Ka Holomua, Volume I, Number 39, 27 June 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakauia l [ K \-t,AUA-Kl--l-Kr,-Ai K. \.a.lī iki * j MAHELE VII i<Ca hoea ana o Mailekaluhea ma i Kuaihelam—Ke kii ana j mai o K.eaniniulaokalaxii va j Hainakolo—Haalulu Ka- I hiki, Oehuehu na Ale o ka Moana. . (Ī-loumauii \ I ua o Kumuula e noonoo j aaa pela, aia hoi, lohe aku la ia j j k;e kani ana mai o ke oli a Ha- 1, n akelo: [ >railtUii—* i 2uailt.iixjc.ui UH —. ' y -1 ] -'īi. innu iU i kuu p .li ; • ' - .• ». n-> Kuaikelim nvn ; i-i ' .i i K> i'i'.u.ulaokalani f kr. ~11.1 īn,». ia j -walnne j " r .. . i : 'ii i>ah <» - i u -i i ii >l.j»hīn iūo ». 1. i ih i ka p.i'.i o Ke.iniii'—p , ~J .i-.i ;aia ~ k;.-. kakoi? i!\ iTa u —e Lma kakoa I-i- ka um o koai ih Lue ko u i -ile ī Hnlawe suoie o Keaniniulaokalani ko'u hoa, ' au e pil\— e , Aole ' T Ja lohe aku Ia o Kumuula i tceia hoole ana mai o Hamakolo e kona olelo pu ana mai 110 nae *ioi, aia koaa pi!i ia Ke'amniula-' okalani, a 'like ka ula o ka īli o' K!ea*iiniulaokalani nne ko Haina- ' kolo. N"a keia wahi mea i hoo---naalili iki mai i ka hilahila e iolo ana iloko o kona houpo. la v/a i nmau aku ai ua o Kumuula i ka wahine kiai e noho «a ma ka puka pa: 'Si; he u*i no o H.ainakolo e sike me kana ī olelo mai nei, aia a like ka ula o ko Keaniani īli konn, alai]a, moe oia ia Ke-' i kane nana?" Pane mai ld ua wahine nt;i ī xjinuu an-i mm iaia: <e Aole k?i p?ihri oe i īke myi 'iei i kk n'i o HaiaAkoln r* lele: pun.-o ni-ii 1h ;ne he; okooku ylu no ke ihi mawaho o k<jla h;vte?" "Kuhikuhi aku la ua nei i ka hnlo a Hainakolo ma e noho 'tn'i. A ia wri ninau mai la » Kunmula: Aiaila, o ka ula maiiu o Hamakolo a makou ī rii-u neī mai kahakai mai i fca lami'lama mawaho o ka hale, •ne ho ahi ala e holapu ana?" "O ka u'i ia o Ha'i i ka pali 3capu o a oukou i ike tnai la. A ina pela' ka u'i 0 Kieanini, aiaila, aohe mea nana e h,oole ka li[o ana o Hainakolo 3 waiiine nana." <tT Ja pono no ka hoole ana ■jxas. la. o ke aliiwahine, aole; o 3£eanini ke kane. K hoi hou ar; a» 7 kai, a n.a makou ia e hoopoj»opono ia walii hemahnma uuku

'o ki ir>.iki)ii .'l'i. A m.ilia he lelele okoa kt a lukm m*u ana i ! uka nei no ka hoio o Keamni jme Hainako'o. NolaiU, o ke ; aloha no kou e ka hoa ha'iha'» j ' lau .olelo/' • Oka huli hope ae la no ia o ; Kumuula, hookahi no īa kikoo ;ana, hoea ana keia ī ka aeone. Ia ianei no a ku ī ke one, huli ae la ia ī uka o Napoopoo, ike aku la no keia ī ka mai jO ka ulawena a īakou i ike mua iai mai kai aku nei. N"inau aku I la na kanaka laia: c *Pehea, aia nae paha o Hai īnakolo i uka o ka pali o Waijpio? A pehea ke ano o kela | ula ahi okooko e a mai Ia?" j J Pane aku la o Kumuula i uaj j poe kanaka nei: <c Aia o Haina-j kolo i uka o ka prs.b kapu o Hii- 1 e nanea e walea ana no i! 'ke ala o ka polohinano. A oJ | kela ulawena a kakou e īke aku ! , nei, aole ia he ahi; aka, o ka u'i I ,iao Hainakolo e puai alama-'

