Ka Holomua, Volume I, Number 40, 4 July 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

KLaleama e OLOPAKA.-Kn-AEE \ MAHELE ELUA. Hui o Kila me kona mau kupuna ma ka moku o ke Keiki-a-Lua (Oahu nei) —Ka Holo Ana oKila—a-Moike-ha no Tahiti. E na makamaka heluhelu, ke ike iho la kakou i ke ano o ka nohona o ko kakou mau kupuna. Oiai kakou 1 ike ae la ia KLahahawai, he kahu iwikuamoo oia no Klaulua, a ma kana hookipa ana aku la nae ia Kahahawai, ke hea mai la oia iaia he haku | aHt.- -Pehea iho la keia mea e 1 maopopo ai īa kakou o keia mau la? Oiai, he pohihihi maoli no keia ia kakou na poe o keia hanauna hou. Ae, he -mau hana hoopohihihi a hoohuikau maoli no keia a ko kakou mau kupuna alii i lawelawe ai a i hooko ai iloko oia mau la. A i mea e maopopo ai ina pua o keia hanauna hou e nee nei, a o ka poe hoi e piikoi aku nei; a e hoohalike nei ia lakou iho me ko na aina e. E like me na mea i loaa mai i ko oukou mea kakau nei mai ko'u mau makua mai a me ko*u mau kupuna mai i hala e aku ma keia aoao o ka muliwai eleele oki make pela no au e hoike aku nei imua o oukou i kahi i hiki ai i na'lii oia au ke kapa aku a kapa mai ia lakou iho, he haku kekahi no kekahi a he kahu kekahi no kekahi. Oiai aae, oia kino hookahi no i kahu no ke kahu, oia haku no ke kapa aku ana i kona kahu he haku nona, e like ae la me ka Kaulua e hea. aku nei ia K.ahahawai kona kahu he hakualii ka oia nona. No keia la! E makamaka; e heluhelu īho ī me ke aknhele a e noonoo iho me ka hoomaopopo nna iho. KLe ole pala, e hele ana i ka huikau a me ka 01 loa aku o ke pohihihi. Ae! No keia inoa kahu iwikuamoo i puka ai ki olelo a ko kakou mau kupuna he Imilani a he kanaka kekahi. E hoomanaoia; o ka Imilani a me Imihaku hookahi no o laua ano, oia hoi, he imi ana a he huli ana i alii.

.TnFo keia ano ae 1 a o na'lii e kapaia aku ai h'i iwikuamoo, he mau keiki laua i īmna e ka makuakane hookahi, he aiii nui nae oia. Ae. O īiimkueikane alii nui i noho aku y.i i ka rnakuahine he a)ii nui, f- mai

an?» ka laua. keiki; he I-ani, a i ole, he Uaku kekahi olelo ana. O keia ae ia ka mei i olelo rr>ua ia ae nei he Imilani a Imihaku hoi i kekahi olelo ana. Noka mea, ua imiia aku la ka Lani e ke alii kiekie mailoko mai o ke alīi kiek'e, oia ka Papa a me4eaMakuahine.

Mamuh o ka manao o ka makuakane alii o ka papa kiekie o pa maī kana keiki i ka lēo pakike a ke kahu o ka papa e aku ina he kanaka e aku, kona kahu, pela no oia e imi ponoi ai no i kahu no ua keiki la ana i

kona manawa e nui ae ai a noho alii aku no kekahi moku a kalana paha. Nolaila, o keia makuakane alii nui hookahi no 1 imi aku Ia ika haku rnai loko mai o ka makuahine alii nui, ua imi aku Ia oia i haku no uahaku lani nei, mamuli o kona noho bou ana aku i ka makuahine noanoa (haahaa a kokoalii ole), a i ole, he makuahine alii o ka papa haahaa iho. B imiia ana keia mau keiki a loaa me ka ma naoio e hoea mai ana laua a i elua iloko o ka manawa hookāhi. I nohoalii ae no ia o kekahi a noho kahu aku no hoi kekahi no kekahi.

