Ka Holomua, Volume I, Number 40, 4 July 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

i I. "KLA-LA7C i-Ke-i-:; 1 : At_ ICA.A.ĪTI:ct

MAHELE VII i 21a hoea ana o Mailekaluhea' ma i Kuaihelam—Ke kii ana ; mai o Kleaniniulaokalani ia Hainakolo—Haalulu Klahiki, Oehuehu na Ale o ka Moana. C U Oouiaum ) Aia o Aniani ma ke poo o ka nuakai me ka puaa hiwa, ka i'a| ula, ka i J a kea aioe ka awa hiwano ka uhau ana mai a molia hoi imua o Keauin-ulaokalam. Ua' hele mai la o Hma ma a moe iho la ilalo ko lakou maa a!o; ; aka, kahea aki la o Keaniniula»! okalani ma ka olelo ?na: i ' c Auhea oakou, e na alii o Waipio nei; e ala ae iluna. Ua; iike no kakou. He alii oukou;. a he alii nohoi au. 2STo Kuai-. hei.Hni kahi aoao o*u, a no Ha-j waii nei nohoi kahi aoao o'u. ; He mau makua a he mau ku-| puna oukou no'u nei; a he keiki i a he moopuna hoī au na oukou.' Aohe wehena mawaena o oukou j ame a ? u. O ko'u kapu, o ko oukou no ia; a o ko oukou kapu! a ko'u nohoi is. Nolaila, ea;j aohe kapu moei malunn o kakou t I kahi ame kah'". Me lani nui j hiialo au msi mai, ■ © ka makua no nae no Waipio! aei no. Nolaila, e ala e Ku! J K ala e Hina! E ala e Owaka- ; ilunaikeīiouh! E ala ae hoi, e ' Nanai!aniakam-i! Eia au he! kama nau, na Uawaii ]STui Kua- ; uli, i hanau ī Kuaihelani ka 1 aina. E ala hoi, e —u —! " I Na keia leo hea aloha a Keanini, uei ;ila au la o FTina ma a ku ana ilun,t. I\j wa nohoi ij ku aku ni o Amam i ka pulf3 ka a'ana ana aku i na mohai ana ' t hoomak.mkou ai. I I ka lohe ana o Keaniniulao-' kalani, i ka pule a ke kahuna a Aniani i uhau aku ai imua ona me ka aiana pu ia ana aku o na mohai, ia wa i panu mai ai oia ma ka olelo ana mai: "Ua aeia kau uwalo ame mohai. Aia hoi n ike au me o'u makua ame o 7 u kvij>una, Ua, ka huaolelo." O ka manawa no ia o īlina a me Kuaikauakama i uwe kuwo ae ai me ka lele ana aku e honi ia, Keaniniulaokalāni ke keiki a Hiilei kona pokii, aka, pale aku la o Aniani ke kahuna me ka olelo ana aku i na'lii: "22 na'lii kapu a*u o Waipio nei, aole keia o kahi o ka ike, oiai, o puu kahuahua keia. Aia kahi o ka ike, iloko o ka hale. Nolaila, eia ko'u manao; e hoi leakou apau a komo iloko o ka