waho o ka hale," Pau ka īanei k-amaiiio ana, o ko ianei hele aku la no ia mā' kahakai a kupono 1 kahi o ka j waa o e lana, mai ana, he kiola ana ae o ka' wawae akau o īanei, kau ana' keia iluna o ka waa. A nmau mai la o Keanini ia ianei: "Pehea aku nei kau huakai o ' ka pn ana'ku nei i uka i ke aliiwahine?" "Auhea oe, e ke aln;" wahi a , Kumuula 1 pane, mai aī i ke alii, . "he wahine auanei kela, he akua ' ka hoa like? O kela ula wena okooko a kakou e ike aku nei me be ahi 'la e holapu ana i ka aole īa he ahi. Aka, o ka u'i īa o ua kaikamahine ala ej lamalama ala mawaho o ka' hale. i "Aole au i ike aku nei 1 na helehelena o ua wahine ala, eia nae o ka leo ka'u o ka lohe ana' 'ku nei e oli mai ana 1 na kahu ona, ma ka wa a na kahu i olelo ' aku ai iaia, o oe ke knne e piii ai oia. Ua ae* no ua wahiiie k'iikuahine nei ou o oe ke kanti, ina nae elike ka uhi o kou ili inr; kona. aoh<; nohoi ln; wa ae oia i ka'u huakai aku nei, o on ko kane;; īna la hoī, iia lilo au i punahelo n;iu. Aka, aole» i;i o k;i 01010 o kci;i wa. Hīa ka'u hana nuī, o makon o kou poe kanaka ili ula weo ap.iu, e hoo li makou i ko m.ikou nam apju maluna ou. AoU; e liile i uka i noia wa, oi;u u.i prj nei lj. Iwaho nr:i no kakou e I.ma ai i nei po a «o; )juka ka la puka na hana ap.-u. I keia po no nie m,jkou e luwelawe ai ia mau hana- apau m luna ou e ka makou alii. I ke;ia po no ku ka punohu ula oiu no oe o ke ahi lalapn i ka ilik.u'. JFTr; rj ua pu~ nohu ula c ku an?i i Waipio nei, hooknhi i uka o ka aina y hookahi nohoi i ka ili o ke kai." lilo keia mau olelo a Knmuula i rriea maikaī bi Keanini-

ulaokal.-ni, n i)oh >' n.i K > naka ap-ni o luna >> kj w<i«j Ua hooih aku U un p"c* ih j ula weo nt i apau o u'i h)]' opio j ala i ko lakou u': a.-nr- kn nt.ni maluno o ua Kcani"i ni: He mea o:*:o. u» like' ae la k-j w lamalamn o :'ī o Keaninī me kekahi ul'. om e pua; ekeeko ana i ka īli o ke kai. Ke pu ->i nei ke-a weo i ke kai, a kfc. "a" mai la nohoi ko Hainakolo ula wahine maikai 1 uka o Hiilawe. Ke īke nei ko Waipi :> i keia mau mea kupanaha mauka a makai. Ua manao nae lakou, o kei malamalama ekeoko ahi a lakou e ike ana i kai, he kukui lamalama no ia no ka waa o KLeaniniulaokalani, aole lakou t o ka nani a ame u'* o u<; r.ei o KL^aihelani U- haawi aku ■ o Moanenu 1 - aikalehua ī k-s ma'a'iena o kona iii apau malun& e «■:. iike ka men:-eit o ka 'l o ke me )it kauno?» ala, i oi r-l:- i ko ka 'eiu-' pala hio ke* : hana aku la o Momcho-'4.i - ehue: , . t - i ka"-. ke } o*' -■! na v-.\vae o Koin.i, ; .nie maik"i. e'.ike me ka mim . i k nuku moi. Pau ncro> kaaa. e ka '!hoienui-mak-v-ukai he . m=i ka hana i na onohi maki e Kt-~ anmi a nunui mohaha r-.r-« ku-; a hao aku Ia nohen o Uhurar.k;iikai i ki harqo a piliet ka jlj o ke a!u, ia ho ; uu hana ana i ke alo e 133 k?p-, 11 ame na pohoiime. - )teu keo' aiai elike me kt. aini maiKa' e ke alo o ke. anae. Pau nohoi ka lakeu [.ono, o Ka na wahine hana .-leu ī ka^hoawah—p-oi ulu. U Koi(;makaonaona,loaa ke enaonu o n* malea o Keamam, a 10 Hiluno'eno'e nohoi, lilo ae la o Keaniani a he u'i i wehii.- 1 me ke kulana noenoe a hiehie Pau ae la ka hana ua poe kanaka nei maluna o Keanmi, ia wa 1 pane ae ai o Peioo: ".Auhea oe ke aln, eia nei me-i au e hoomaiamna ai ia oei iho :i makaukau. 7Je mn.i ole k;i ui o na maka arr,i: na lu»lf:lnjJ(jua o ko kane a o k.