O kekahi o keia ano kahu he mau keiki no laua a i elua na ka makuakane a me ka makuahine hookahi. Mamuli oke a'o ia ana e na makua, na kahuna, na kuhikuhi puuone a me na mea ano like i na keiki mai ko lakou wa liilii mai, ua lawe ae la no kekahi mau keiki a h'oohaku i kekahi o lakou a noho kahu a kauwa aku la no kekahi mau ke'ki ma ka lawe ana ae he haku maoli kekahi, he kahuna kekahi, he kuhikuhi puuone kekahi e like me ke ano o na ike i a'o ia ia lakou, a pela wale aku. O keia ka nohona Aupuni kulanalana ole, ke kuikahi a lokahi like ko lakou nohona Aupuni, aka nae, o keia ka nohona Aupuni i ike nui ia i ko kou mau kupuna. Ua haiia na'lii opio iloko oia au imna o ke akua.

Mai kinohi mai o ka hookumuia ana o ko kakou nohona lahui ana eko kakou mau kupuna, ua kanu a ua hoowe j jaa loa ia kei.i mea e» onipaa ai ka nohona Aupuni u nolio-ihi ana no kekahi aina a no kokahi mahele paha o ka airi;i. Mamuli iho la o ,m(j i pipili ai ke aloha o ICaha}jawai ia Kaulua kana hanai alii, a aia o Niuloahiki ma mahope pono o K.ila a ke lbhe nei no hoi ua Niuhi ala i keia mau olelo a Kahahawai imua o kana hanaī abi.

Ia Kahahawai e moe la imua o Kaulua, ua hoike malu ?iku oia i kanalowale ana o kr:ly Jmu nui i piha i ka maili. A oiy ka Kaulua i haupu ae ai j na a fixJa me Niuloahiki i k,:m,«ilio mua aku ai imua o : ,| (1

m.i ia awukea. Nolaita, laia i lohe aku ai i kela mau olelo noonoo, ua kaomi txiahe īho la oia ia mau mea me ka i ana aku: "Umu ka hanu a • mai leoleo wale aku, malia paha, eia aku -no u-a-kupueu naua 1 hana ifao la i kena mau hana hoanuanu a hooha ī ka ili o kou wikīwiki loa ana hoi i ka hoike ana aku ia mea, he he-hewa hoi kaua. E waiho aku no a na ka mea no nana i hoouai aku ia puu, nana no ia e hoike ae i ke akea. Aohe e u iho kena la, lohe aku qo kaua. I kela manawa a laua e u kamaiho nei, oia no ka manawa a ka poe lealea o kela a me keia ano e haawi ana i na ai hoopau a ma kekahi olelo ana ae paha he Pupuweuweu. I ke;a wa a ke anaina lealea i hookuu ae ai ua momoku aku la na kanaka no kahi o ka imu i loaa ai ona wahi onihinihi kalo a i wahī maili uwala paha. Oiai ua hele mai la o loko a hakahaka. I ka hiki ana nae i kahi o ka īmu i kti ai i ka manawa ao iho, aole īho la ka imu, ka ai, ka pohaku a me na mea no a pau i haalele iho ai i ka manawa malamalama. [ I ka ahak,anaka e nune aku ; nei a nune mai i kela manawa a I lakou e naholo la no ko lakou home; ia wa i loheia aku ai ke- ! kahi leo nui moakaka i ka pa-e ■ana īho maluna ponoi iho oleahi a 2akou e hoī nui nei; a oia ka kekahi o lakou i hooho ae ai 0 ka leo ke'a o ka iwiloa o Ta~ hititaiareare, eia la mahea e lohe ia aku nei ka leo. He oiaio aohe hiki ke ikeia aku i ka ua mea he pouli. Aka, mamuli o ke kamaaina o na kanaka o Waianae i kona leo, pela i hooho koke ae ai keia kanaka, a oia no hoi kana i ninau pono aku ai i ka olelo ana aku: "Ea, ihea aku nei keia huakai hele au? O ua hana hoopahaohao hou no paha keia au e hele hookahi nei?" I kela wa 1 pane koke mai ai ua Niu hookalakupua nei i ka olelo ana mai: Aia a hele hookahi, alaila, he mau hana hoopahaohao iho la ka ia? Pehea, ina e hrile kokoolua una e like me rnnua nei itk; Hawaii-loa e kuku aku nei imua 0 onkou, aol« jjaha e hiki e hanaīa kokahi oia, mauano hana? Ua akaaka like ae la lauai a hoomau liou mai la i ka ninau ana: "Pehea iho la i&, aole paha he wahi mea oia ano e hanaia ana e maua iloko o keia mau . manawa i hala aku Ia no ko maua helo kokooiua?" JSTo keia mnu ninau pinapinai a papaulu-ku loa iinua o keia poe o holo aku nei uu ku a hoka maoli no lakon. A mamuJi o ko Ink'm iko ana mai h\ 1 lulmil rw>i lu,lru r nynli rn>l ,

