua wahi i hele like mai ai. Aka nae, ke waiho aku nei au nu. oukou e ka lehulehu (i koho īho i ka hnna kupono loa j maua e hooko aku ai."

I ka lohe: maopopo loa ana o'j ke anaina holookoa mai o a o o ka halau alii i keia mau olelo j a KiJa; me kona mau manao koa a maka'u ole no hoi, ua olowalu hou ae la ko lakou mau leo uwauwa e hookanikani pihe ana me keia mau olelo: "Lua ole no ke koa o ke Kauai! Ina e lealea hou a ma ka ikaika, he like wale no iaia ia mau mea elua.*' Mamuli o keia haawiia ana aku e Kila iia ka poe a pau e akoakoa ana i kela manawa īloko o ka halau alii e koho i ka laua nei mea e hooko aku ai; ua eleu koke ae la lakou i ka hookaawale ana i poe wawa (komite hoi ma ka olelo o keia au Jbo«a ka'naauao e nee nei.) Ua noho a noonoo no kekahi manawa loihi loa, ua hooholo iho la na poe wawa pei e paani hou. 15 paani hou laua i hookahi mapawa i ka Ahamaky, alaila, paa-

ni aku laua i ekolu manawa i ka Honuaulu. Ua like keia me eha manaw-. a laua e paam hou ai. a poe i ikemaka i na hoonee īhili ana o kelā auwina la a me ke ahiahi iho, no ka nui o ka ike a me ke akimai oke kanaka opio, oi A } \\, ko no 0 ka makaala o Kawailoa a me kon-3 poe a pa-j e kokua ana īaia a hala ibo la no ka ike. Aole loa he 1 loaa ai īa Kawailoa he eo ana a h:ki wale 1 ka priu ana o n-i paani eha. Oia hoi, mamua ae o ka napoo ■ma aku oka Li 1 krila ahiahi ua pau loa na eo a i eha ma ko Kila aoao, ahe kukule mea i loaa aku īa KLawailoa. I kela wa i ikeia ae ai k-i eo maoli o Kawāiloa ia Kila, ua holo koke ae Ia ka lono a puni o Waianae no ka pau aku o Kawailoa i kaluaia ika īmu. Aka nae, aole he mau hiohiona oia ano i ikeia. Aole no hoi o Kita i kena aku i kona mau kanaka a me kona poe ma kona aoao e kii aku a hoopaa ia Kawailoa. Aole loa! Aka, aia no oia ke hele lanakila la i ka loa ame ka laula o Waianae.

No keia hookuukuu waleia a me ka hoomaopopo ole aleu o Kila a me kona mau kanaka i keia hele lanakila loa o Kawailoa, ua ku-kui ae Ia na lono o na olelo ma'na wah' a pau o Waianae, no ka maka'u o Kila

ma ka mea i kalua ole la ai kana pio i lilo maoli i luahi nana. Ua puka a kaulana pu ae la no hoi ka Kawailoa mau olelo, e like me ia 1 hoike mua ia ae nei. Ma keia olelo ana hoi a u i Kawailoa nei, ma e kii aku ana na kanaka o Kila iaia, e pau mai ana i ka pepehn i eia nae he mau olelo palaualelo w'ale no ia. JMo ka mea, i ka manawa 1 loheia ae £u kela mau oleelo a hikj ke hooiaio pono ia nana ponoi no k'ela mau olMo, ua olelo ae Lt o Kila i keia mau olelo ku i k f : aloha a nana hoakanuka: *'Ka! Ua manno h(ii au e haalele iho ia oe me ka lawelawe ole aku, eia ka hoi pela iho 1 a oia e kamailio hele ai. Ae, eia mai kuu maka'u a hohewale paha ma o kuu mau kupunakane ala. īlaila aku e īkeia ai na keikikane o oukou, nau paha na ke kamaaina a na ka mahhini paha!'' Nolaila, ua huli aku la oia a nonoi i ka oluolu o kona kamaaina, no ka hoolako aiia mai i wahie a mt: ona auhuhu, a e Hana pu ia i imu nui no ke kalua ana aku ia Kawailoa. Aole i hookauluaia iho keia leo kauoha a ke alii i kona kanaka mamuli o ko lakou liuhu a hoonaukiuki loa i ka Kawailoa mau hoopilikia wale i na kanaka.

