Ka Holomua, Volume I, Number 42, 18 July 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

Kaleauii e Oi.oPiN\-Nn-AKE\ MAHELE ELUA. Hui o Klila me kona mau kupuna ma ka moku o ke Keiki-a-Lua (Oahu nei) —Ka Holo A.na o Kila—a—Moikeha 110 Tahiti.

I loa no a pulelo mai na kukuna o ka hoku hookelewaa ma luna o na pae puu o Iliililale, o ka haalele iho la no ia o ko Kila ma waa i ukali puia e ko Kaulua ma waa no ke kahna o Wailupe ka pahu hopu. Ua holo aku ko lakou nei mau waa ma ia wanaao a hiki ma ka lae o Leahi, ua maili loa ae la ka La iluna, a ia lakou nei i kaalo aku ai ma kela aoao o ka lae o Leahi, ua ike- aku Ia lakou nei i kekahi waa e holo ana mamua o iakou nei no uka o ka 'aina. Oiai, ua hooholo mua o KLila ma e pae ma kekahi wahi oia mau kaha e like me na hoikeike a Pahaahuanui laua 0 Niuloahiki i na wahi a pau a lakou i pae ai me Moikeha i ko lakou wa i holo mai ai. Nolaila, ua hoao aku Ia lakou nei e hahai i kela waa e holo la mamua i loaa ai ko lakou kamaama nana e hoopae 1 ko lakou waa ma kahi kupono. Ia lakou nei no nae e holo aku nei mahope o kela waa, ua huli mai la kekahi kanaka o luna o ua waa la ihope a ike mai la i keia waa i ka holo aku mahope o ka huenakai o ko lakou waa, ua kahea ae la oia i na hoewaa e hoopaaia ka holo o ka waa. I keia hoolana ana iho a ka waa kamaaina, ua huli mai la o Knale-i i ke kanaka nui a poo iawaia o luna o ka waa a kamailio mai la īa Kuikesfkapohakea ke poo lawaia. "Ea! He ha'o wale hoi keia waa e hoopn pololei mai nei. He ula wale no ka hoi mai luna o ka Ia [peaj a hiki ilalo o ke kino o ka waa." <£ Aia ihea ia waa au e pahaohao mai nei? Malia paha hoi o kau waa no hoi o kau alii o Waikiki ma ae nei a no Helumoa ma aku no hoi?"' a huli aku la oia ihope a nana aku la. "Aole keia he waa kamaaina ina aku no hoi ke hoopii pololei mai nei i o kakou nei. Akahi ka hoi ka lele-e mai la o ko'u hauli." I kela wa i huli mai ai o Kuikeakapohakea a kamaiho mai Ia ia Kaale-i: "Hc oiaio, aole

19 110 leela he waa kamaaina. Hookahi waie nd waa i kaalo iho he nnu lau makahiki 1 hala aku ne:, oia ka waa o Aukelenuiaiku i holo mai ai mai Tahsti mai." Hoomaha īki iho la oia a hoomau huu mai la: "Hookahi ka hoi waa i kaalo hope mai ma keia mau wahī a pae iuka nei, he aneane e kaau ka nui o na makahiki i hala aku nei, o Moikeha ke'lii nona ia waa. Oia paha keia?" wahi a ua Kuikeakapohakea nei me ke ano pu-i iwa i ka ike ana aku e hookokoke loa mai ana ka waa o ELila a me Kaulua. u Oia ka'u i haupu wale ae Ia no o ko Moikeha waa. Hele no hoi a oia keia, owai ko luna o ! ka waa e holo mai nei?" wahi a Kaale-i i kamailīo aku ai i kona | hoa kamailio. 1 "Aohe o'u manaoio eia no o! Moikeha ke ola mai nei? No ka mea, ke manaoio nei au i kau i olelo mai nei, he kaau na makahiki i hala ae nei ko'u noho j ana ma keia kaha; pela no ka loihi mai ko makou pae ana mai a hiki'i keia wa. Aka nae, aia hoi i ka' ninau ana ae." I kela wa no i kokoke loa mai ai na waa, o ko Kila waa no nae ka waa i aneane loa mai e pili i ko lakou nei. Nolaila, ua ike a maopopo ole ia aku na kanaka oluna o ka waa, oiai, ua ike e mai Ia o Niuloahiki ma ia Kaale-i, a kulou iho la ko lakou mau poo ilalo, me ka hooI mau no i ka hoe ana. I Nolaila, i ka waa mahhini i kokoke iki aku ai a i hiki ka leo ke hea aku, ua hoomaka mai la oia e nīnau i ua waa malihini nei me ka paha ana mai me ka leo nui moakaka i keia mau ninau: He waa la—e! He waa. Nowai he waa? I ka lohe ana aku o Kila j keia ninau mai luna mai o ka waa lawaia, ua hoomanao ae Ia oia i na olelo a Moikeha i kauoha mai ai: Ina aku ke kanaka imua! A oiai oia e moe ana no iluna o ka pola o ka waa, ua ala ae la oia iluna a pane aku la ma ka pa-ha ana aku, e like no mei ia i ninau ia mai ai: No Kihi he wun, O Kila iuka, O Kila i kai, 0 Kila a Pa-a-Wahinemaikai He kama au na Moikeha. I ka lohe ana o Kaalemoe, ke kanaka a kahu o Moikeha e noho iluna o kona waa lawaia, ua kani iho la kana uhu, me ka helelei pu ana iho o kona mau waimaka i kona wa i ninau hou mai ai: 1 Ke ola ala no ka o Moikeha? I Ae; wahi a ka pane a Kila. | Ka walea ana nae hoi? , Ka! I walea i ka heenalu o Makaiwa. T ke kahuli a. ke Kalukaluokewa,

