Ka Holomua, Volume I, Number 44, 1 August 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

K ikauin e Ui,op.h,N'\-Nii-AK3.i MAHE3LH ELUA. Hui o Kila me kona mau kupuna ma ka moku o ke Keiki-a-Lua (Oahu nei)--Ka Holo A-na o Kila—a—Moikehei no Tahiti.

laia nae e kamailio ana imua. o Kamilomilo ka Ilamuku 'Nui o na hana hooikaika kino e ma~ lamaia aku'ana raa u& la ala, ua hiki mai la o Kaiokilo ma ia •wahi no kona ake no oia kekahi e komo pu ma ua lealea olohu ala. Ua aeia aku ka laua mau noi e ka Ilamuku o ka la. Aole nae o laua wale no na kanaka i aeia aku, aka, he nui a lehulehu wale na kanaka mawaho ae o laua i hiki aku ko lakou nui ina kauna elima. Iwaena 0 keia mau kauna elima i ike ia aku ai kekahl keiki pioheohe ano nawaliwali i ka hele ana ae a hookonjp like aku la i kona inoa no ke komo ana māTkela lealea. Aole ia he mea e aku, aka, o ka ka kakou Niuloahiki no ma kela kulana hou ona. I ka hiki ana ae i ka manawa e hookoia ai na hana lealea, ua hele āe la ka Ilamuku o ka la a kukala mai la i ka hoomakaīa o na hana o ka la me keia mau olelo: I keia manawa, ua wehe hamamaia ke kahua lealea no ka. olohu ana o ka poe ike a maamaalea tna ia hana; a ma ka auwina la e malamaia ai kauma a oia ka lealea hope o keia la. 1 kela manawa oia i hea mai ai i ka inoa o SLuliouou no ka hoau ana ae i ke kahua olohu. I keia kahea ia ana aku o ka inoa o Kuliouou, ua eleu koke mai la oia a komo iloko o ke kahua olohu, malaila oia i holoholo ae ai no kekahi manawa loihi; no ka loaa ole he hoa nona e kakele ai s ua kena mai Ia ka Ilamuku iaia e olokaa mua oia ī kana olohu: Malia 3 wahi a ka Ilamuku i kg.mailio mai ai; "ma ko lakou manawa e īke mai ai i ka loihi o kau wahi i olohu ai a me ka ikaika o kau olokaa ana oia auanei ka mea nana e kono aku i kou mau hoa e na'i mai i kou ikaika. Ua hooko ia aku la.e K.ulioūou keia kono a ka Ilamuku o ka la i kena ai iaia. &olaīla, me ka hoohakaiia ole iho oia i pii aku ai ma ke poo kiekieoke kahua maika. He wahi keia i

hoomakaukauia mai kekahi ahua mai e ku la ma aoao komohana akau o ka lokoi'a o Maunalua, * e holo ana i Kai a hnea i kahaope. O ke o ke kahua> aia no ia ma keknmu 0 kela ahui, a e bolo hio ani ke kahua a hoea i kahakai. kahua olohu x> aneane elua miie a me ka hapa ka loa i ka hoomaopopo aku. Ika hik> ana o ua Kluliouou nei ma ke poo kiekie o ke kahua, ua holoholo ae !a oia no kekahi manawa pokole. I ka pau ana o kela holoholo ana a ua moho olohu nei ok\ lu, ua neenee aku ta oia a ma kahi he umi anana mai ke poo aku; ua ku iho la oia a hoomikaukau no ka manawa o ka hana. I kona ike ana iho o ka manawa kupono īa ana e olokaa ai 1 kana olohu, oiano koiia manawa i liolo mai ai ienua oke poo o ke kahua a hoomaka aku la e elohu. I keia olokaa (nou) ana nae a ua Kuliouou nei i kana olohu, ua holo aku la kana*"olohu ma~ loko o ke kahua i hoomakaukau ia a hiki ma kahi he hapaha wale no o kona loa mai ke ,poo mai, ua lele ae la ia mawaho o lee kahua a moe iho la ma leahi he elua a ekolu wale no kapuai mai ke kahua olohu mai.

E hoomanaoia e na makamaka, o keia mea he kahua olohu a kahua ~maika hoi ma kekahi olelo ana, he auwaha loihi pololei ia i hanaia me ka noeau e ko kakou mau kupuna. Maloko o keia auwaha pololei 1 uhiia me ka mauu Mianewanewai. a mauu Makoloa paha e olokaaia ai ka olohu, a i ole, o ka pohaku maika paha, e like me ka lealea e makemakeia ana e na'lii e hana no ia manawa. E hoomanao pu ia no ho-i, he like ole keia mau mea paani o kela au i hala aku. O ka pohaku olohu a me ka pohahu maika he like ole ko laua mau kulana. He like ma ko lauapoepoe, aka, o ko laua mau aoao he īike ole, no ka mea, o ka pohaku olohu, he hookahī ona aoao o-hu, oiai ka pohaku maika he o-hu like kona mau aoao a i elua. He hana paakiki loa na ke kanaka ike ole ka olokaa ana i ka pohaku olohu, ke holo pololei ua pohaku la maloko o ke kahua i hoomakaukauia. O kahapanui a me ka poe makaukau he lele mau ko lakou mea i maa mauia mawaho o ka auwaha. I ka ikeia "ana aku o kahi i ili ai o ka pohaku olohu a Kuliouou, ua uwauwa ae la ka pihe o na kanaka me ka olelo: "Aohe kanaka nana e na'i e loaa ai kela olohu.*' Na keia mau olelo a me keia hookanikani pihe ia o ka olohu | a Kuliouou i hookikina aku ai i na moho e ae e hoao aku i ko lakou akamai a me ko lakou ikaika ī ka olokaa olohu. He