hale o na'līiwahine opio, m-i~ laila oukou e ike ai i kekal'i ame kekahi.' N"a makua i ke keiki, pela hoi ke ke'ki i ka mak'ui, ka ■moopuna i na kupuna, a o na kupuna hoi i ka moopuna. Ala-! ila o ke i ka wahine*, ke kamu o ka halawai anaopa'li'." Mamuli o keia mau olelo a Aniani ke kahuna, ua hoi al-u la na'lii no loko o ka hale a Hajnakolo ma e hoolai ana iluna o ka eheu o na manu. A o na kanaka hoi o Keanini, ua hookipaia aku la ma kekahi hale kaawale o na'lii. Ia Keanini nae i komo aku ai iloko o ka iiale, oia no ka wa ī uhi iho ai kekahi ohu pohina iloko o ka hale me ka ikaika, a wawa ae la ko Waipio ma i keiki i ka olelo ana: Inu oe i ka wai o Hiilawe 1 Me ka i'a millopu i ka' lima I'a hanai'hala i ka pua Ua heha Wa:pio i ka noe I keia wa i poipu īho c.i ka ohu a paapu o loko o ka hale, i oia ka wa a na eheu manu i hao ! aku ai īa Keanini a kaū pono' ana ma kahi a Hainakolo e noho ana. Ua hanaia keia hana e ka mana hoopahaohao o Kaauna ame Kapo na wahine hele pali o Hamakua., A o ka manawa no ia i hao aku ai ka mana o ua mau wahine kaeaoa nei ia Hamakolo ame Keanini, a pela hoi na pokii kaikaina ame ke aikane a lakou a noho ana i ke alo pali o HLiilawe. , -v Maloko no o ke <?na i noho! kapu ai o Hainakolo ma i r»a la j mamua &ku, i hui pu ae ai ke kamau'i o Kluaihelani me ka U'i o ke alo pali o Waipio. I ka ' mao ana aē o ka ohu i poipu iho ai iloko o ka hale, aia hoi, i ike ae la na'lii ame ke kahuna 0 Aniani aole na kaikarnahinc a : me ke a!ii op o mai Kuaihelani mai. Ua nalowale honua lakou ine ku maopopo ole. Ua nui ko lakoi' pi'oloke me ku piha i;i wa, aka, no ke kahuna TJae c> Aniani, 01010 mni la oia i ka olelo hoolana imua o lakou npau i ka i ana ma.i: •'Mai kaumaha kakou no ka nalownle ana ih*j noj o Ilainakolo me kona mau ]jokii kaikaina ame ko' kane n lakou o Keanim. Ke ike, nei au mamuli o ka )ke i hoih<ji hou īa mai ia'u, aia na alii opio ke aiuiu mai la 1 ka wai lelehuna o Ilulawe. "I-Ie akua na'lii o Waipio nei ame ko Kuaihelani, a na ke akua e hoao ana ia Ilainakolo a me KeaniniulaokakmK A eia ka'u ia oe, e Kuaikauaakama; e puka aku oe iw;v}io <; nana i liii— lawe, i ke anuenue e pipi'o mai Ia mai kahi hc*tie knhi heno o ka pali o Hiilawe." Puka aku la. o Kuaikauakama iwaho a n;mn aku J,i iluna, o Waipio, īke aku la i ka pipi'o lua. mui o ke nnueiun' fjia no oe;

io jj,i īoi hulu mamo hulu o-o e pawehi ana i ke alo o Hiilawe. : Ua. hoi mai la oia a komo iloko jo ka hale, īa wa i ninau mai ai 0 Aniani ke kahona: ?ku la kau mea e aln o ka ike ana aku la īluna o Ui lawe?" Oia ka Kuaikauapkama o ka pane ana'ku: "fīe mau an'ienue ka'u i ike aku nei ke pipi'o lua mai la i ke alo pali." Alaila, pane mai la o Aniani: "Ke hoike mai la ke ao akua au e ke alii Kuaikauaakama i īke aku la, aia na ahiwahme ame ke alii kapu o Kuaihelani i ka I pali o Hiilawe. K neho kakou me ka hoomanawanui a hiki i k?. w<? e hoike ai ke akua ! 1 ka wa m-nopopo no H.. ; nnkolo ! ame Keaniniulaokalani." Ano, e kuu makamalei heluheJu 1 ka pa a lee ahe olu ma-j kani Puul ;na, i ka ah„-<:iT- ana o' Keanini e ka mani o na wahi- ' ne noho pal: a noho \ I-« pali ! kapv o Waipio i w„u maopu ! 0 Hnlawe, ia wa īho la no ī hui j ae ai ua mau opua r-lrj : ka hala-i kau a ke ao naulu, ho'.o ae la ! ua mau opio al'i nei a ike 1 kahi ame k?\hi, a pel-i i holo ai ke meie— "O o<? a owau ilaila, I ka hana hoapa j ke kino, A luhi oe, Juhi au, I ua ai ewe ala maj o maj.*' ' Malaila laua i hoohala ai i na maawe mua o ke au manawa oj ko laua hui ana. Hookahi ana- , hulu okoa o ka noho ana o Hainakolo ma iluna o Hiilawe, a| hoī mai la lakou maluna o ka! lihihhi o ke anuenne a hoea i ka pohula'i olu o Napoopoo. | Aka, mamua ae o ko kaua j nana anu e kuu hoa heiluhelu i jna mea e pili ponoi ana. ia Ha-j inakolo ame Keaniniulaokalani, j e nana aku kaua ma keia wahi i j na k-inaka o K.eanini, oia o Knj munuiaioke, Aholenuimakaukai, j Uhumaknikai, na wahine u'i o Kolemakaon.iona ame; Pliluno'eno'e, a pela aku. I ka la mahope iho o wale ana o 1 Liinakolo yrne K.o« aniniulaokalani, ua kuka īho la Mft poe k;»n;ika nei o Kc;anini e hele lakou e makuikai a puni ka moku o Mawaii. Un hooholo like iho la ua poo nei, nolaila T ua hoikeia ae la keia manao i ko lakou mau kamaainn. Ea la no, haalele ihrj iu poe ala ia Napoopoo, a i}io aku la i kahakai e hui me na lioewaa a lakou i holo pn mai ai mai Kuaihalani mai. Aka, ua hookipaia mai ua poe hoewna ala o Keanini e na kamaaina o Waipio. Aohe o lakou pilikia ai, 'aohe pilikia i'a aole nohoi i kahi e moe ai. O Kumunuiaiakcj ma hoi, ua hele makfukai aku la lakou i ka mokupuni o Ilawaii a puni, a ua noho nrj lakou i llawaii nei a Inlana. Uu olc;lc> ia ua noho lawai,i nui lakou na kekahi tmui

