Ka Holomua, Volume I, Number 43, 25 July 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

K I k.l'i I l • t >[..)£» V V V N'I 1 \KI \ MAHELE KI.UA. Hui o Kila me kona mau kupunai m:i kn moku o ke Keiki-a-X_ua (Oahu noi)--t<a IIolo Ana o Kila—a—Moikehn no Tahiti. Ia "Waiomao, ka l"i INohea o> loko o ke Awawa o Palolo e ku ana i ka maile (he laau liilii keia), a e kani ana hoi ka leo oli ma kona waha; ua ku iki īho la o Kila ma ka ukuwai o ka hale, a nana aku la 1 ka mea e oli ana. Ia Kila nae i nana .īku ai īa Waiomao, oU pu, no hoi ko Waiomao manawa i nana mai ai i keia poe o ke k -m > ana aku; a ike pu mai la no hoi eia i na helehelena ui o keia kanaka malihini o ke komo ana aku me ke konohiki aina o Keaukaha. 1 Nolaila, i ka hele ana aku no 0 Kila a noho iho* ma kahi i' hookaawaleia ai o ka manawa koke no ia o ka maile a ke kaikamahine o Palolo i hekau mai ai maluna ona e hookapaiili mai ai. I ka amau ia ana o ka maile, ua huli aku- la ua Ui Nohea nei o Paiolo a hoi mai la mamua pono o ka pahukilu. - I keia mau nee an; a pau a Waiomao e hele nei i o a ianei, a.ia mau no ke mele oli ke kani .ala i kona waha me ka 'lealea nui. j I loa no a kupono oia mamua' aku o ka pahukilu, oia no kona' wa i hookakaa ae ai i kana kilu ' loko o kona lima e like me ka ! nee ana a ka leo o ke mele. I ke ku ana iho no o ke mele, oia 1 no kona wa i hoonou aku ai i kana kilu no ka lele ana aku e' pa ka pahu, me ka panai hou ana aku i kekahi mele i kupono no ia hana. īie mele r»o hoi īa i hakuia a i hoomakaukau mua ia no ia ano lealea; a oia iho keia: He ke Kikepi, oooku alo i ke kai, 1 ku hookahi ī ke a]o o Kuao, Ua ao ka uianao e nalu nei, ua īke ī ka Ua Apuakea. I ka mhi ana ae, h-le kikepa eaa luna o Mahinui. J9e m«-a nui eau na bala o Kekele. I ka waiho wale ia, pa līnia kana &a ole ia. ° a ' u hala i lei a loli i ke alo o Maliulua—e! I elu.i mai hoi maua, i mahana pono nei po a! . I- ka Iohe ana o ua Kila nei i na olelo o ke mele a ke kaika-

mahine kamaaina ī oli aku ai i kela manawa ana e liuliu ana'e hoonou aku i kana kilu; ua akaaka wale iho la no oia ilo}?o J iho ona me ka olelo ana iho: I "Kupanaha no k-i hoi keia J wahme i ka o;elo mai i ko'u | h?le kikepa i keia komo ani ;m-ii nei me ko'u knmnina. I ' ku hoi piha ia o]r*]o- ī ka n -h-> jdj, a 'auna j huni m <i a , hiki i ko'u he!e mai la ! hoi a ike oJe ■aia, -il»il^, • polole' !<e knpj ;>ria mai nei i ko'u hele kikep». Aole ka auAnei ne keia m>hli m loa no f'u a kapa mai Ii i.i'ii nelu U,i hiki nae hoi, o kaiw» mai la no hoi īa! Aole hoi oui i ike ī ka ' ke keiki heenalu o Kulanakaauhuhu." I kela nae a ua Waiomao ī hoonou aku ai i kina kilu, ua lele pokakaa aku la ia e moe kololio ana no ka aoao hema o ka pahukilu; a ī ke kokoke ana ?ku ma kahi o ke anana me ka j iwilei, ua hoi hou ae la la a lele aku la ma ka laini pMolei a| h:ki i ka pa ana o ka pehu 1 ke' kilu a ka kaikan!iahme ki \i lae-{ iaau i Kaauhelemoa ma ke ! Awawa o Palolo. Ua 'ike loa [ keia nouia ana o ke kiU e ua kaikamahine la o Palolo. rne ka hana ana a na keiki neupopo akamai loa i ka nou "ana o ka popo e loaa ai ke curve (leie lapuu ana a loaa aku ke .keiki hahanpopo.) X keia pa ana o ka pahukilu i ka TJi Nohea o ke Awa'wa o Palolo, ua uwauwa ae la ka ahakanaka mai o a o, o ke anai-, na e noho ana maloko o ka ha-! lau lealea, no keia uwauwa o' ke anama, ua konoia aku la na kanaka