Ka Holomua, Volume I, Number 33, 16 May 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

K*kami Ot,opaN4-Xiii-Akka |

MAHELE ELUA. Uui o Kila me kona mau kupuna ma ka moku o ke Keiki-a-Lua (Oahu nei)—Ka Holo A.na o Kila—a—Moikeha no Tahiti. *fle oiaio ka hoi ia! _ Akahi no au a hoomanao ae la i na olelo a ka paioa fkanaka loihi) i kauoha iho ai i ke ah'ahi nei i ka hoailona e akaka mua ai ia kakou ka paa a me ka paa ole 0 ka kakou lawehala, oia hoi na kui hekili ekolu ana i kauotia iho ai, aka nae, aole i maopopo" ia'u ka nui o na hekili i kapapa iho nei, oiai, ua nui loa ka hiamoe i keia kakahiaka, aia nae hoi a hiki mai kahi poupouV "He keu io aku no a ka palaka pu!"- wahi a Kila. "O ua wahi poupou nei ae paha keia e maaloalo mai nei iloko o ka ilima a me ka mao. Oia io-— Aole i pau pono aku keia mau huaolelo hope a KiLa, ku ana no °—Bahaa&uanu-L. mawaho o ke kipaepae-puka, a ninau mai Ia me ke kokolo ana mai a kokoke iki mai: "Ea! Ua lohe ae nei olua ka hoailona a ke kahu o olua i kauoha īho ai ia kakou i kela ahiahi aku la? Ke manaoio nei au, aia ae la ke pio 1 kahunaimu kahi i paa ai!*' I keia manawa no nae a lakou nei e kamailio nei, oia no ka manawa o ka leo uyjrauwa o na kanaka i loheia aku ai, no ka mea, i ka hoea ana ae o na kanaka na lakou i hana ka imu 1 kahi oka imu e ho'a ai t qa ike' koke aku la no lakōu i kekahi ahua e inoe ae ana ma kahi aoao mai o ka imu, I ka a ana ae o ka īmu i hele loa aku ai lakou e nana pono i keia' mea ahua, a oia ka lakou i hooho ae ai me ka leo nui: "Auwe ka moonui—e! Auwe ka moo loihi—e!! . O Kawailoa paha keia kela eepa nui o Lokoea?" Na keia leo hooho o na kanaka hoa'imu, i kono aku i na ka~ .naka e noho mai ana ma kahi kokoke malaila e holo maī no kahi o ka imu, kahi hoi o ka leo hooho no ka moo nui a loihi i loheia mai ai. Iko lakou hiki io ana mai nne a ikemaka; oia kela le© hookanikani pihe i lohe ia mai ai ena alii a me Pahaahuanui, i lioea aku ma ia kakahiaka nui.

Oiaj no nae na alii a me Pahaahuinui e pahaohao ana no keia uwauwa, a ua lohe pono aku ]a lakoj nei i ka i ana ae o na kanaka i ka moo nui a mjo ioihi, oia Piaulua i hooho ae ai me kn le-) pihoihoi o ka hauoh no*, 1 ka olelo ana ae: "Ola no oe e ke alii opio'i kou mnu kanaka, o kou mau k'anaki, o kou mau kupuna nt-i he olelo wale ae no auanei kau i kou makemake he hooko wale j no ka laua nei. Aohe auanei he kupu, aohe eu nana e hoonaueue i kou noho ana aku o keia mua." Aohe i pau ae na olelo pai a mahalo a'ke alii Kaulua, ko lakou kamaaina o ka noho ana aku, aia hoi -oili ana ixo o Niuloahiki imua o kana moopuna a i mai la me ka leo oluolu: "E ka lei a ka hakualii o mak<iu, i alo mai ai i ke kai loa o ka moana kai hohonu a kai hanupanupa o ka moana, Ae, ua,a'e ia mai na ale hanupanupa o ka moana me ka -hoomanawanui. Iloko no nae oia inea o ka hoomanawanui ana mai i keia mau kai, ua haalele hookahi ia aku 1 a oia e makou e au aku i ke kai o Kaieie. Mamuli oia au hookahi ana aku o ko makuakane a haku o'makou nei, pela oia i lei a luhi mai la ia oe a hiki i ko nui aaa. Nolaila, e kuu alii a haku o maua me. Pahaahuanui," ua paa mai nei ka lawehala; a ua lawe ae nei au a hoopaa i kahi o ka imu e a mai la i keia manawa! Ua pau aku Ia paha ka'u hana, e hoi ana au e hooluolul" "E hoi oe e hooluolu! M!oe ana no nae, hoolono ana o ka leo kahea. Aia a ku pono ae ka Ia iluna o ka iolo, oia auanei ka manawa e hookoia ai na pili a maua." 'Ke hopohopo e wale nei no nae au, aole auanei i ike ia aku, 0 ko iala hoohana mai no la, ke ike mai kela o makou wale no," wahi a Kiia e kauleo e nei ia Niuloahiki. na makamaka heluhelu, aole keia hoi ana o Niuloahiki e nonoi nei i kona haku c hoi oia e hooluolu a he hoi maoli e hiamoe. Aole. Aka, e hoi ana oia iloko o kona kino kumuniu e noho ai e kiai i kana lawehala. Nolaila, e huli aku kakou e nana i ka hana a KLawailoa i keia wa e uwauwaia nei e na kanaka. Ae! E like me ka kakou i ike ae Ia i ka ae ia ana mai o Niuloahiki e hooluolu, pela oia 1 hoi aku ai iloko o ke kumuniu o paa la o Kawailoa, me ka ike ole ia e na kanaka iloko o ka imo ana a ka maka. Nolaila, i ua Kawailoa-moe nei i ike mai ai i ka nui ole o keia ahakanaka e kuku aku nei, me ka uwauwa ana oia no kona manawa ihoao