ulu aimok'i o Hawaii nei rne ka pv>nahelc. O na hoewaa hoi o Keanmi, īiā mau no ko lakou k'ai maikai ana i ka waa o u a hiki i ko lakou hoi hou ana i KLuaihelam. Ua kii īa m lakou e hoi a noho i' ke aJcaln o | ak-ima ma. Ua noho moeaipo kane a wa- [ hm;-» īho la o Keaniniulaokalani me Hamakolo i ka pali kapu o ( Wa'pio, e walea ana i ka hoene mai a ka leo hea o ka wai— ! I ka poli no au o H.a'iwahine I ka poli aloha o Hainakolo Hookolo ae nna ka manao j Kuu aloha mua a'u i lei ai. la laua hji 1 Su.ma pono iho ai jka ana i ka olu kohn'iha'i |o Napeopno, u» hanaia he hale jno laua a mauka o Klapahi, ja rralnila iho _a i m'il:il:i j hooniEU m i ka -wii kikokeni a (na manu Ono mo! | Iloko oKi mau la o lro 'aua. ;noho ana nie |ka haup; ana 1 na kankm ,■ ke j aloha, i>a honpuka aku !.< o ICe--1 aninialaokHln.nl imua o kena waj hine īka ī £?na aku: j t{ Aia paha a hala he ehc> Laau I anahulu a ka.ua e noho hou ai i |WMpio nei, alaila, uhoi k?ua ī iko'u aina, oia o Kuaihelani." j Tka lohe ano o Mainakalo ī | keia manao o ke kulou iho la kon? ppo ilnlo, a Jmliu ea ae 1 a oia n pane mai Ui i ke kane: "KLeaha la auanei hoi, e uhoi iar3a no kaua no kou aina e kuu j kane. Bhia ka hoi mea aloha lowau nei. Ke hiki aku paha kaua ī kou aina.aoie paha e loihi na la o ko kaua noho ana'ku o kou haalele mni no ia ia'u i ke anu, a Hlo aku oe ī ka poli aloha ho> a-u wahme mai auanei au iloko o na ale kawahawaha o ka moana kai loa me ka naau kaumaha n ohaeha. Alnha no oe e kuu kane, a, aloha nohoi au; aloha no na )a oi;au,i i kiiunii pu ai ī kf», ī'a rnili lima," y>loha no o Ilninakolo, e īke ana ka oe i lc.i r:Jiu hma ole n ke alohn i lr« keiki o Kuailifl,u)i (A<JI,K I i■ Ai; )