muli o ku. pnne ole aku o kekahi o I.ikou; oia ka'kekahi o laua 1 nin,iu mai ai i ka i ana m a'.: 4 "Heaha mu 1-a ki hu-ha o kahi o na'lii a ma ko oukon ala huli hoi mai nei paha mai kahiī mai Fa o na'Hi akakou?" "Aohe hu-ha i loaa ia makou ma ke alo o na'lii a oukou!"' wahi a kekahi kanaka i pane mai ai me ka hoomau ana mai: "Ae, na oukou no na'lii na ka poe iwikuamoo, no'u iho la aohe o'u iwikuamoo. I ku no paha ka malama ana aku i na alii a oukou i ka iwikani a lalakea maoli no o na iwikuamoo e like la me oukou." Mamuli o ko Niuloahiki ano pahaohao no na olelo kuio a keia kanaka e kamailio m&i nei iloko o ka pouli iwaena o ka huikau o na kanaka, oia kana i ui malu iho ai i kona hoa me keia mau olelo:

"Owai la hoi keia kanaka eueu a ka hoonana nui wale ka hoi o ka olelo ana mai nei pela, ua ike a kamaaina no anei oe iaia?" wahi a ua Niuloahiki nei

me kona iini loa e maopopo pono iaia. Aka, ika hoikeia ana aku nae iaia o ka haina o kana ninau a me ka hqj&:aka pono loa ia ana aku o keaiisf o ke kanaka nana keia mau ole!bi ua akaaka ae la ua Niuloahiki nei, a kamailio aku ia i ua wahi kanaka nei i keia mau olelo me ka leo waipahe: "Pololei wale ka hoi ko olelo ana mai nei e Paumalu ka pokji hoeepa o Kunane-i-Laehala o Niniuola la i Kahuku. oiaio no kela olelo au i kamailie maī nei, na makeu no na'lii, na ka poe iwikuamoo. Ke ike aku la au me ka hoohewahewa ole, ua oi loa no kou kulana alii mamua o keia poe au i olelo mai la. Ina oe e ikeia mai ana e kau ae oe iluna ona a-i o lakou." ISTo keia mau olelo a Niuloahiki e kamailio aku nei imua o< Paumalo, kahī k-iikaina moo kuapuu o kn. mano i noho «ū mawaho poncj ;iku o kauhale o I mnakanawai Ap;ui;i lohn Kuluhi i make, a i hui usi mano la iloko oi » num I,j m y, ka inou o Kunane, I ka lobo pono .»na tnm o n»; kane a me n r j wahme 1 kc»JLc ma.u olele a ua Niuloahiki nei, ua hu ae la ko lukou aka me ka uwauwa pu ana ka rata hoi nana i hoopii ae i ka wela inaina o ua wahi kanaka nei. I ka ike ana o ua N'iuloahiki nei i ka piena o ua wahi kanāka nei, ua hooi loa ae la keia i ka hoohaohae ana. II loaa iio ka J3uke Moolelo Ka Nanj O ka Homic ma ko makou keena mii, Ik- 1 5 koneia o ke kope 50 kcneta o ka mahina. b. hoopukei, \;x ana i na k/iknhia-