hou ae ai e kupaka me kona ikaika a pau. Oiai ua Kawailoa-moo nei e kupaka ana i keia wa me ka manao o ke kumuniu wale no keia e ku nei, a ke manao la oia ina oia e hemo ae ana, e pau loa ana leeia ahakanaka i ka amuia eia. He mau kuko palaualelo wale no nae ia, no ka mea, ia/a i hoao ae ai e hooko ia manao ona, e kulapa me kona ikaika a pau, 7 afeoTa i ka le.wa kahi i pakaawili ai me ka ikaika, a ke ike aku la iia kanaka"i ka lewalewa mai o ke alelo o ua moo la iwaho, no ka mea, ua holo ae la "ke kipuka o ke a komo loa iloko'o kona kani-'puu. Ae, ua lilo ae la ua moo alualu nei | i ka lewa mamuii o ka hiu ana 1 ae a kekahi o na hnniu (lima hookalakupua o ua Niuloahiki a- kau ana 1 ka hapalua like o ka lewa. Aole no i hopo iho ua Kawailoa nei.i ka puali-pu o kona kania-i, aka, ua lapuu ae la kona huelo iluna a hahau īho la maluna o ka haniu, me kona manaopaa, oia ka mei -e haki īho ai ua haniu la, a hemo o>a mai kana puliki paa ana, a oia hoi kona manawa e holapu aku ai i na kanaka a pau e akoakoa ana malaila, .i pau ilok » o k ma opu mamua o kona maki ana. Ma ia hana ana nat', i hooko | mai ai o Niuloah'ki ma o kela i huniu la a KLawailoa-moo e paa ana, i kekahi h?n«i hjehaeha īaia., Oiai ka huelo o ua Kawailoa nei e hahau iho ai maluna o ke kumu o ka haniu, oia no ka manawa o ka hamu e holo iho ai ilalo me ka lawe ana i ua Xawailoa nei no loko o ka imuahi, iloko o ka imo ana o ka maka, nia no ua haiuu la me kaha i ukana ke kau la ma kona wahi mua. He ekolu a eha manawa «1 ua Klawailoa nei j hahau ae ai | i kona huelo, pela no ka nui o j na manawa a kela haniu hooka- i lakupua i lawe ae ai i ua Ka-j

wailoa nei iloko o'ka imuāhl e koala ai. I ka ike jma iho o ua Kawailoa nei, aole e -hiki ana iaia. ke hoonahoa hou ae i kona* ikaika» ua tnanao ae la oia e hou ae i kona kino moo a i. /ktgz kino kanaka. laia nae e noohoo aaa pela.ua loaa e ka hoomaopopo iafc Niuloahiki (kūmunlu) no keiai mea a kona hoa paio e manaa nei. Nolaila, ika manawa i hoihoi hou ae ai i kona kitw> 'a ke kino kanaka maoß, oia no 100 Niuloahiki mauawa. i hoololi ae ai i ka paa ana o ke kaula-aiisfc a ma kona wawae e paa ai. I loaa no a loli ae kon a oia no ka manawa a ka ahakanaka i ike ae ai iua Klawai— Joa kaaaka nei, e iewalewa ibo ana kona kino iluna o ka haniu, ilalo nae kona poo kahi i kupopou iho ai, a ua emj pu iho hoī , kela kumuaiu loihi a ke pahaaj haa me Kawailoa e lēwalewa : iho ana kona poo maluna pono iae o ka imuahi e okooko ae. j ana ke ahi. j Mamuli o keia man hana I hookolohe ake keiki o Xahititaialeale ia oia. lea. hooholuholu ana i kona mats haniu, i mea e hookokoke mau ia iho ai ke poj o ua moo alualee j la o ke ahi, ua kahea ae la oia me ka leo nui e uwaio ana i |ko Niuloahiki oluolu, .me keia 'miu olelo oka hoomalimali a 1 me ka maalea: tI E ke alii o Ulukaa i ka aina o Kanehunamoku, no T u Taei hoi kahi aloha o kou houpo* Ska niu hanai a Klane eL E hookuu iho i kau kauwa nei. Kjgs mihi aku nei au imua ou ka hooia pu ana aku, aele lcst jau e hana i kekahi hana o kets ano, aole hoi e hana aku i keka.■hi hana e.hoopoino ai i kekalii Ipoe e aku. E pa ka pukaxwt ' wohi e ku ana i ke alo o !a me Kanaloa, no r u kah: aloha j ia mai." | Aole i pau_