o loko o kekahi mau halau e aku e hele mai e nana i ke kumu o keia nui loa o ka walaau a me ka uwa o na kanaka o loko o keia halehalau. | Ia lakou nae i komo mai ai e nana, ua ike mai »la lakou i ( keia kanaka opio ui e ku ana iluna o ke kahua a e paa ana ma kona lima i ka maile (h.e mau kii ipoJ me ka holoholo ana i o a ianei. laia i hoi mai , ai a ku iwaenakonu o ke kahua ma kahi e kupono ana imua o ka pahukilu, ua hoipuka ae la oia i keia mau wahi lalani po- , kole ma ke oli aia: Po wale H>ena i ehu kai, , Ke hoouka ae la īluna o Mauna xa ana ka anni i aha ai , I lohi i nakalia ī ka ap.»- e : Ua hiai ka apa ka lohi ana a j na'o nei j He aina i ka haka uakoko, he nioku lewa ī ke kai. Ia ianei i laoopuka ae ai ina lalani hope, ua loheia aku la ke kani o ke uhu mai o a o, o ka halau me ka hoopuka maoli ana , ae o kekahi poe o loko o ke anaina i ka i ana ae: "Ua polo- . leī oe, he haka lewa io no kou ' ua ike na mea a pau mai Mau- , nalua mai a hoea i kela lae (Leahi) e onr ae la i ke kai."

Aole nae he wahi puai olela aku o ua Ki(a nei i ka lakou aia olelo e hoopukapuka mai la o lanei, aka, ua hooinau hou aku la oii i ka ana i kana maile me ke mele ana: Aloh. wnlelia Inn.i <> Hilnm.mu. O».1 wa.ii ni.'hiinieh'i olp' Hooi nuku n,-\ n.i k.i n ilio auu oia I uVa. 1 ĪC kii k.i •>'.> n 11 n'O ko knhu'i, ' J \ !i • ni n ī k"i jū!i K hool:ii.'] i!. .(><• un i k'» 'ninm E pii aiui ī ki> kp'a i-ia o - - - 'miU UH'iiiinieli.i n-.'u' a ka 1 i, Mir-i ln>nh,,>u.u> Nu nnkani o. Koko'u, M. E hoiko ao .inn i ka nmi ;i tna — n n o, ■ Ikpa kii auni kokoolnaia o ka makeiiiM W» Ca hiki ht» lo-\a no n.i ke knv>--a. 1 I kela manawa ua Kila nei i I lalau īho ai ī ke kilu i onou ia ; mai ai imu.i ona e kona kama-; aina a paa ae la iloko o kona ' lima, no ka mea, i kela \va ana e o!i ana, ua ike iho la oia i kona kuleana ole e piu ai ia mea, oiai, he kilu pane kana no ke kono a ke kaikamahme kamaaina. X mea e nalo ai a e ikeia ai paha kona akamai m \ kela hana aumeume wahine o okelamiu h, m hookakaa ae lā oia i ke kilu ilokookona Hma < me na laaumaile i ka manawa Uookahi. , I ka loaa ana iaīa o ka ma- > nawa maikai e nou ai i kma ' kilu, ua hoolei aku- la oia iluna • me ka mau no nae o ka nmiu o ke kilu a me na maile. I ka hoi ana īho o ke kilu iialo, ua ' heie pololei iho Ia la no ks ala e pa aku a' ka pahukilu, o na Iaau maile hoi keia i lele pu ai me ke kilu, ua hoi pololei ioa ae la lakou no kahi e kukuluia ai o ka pu-a laaumaile ma kahi kokotte i kahi a ka pahukilu i ku ai. j Mamua nae o ko Ki'a hookuu j ana aku i ke kilu e lele no kona ; l'wahi i makemakeia ai, ua oli ae la oia i keia mau wahi hua mele pokole me ka leo anoano a nani: no aloha ma.3 ne: la'u na haia o Naue, Ke peh ,: a ae ,a e ka ehu o ke kai. I He mau pua : , i . e -ia ua kam.niim, {I hoonu.uiiMu L - ka Q ]d i. ?lio j maln, , Be ohu ia na ke:k; auaukai, 1 Aluaiu kinana o Maka-weli, | He weh maka'-i honua keia, I I ka oaanu i noho i kj malu, | I paa i a ke kohohiki ; X7a hik!—he loaa na ke kino-e. I kela manawa a ELila i hookuu aku ai i ke kilu me na Iaaumaile mai kona lima aku, he manawa pihoihoi a iii loa ia o ke anaina kanaka e nana mai ana. Aka, i ko lalou ike ana i ka pa ana o ka pahukilu, ua hoomaka ae la Iakou e uwa, a i oi loa aku hoi i ka hoi ana iho o na laaumaile a ma ko lakou wahi ponoi, me he mea la, na ka limakanaka maoli i hookomo aku.