eono mau kanaka ikaika a kaulana i ka olokēia oiohu i ku aku e na'i i ka pohaku olehu a Kuli ouou, aole nae hookahi o lakou i hookr4<oke aku i kahi o ka poa Kuliouou \ moe ai. No ia hookokoke ole aku o ka lakou pohaku olohu, ua hooi ioa ia aku ka uwauwa o na k=inaka a me ka hooio pu o Kuliouou. No ka nui o kona hooio a me ka hapai o kona mau manao uilam, ua hoopuka ae Ia oia ii keia mau olelo kaena \ ka olelo| ana ae; I "He makehewa wale no i ke kii makaliilii ke hoikeike ae, no ka ua na'i waleia no e a'u na moku eono o ki mokupuni nei o Ahu-a-L.ua ma keia hana he olohu, a aole loa -au i ike i kekahikanaka a mau kanaka paha oia mau moku i lihi launa iki mai i ka maiuu o kuu wahi manamanalima liilli (limaiki) i hana ai iloko oia mau la. Nolaila, ke aa uei au i na mea a pnu e noho mai nei maloko o keia ahakanaka, ina e oi ana kana pohaku mamua o ka'u a haule ino paha ka'u olohu i kana e haawi no au i ko'u mau wai-j wai a pau nona, a e noho aku ] au a me ko'u mau kanaka i kau-' wa nana." I īīe oiaio he kanaka ieuono- 1 ono a waiwai io no o "Kuliouou no ke kalana o Maunalua ma ia hana no ana e aa mai la he pili waiwai. O kana mau hana oi loa aku keia oke akamai o ka olohu a me ka paani puhenehene. Ua kaapuniia eia ka mokupuni o Oahu nei a me Molokai ma keia mau lealea. He kakaikahi loa kona manawa 1 haule ai a ī lilo ai hoi; o ka hapanui ona manawa, na ua Kuliouou nei wa!e no e hehihehi ke kahua, aka, i keia hana ana nae, pehea ana la oia? ĪSa ka hopena nae hoi o ka hana e hoike mai ia kakou. Nolaila, i keia manawa a ua Kuliouou nei e liki ana i kona akamai a me kona ikaika, ke hoolohe malie mai la no o Niu a kakou me ka puai wahi leo ole mai. Xaia no e haa ana i ka nui o na waiwai ona ke hoolai malie aku la no ua Niu nei, a i kona haawi ana ae i ua mau waīwai la ona ika mea ona eeo ai ma ke ano he kumupili; oia ka manawa o ua paioa nei i onioni iki ae ai a nana. ae la ma o a maanei oka ahakanaka. Mamuli o ka noho mumule a ekemu ole ae o kekahi -mea o loko o ka ahakanaka, ua pane aku Ia pia i ka olelo ana: ' "Ua mau ko pili e Kuliouou ia Mahinui," wahi ana me ka leo nui a moakaka, a no ka mea o Mahinui kona inoa i hoike aku ai imua o Kamilomilo ka Ilamuku o ka la. I ka lohe ana mai o ka lehulehu i keīa amau ia ana aku o ka pili, oia no ko lakou manawa i huli like mai ai e nana ma

kahi o ka leo a lako i i lobe aku i ka pa-e ana aku. A no keia »ke ole ia ma , ua kihea maoli mai la o K.uliouou iua Niuloa— hiki nei a kakou e ku ae iluna me keia mau olelo: tc lna he kanaka mao'.i ce e Mahinui i walaau mai la ma pe'a (a kuhikuhi aku la) o ka ahakanaka, ke makemake aku nei o Kuliouou īa oe eku ae iluna a m-ai ia oe iho imua o keia anaina maikai e nonoho aku nei. Aka, ina hoi keia he ieo han«h me wale iho no no na uhane -aaia o ka po,alaila, ua wale no ka hoeha ana i ka waha e walaau aī. Aole*. no paha keia he leo no ke kanaka maoli a kakou i lohe aku nei? Hele no hoi a he leo no ke kanaka, alaila, ua opelupelu a hehena ia paha ia kanaka?. 5 ' X loa no a kuu iho ka leo keha o ua Kuliouou nei e kaoiailio la, oka manawa koke no ia o ua Niu nei a kakou i kj ae ai me ka pane ana mai me ka leo a kuoo nr> h_c:: nana maī ia Mahinui. Aole au he opulepule a uhane aaia paha, e like me kau ekaena nei, Oia nae hoi, oka ikaika no ia o ka papai," a hooki iho Ia oia me ka aka haaloulou ana imua o keia mau maka lehulehu e nana aku ana. I ka ike ana mai nae oka ahakanaka i ke ano oke kanaka nana i pane kikoola aku o ILuliouou ma ke ano pakike ua akaaka ae la lakou me ka leo nui oke ano pahenehene. Aole oia wale, aka, ua kamailio mai la lakou me ke ano hoohenehene a hoowahawaha i ka olelo ana mai: Ea, heuhane hoomaka'uka'u maoli do ke ano o keia kanaka eku maī nei. Pehea iho la oia i manao ai e lanakila āna oiā maluna o Kuliouou? Oke kua hiwi maoLi no o Ealeakala i Maui, a o Kuliouou e noho mai la; aohe wahi a paewa ae. O kela hoi a kakou e ike aku neī, ua nawali-wali kahiko no. Oka wiwi auanei kela a ka-namai. Hoi iho no hoi, ua poopoo kahiko no na maka, a he ku maoh i ( ka hoomaka'uka'u!" a hoomaka ae la lakou e uwa.