0 keia ka ia mahope īho o kela paani konane ana a ua mau ' loea la. Ua hoomakaukauia keia mau ' mea a pau e na kanaka o kamaaina me ka eleu a hikiwa-. we loā, a no k& mea, ua loaa! aku ke kauoha i na kanaka 1 ka | auwina la, a mamua o ka pa 1 ana iho o ka hhilihi o ka La i j ka ilikai, ua pau loa na mea i kauohaia i ka hookoia. I kela wa no hoi o ke kauoha e laweia ana iwaena o na kanaka, aia ke lawe pu ia ala ka lohe o ke &£Tlu&ia aku o ma kela a me keia pea o ka aina ma ke kakahiaka o kekahi la ae. Oia no hoi ka luh o na la mahope iho o ko laua konane ana. I ka lohe ana o no keia kaluai i ona i ka imu e kahi keiki paehewa, ua hoopuka ae la oid i kela m-ju olelo kaena iwaena o ka poe a pau e akoakoa ana maloko o kr-kahi j halau nui o ke konohiki o kua me keia mau olelo* "Pehea la i man;io ai kela Iwnhi keiki paehew.i a ke alii Kaulua e hoopunaliele ae la, e hookoia ana kona manao haakoi? He hana nui īa na ua wahi onohi-a la e manao mai ai e pa i ana au iaia. Aole paha lakou Ia i hoomanao ,ic; o Kawailoa mai au, 'O ka halau noho a ka Noio, 1 tle Noio ka manu uuho lae, 'Aloalo Eh.ukai o Puaena, j Jrlc ena, ' he hli na ole ke poi j aku, iO Kawailoa- au 1 ki naele o ■ Ukoa, O KLawailoa 1 ki piko o Kaala, keiki mai au na — 11 Aole i hololea aku ka lalani j hope o kona īnoa e kopakepa la J ua akaaka ae la oia me ka lelele ' ana ī o a ianei, me ka hoopuka jana ae hoi i keia olelo e eha ai ka naau o Kila ke lohe aku. <J Oia hele nui īa i wahie e kalua iho ai i ke poo o ua o

KLaulua! E loaa auanei ia lakou ke keiki o Lokoea, he po» huna iloko "o na uhiwai." I keia manawa a ua Kawailoa nei i hoopuka ae ai i keia, , mau olelo; aia ka noonoo iloko I o kona umauma kahi i loiii' ai, laia a uhi mai na eheu o ka poeleele oia kona manawa e hoi ai iloko o Jīu"mu, ka hoku malalo o na ao uhiwai".Nolaila, ke noho nanea wale la no oia me ka hoomanao ole ae, aia no he mea nona e poino a e paapio ai a lilo i pio malalo 0 kahi keiki paehewa. No ka mea, 1 kela wa a kekahi o na kahu o Kaulua e noho ana maj loko c kela halau, ua ku ae la oia a hoi aku la no kona wahi j pupupuhale. T_U kahea aku la |oia \ kana keikj< t tne hiapo e 1 kelgj£mai īmua o kon<i alo. I kona ; hijy" mai imua o ke alo o I kona luaui maku.'kaue, ua mInau mai \a oia: j "Ileaha keia manao nui ou e | knu m.ikua 1 kahea ae nei? K.c | īke aku ruM nu i ko U heleholena jua hele walt- a h.ulepo." 1 No keia ninau a kana hiapo, ua hoikeike .iku la. oia i na olelo a pau j hoik«_' ia U maluna. I 1 ka hope loa o kana hoikeike ana ' i kela mau olelo, u.v kena aku la 'oia i kan.i keiki e holo oia i Ma,ih, kahi a kt j alii Kaulna a ine ;kana nialihmi e noh> > maī ana '■ īloko oia mau la. Ua ae mai Ia :no hoi k-,na keiki a hele aku la ' oia no ka lawe ana ī ke kauoha ,no kah; o ke alii.