\ w;ihmc |){ji oie oia e jke i ka imī'nn o ka pono. e h' > aku au ui oe 11 makaukau, ar)]t; boj fjf> u k t > makou alii e oleloiu m.iī, hf u'i lolena ko Kufiihelanj. >> O ke ku-a-kauaka ae lo no ia o ua wahi 3 J aoo nc.-i, a he keu nn lioi a ke kanak.i u'i uia koiu, mau ano apau. "Ke ike inai hi o< ipi'u e ke aln. O Paoo lekei au. O I 3 a<jo eni kaheka au. He makaukau au i ka oni'ana ma na ano apau mai ka waha haiki pili i ka a-la, a ka waha kaheka kai nunui." Pau ka olelo ana a ua o Paoo, o kona kena mai la nr> ī;i 1 ke alii ojjīo e ku iīuna, O kona;i'o aku la no ia 1 ke alii i ka hoowali ana i ke kino. TTele nohoi a hulu ka po, palupa)ti waliwali maoli kr kino o ko alii oj)io o

K I,mi' Al-nl.i, r>\t ]r) aku I.) o P.too "A r jhu ou i koe 1 krj ue ri'i o k r i }io /-, p -p" ,tuani'i p k' k<- kft uei eke miim-ne, k.ika-i V.-. w?hd o k<i i:& Wah . ■ ' kii n)rikfini, oin l-'rt.u v/aima*ka nu: i k' pa-h knpu c % Waipio '' O ai o Keamni e hoohiluhilu i=i rina t kona poe, a"a hoi o Kaauna rt mfc Kapo ke hoopahinu nei īa tiainakolo, ke heīkeike aku nei i ka nui oka nam ame ka v'i o ke alii o Kuaihelan. A he u'i 10 11 o e ole ai ka mp.ka <_• ka wfihin«- ke īkeaku. A mamua n(>h(.i o I<a eili ;na rr.aī onr kukunī» e V.- La ma'luoa. e k- ilikpi, īn wa i If'L mai ?u o īin,.! : i'iik, 1 Lai' i n- ; kr,na poL k no l . i > ; b:r ; ma' ka Vv't> » , i . .'< j ' i:.c ■ i• . i a oa«.pi. i r. >: < V/,.j pi.: O I l 1: ■•",». , tJ .KLu ni u" i' 1. -. ■' -. - - . ~ - ■< ,!^1 " ' I. ■ .r r:l 0 Ah'-ileL l ' 'iīn.'ii u . . : run • v„-,. i i wp'e - ■*: r o e' ■ , I ] J - -,ri il.n' h i < N lo? rc i. ■! r I n hUe-W. rJj., ■■ u- l.ah Pac.t.. Ke īku v.«- < i- rJ )co e r.-< knnaka, ke . i i".'i i<a Ld.ou j: Ihe hooho i.«:.h-Jo i l;a n".-:!, ka u'i, ka mafcirrie, }iartr, l,.wc. amc \'r. ;] i.r«.'pu e- ]'ojjjunularjV"ctlin. ■ < 'i 'L ' 1; k. ■• i i m liko : -cJ le- \.i . woo m-.'w, a ke J-OC*kC" r.'MkO m.ol] "" r t- i!HUJ Ur-„ c_ i.'Hle ru» 'ipau, 2 liooUahi nt, nae 01 (j.,>luna o lakou c!jjau, oi«a n.j o kal..n.. ILi l-oakoakoaia kn uj a mt k'i n-jm ona kanaka eae 3 pau tiic rra walune eiua a pau īlunu «. Xe«xiiini. CJjr)j keia huakai e pij aku nei 1 nUi. j Napoopoo no ka halawai ana o Koanim me Hainakolo, -aia na uuen ahi me na kai • kmna elua ame ke aikane a la~ !<<>u ilunu r> ka cht:u o na manu k I }ll 1 kfm })f)ol:i't fii. KLn ptj'i ala kn punohu u1,4 1 k;i h.ile a ]j.tu } pipi'o J»)H 11,, ruiufjnuo mai kehi ricjao a koia nonu fj ke ;iw,j«iw.i o Waipi<j. 11« u 'i makai ;iku ih:i, a hc u'i ntj]joj mnuk.i iim 1 I J n ak«; la ki huakai alii a Ki .mini ,1 lifje,i mnwnho o ka puk,» |jy, ; i iuui,i i/iui auunei ka li.'ii . 7 ei ka.ll aku .mn keia mau kail .■ ijj;i]};)J(- ko Jakou nui ilun.i o ki eheu o na rnanu; a )j(jokahi no nae mea oi ]coa o ka u 1 iirnc ka nani mawaena o lakou. I" nana mai nohoi ka hie o i'īauiakoleo ma īa JCeaniniulaokalam, he luaole nohoi a ka nani ame ka u'i. Oini ka huakai alii ijnui kai rnai e ku ana mawaho o ka pa, <jia ka wa i neei mai aj ka huakai a Ilina rae K.uaikauaakama, Owakailunaikeaoulī am<; 3Slanailaniakaina, ke kahuna o Aniani ame na alii nc>l« 3 i apau o WuipK;.