I ka pih t i <5 K u 1 a n <ik.4 Hd h u h u, I ka l-'iu ]ki o Wriimc'ihandlu a Ike k'Jpakup., i ki eli 1 ke ko r- Hdlaln, Aohe liua 1 laha wale ī Tahiri, A haU wale ae ka pe'a, I Kauai no e noho ai a hina ae ka lepa! I ka lohe ana o ke kamaama i kein pane a Kila, ua olelo mai la oia. <4 Aole ka oe a he mea e aku e kuu Haku moopuna. A holo kou waa, holo ihea?" Pane hou no o K.ila ī ka i ana aku: ' 4 E holo ana ko'u waa i Tahiti, i o Luukia *la." I kela wa i pane mai ai ke kamaaina me ke kau-a ana mai. oe e kuu haku moopuna e pae e ka waa iuka o ka aina. Aole e holo e ka waa i kena la ua hakina. £ noho a ka la okoa, alaila, holo." I ka pae loa ana aku nae o na waa īuka o ka aina akahi no 0 Kaale-i a ike mai i kona mau hoa o ka alō like ana o ke kai loa, a hui ae la lakou me ka haanui ana aku a haanui mai lakou i ke ano o ko lakou noho ana mahope īho o ko lakou haalele ana aku i ka lakou luhi a haku mua hoi. I hookipaia aku la lakou nei i ko lakou nei hale kamaaina, a oiai, oia no ke konohiki nui mai ka lae o Leahi a 1 hiki i ka lae o Makapuu, ua kuahaua ia aku la na hoaaina a pau malalo o ua Kaale-i nei, e 1 awe mai ika ai, 'ka i'a ame na mea a pau e loaa ana. Mamua ae oka iho ana aku !o ka La ma kela huli o ka poeIpoehonua, ua hiki mai la na hoa

aina ma kahi kokoke rnai me na mea i makemakeia, a o keka hi poe hoi, i ka hoomolehulehu īki ana Iho. O ko Wailupe, Maunalua a hala loa aku i ka lae o Makapuu, i ke kakahiaka nui lakou o kekahi la ae, he ai hoi e lawa ai na la lehulehu. Oiai o Kila a me Kauhia kona hoahele o ka au pu ana aku i ke kai i hoaumoe ai i kauhale kamaaina ma kela po, aoJie mau mea ano nui a lcnJcri hoi j inahi-i maia ma ia po. Aka nae, ma īa po i hoike aku ai o Niuloahiki ka wahaolelo o na malihini, e hooliuliu īki iho ana ko hikou noho aina ma ia kaha. Ma ke kakahiaka o kekahi la ae ua hoounaia na elele ma kela a me keia wahi no ka akoakoa ana mai o na poe ike lealea a pau. "Ua komo pu ma ke kuahaua a na elele e holo kaapuni la i na kauhale a pau a hala loa i Kou nei, a pela no hoi ma kela huli a hala ma na Kloolau. O keia mau lealea i komo pu, oia no ke kauohaia ana o na poe mama i ke kukini, akamai i ke kaalaau a me ka 00-ihe, ka poe ikaika ī ka umn, ke kamokoi, ka mokomoko a me na lealea hooikaika kino e rw:

o kole'i ;i rnc leeia ano. K hmke ana i»a ptx; eilele la 1 ke knuoha e houmakan na lealea ma keki.hi la ae, rn i ke kula mauka pon >o ka lokoi'a o Mauaalua, a nona ka inoa o Klaahuokaaemoku. He kula palahalaha maikai keia e moe ana mai ka Hikma a 1 Komohana. O na lealea o ke ano mama, e like me ka hula, ke kilu, ka puhenehene, a pela aku, e malamaia no īa ma la po ana īho. Ona kane a me na wahine i maamaalea a i eleeleu ma ia lealea, e akoakoa mai lakou malaila mamua ae o ka napoo ana o ka La. Mamua oka uhi ia ana mai oua mau kaha la e ke koloka eleele oka pouli, ua hoopihaia. ae na halau i hookaawaleia no ia ano hana e na kane, na wahine a me na kamalii. B[e elua mau halau loloa i hoopihaia e na poe hula, a he hookahi hoi halau i piha ae i ka ike puhenehene, ka pu a me na lealea ano like o ke kulana piliwaiwai oia mau la. Aia iwaena o keia poe olohe puhenehene e noho nei, he elua mau elemakule limahei ma ia hana no laua na inoa o Kapaakea kekahi a o KLaohiaiwaiomao kekahi. He mau kanaka keia i lawe ae i ka oihana huna no'a i ai a i i'a no na la a pau 0 ko laua ola ana mai na la ka--1 malii mai a hiki wale no i ko laua mau la kanikoo. Aole no paha i poma ka mua i na makamaka heluhelu o KLA HOLOMUA, i na la a Moikeha 1 walea ai ilalo o Waianae. O Kapaakea no i paani lealea ia ai e Niuloahiki oia no keia. I ka uhi ana mai o ka poele_ ele, ua akoakoa aku la na'lii ma lihini me na'lu kamaaina o Ke aukaha a me ko Waikiki ma ka halau aka poe hula e nonoho ana. Ua hoikeikeia mai kela a me keia ano hula imua o na'lii a pau i akoakoa aku. I ke aumoe ana aku, a oiai hoi, ua huh ae ka I'a iloko oia manawa, ua komo aku la na'lii mualihim iloko o ka lua o na hnlau oia hoi ka halnu malamaia ana ke k:lu. Oiai nei j komo aku ai me ko' lakuu ntjj kamaauia oia no ka. m;m,iw;i a Waiomao eku ana 1 k;i. p:ihu kilu