' I kela manawa a ahaka— naka e uwauw-* nei, i hui aku a. hui mai ka aha; ike ole aku Ia ko oukou meakakau i na moho lealea kilu oia aki-ihi, a aia 110 ko laua īke ia <na 1 kekahi la ae m-)luna oke kahua lealea. j Ae, u.* hookuuia kel i a me keia e hoi n > ko Ia!co i h-mie ma kela , wun tao me k,< maluhu I kekahi la ie, ka 11 i hoo- , kaawaleia ai no n \ L-aloa hoo- ' ikuki ki io, u.i ik j ia aku Li ke kula nia ka -io xo liomoiu— na o ki lokoi'a o A'ī u'.iakia i ka piha 1 na k.'naka m u nj wahi liko o'o mAt o ka ama. Ma ua kakalu ,ki \\ \ hoolale ' aku a: o K-ale-i i kon i poe ka- , naka no ke kukuiu jsna i mau I lanai nunui maluna o ua knhua |la, i wahi uo na kanak?. e hooi maha ae ai i ka nunawa e wehe | iho ai o KLaonohiokala i kona | mau kukuna wel - wel v. Macrua ae o ka piha ana mai o ua kahua akea la i na knnaka, ua paa ae. Ia ua lanai «nlu ala i ka hanaia. Ho vut a Ich\'lohv. mao': na karu:ka i hiki ae mi U' kahua mokomoko a kahua leulea la ma ia kakahiakn, aka, aole he nui o na poe 1 hele ae me ka , manao e komo pu ma na hana hoikeike ikaika o ua kahua la e ( like me ke kuahauaia ana aku e •ke koaohiki nona ka aina mai ;ka lae o jLeahi a hiki i ka lae o Makapuu. Ua makemakeia ma kela kuahaua e hiki ma 1 * na poe akamai a ikaika ma na īealea . mokomoko, ooihe, pahee, uma a me na lealea like ole. Ua komo pu ma na lealea ka olohu, ka maikai, ka holaa, a pela aku. I ke Kokoke anei ae o ka manawa no ka hoomaka ana i na lealea, a oiai, o ka olohu ka lealea mua loa i hookaawaleia e ka Ilamuku Nui o ka La, oia ka manawa i ikeia ai kekahi kanaka opiopio kulana kilakila a he- ' lehelena ui no hoi i ka hele ana mai aku iho la mamua o ke alo o ka Ilamuku o ka 'a a olelo mai la: E like me ke kuahaua i lawe :a ke e na elele ma ka la aku la ;neh;ne:, pela au i h:ki mai nei no ke k:mo pu ana aku i na lea iea o ke.a la e hiki ana i ko"u wah: :ke ke hoohana aku. Oiai o ka olohu ka lealea mua loa i hookaawaleia ae nei, he lealea hoi i hiki ia'u ke_ laulima pu aku; pela au i hele mai la imua. , o kou alo no ka waiho. ana aku _ia u iho malaio o kou malu, a. I owau kekahi moho e komo ana j keia lealea ma ka moa ī ike,mau ia o Kuliouou," a hooki , iho Ia oia i kana kamailio ana ' maī. i t . ! E loaa no ka Buke Moolelo jKa Nani o ka Homē ma ko j makou keena nei, he 15 keneta o , ke kope 50 keneta o ka mahina. , E hoopuka ia ana i na kakahiaka Poaono apau.