Ka Holomua, Volume I, Number 44, 1 August 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

K i-Lam \ -Ki' i-kk-Ai K \miiki MAhELE VIII Hewa i 1: . M-nr luu Wai Pua 6 ke Manu o Kaupe'a —A; -k-'U ka JEīana a ke / loh> ī ke Kino I k puu ana o k?i i inei mau <plelo, ia wa i n'nattHapaimemeue me Ua »eo piHa inaina: "Alaila, ua paha oe ia'u he pupuka, h o lee kaikuaana o oukou ka u'i? Ina o kou manao ia, alaila, no keaha oia i holo ai e pee maī a'u aku? Aole anei no kona ike o hilahila oia ia'u, no ko'u u'i ame ko'u nani, | i holo honua ai oia e pee ? He-I a.ha kau pane malaila, e keia| wahi ino?" - j "Alia paha oe e wikiwiki mai 1 ka hoopuka ana mai ia hua-! olelo, he mo .iu; oiai aohe o ka-I kou rev2a i mana'o ia huaolelo.' Aole e L'ul'u mai keia wa aku a! ike hj ou mau maka i ke kai- j L ku o makou. A i hai I aku au la oe, aole i helu ia j kou nanī ame kou ui au e haa- 1 leei mai nei imua o'u. Nolaila, 1 ua pau a.e Ia ka'u hui ana me oe; a eia au ke hoi nei. EEe 1 maopopo ua wehe na piko o ka-j kou na hoahanau, a na ka u'i a me ke ino o kakou e hoike ae 1 imua o ke akea. O makou pa- ( ha o na kaikamahine m?i līa-, waii mai ke ino a pupuka, elike' me kau _i_ kikaho mai nei, a i ole, o oe paha." O ke ku ae la no īa o Mailekaluhea a hoi aku la e halawai me na hoahanau me Mailepakaha ame Mailehaiwale. A hoea keia imua o laua, ia wa laua i ninau mai ai la ianei: "Pehea kau ike i ua kaikoeke nei o kakou? U'i ea?" A kani' iho la ka laua hene aka pahenehene. Pane aku la o "He keu 'paha hoi kahi alauka a ka pupuka launa ole o kela' a'u i ike aku nei. Pane oo ia aku nei nae ua wahi pupuka ala' e i ke keikei ana mai nei ī kona ui ame kona nani 3 ame ka ninau hookano ana mai nei i ke kumu i nalowale honua ai ke' kaikuaana o kakou, a hooeaaoe ae la ka olelo a ua wahi ino nei, 1 1 k°k> kō kakou kaikuaana no ka ike ka i kona pupuka? laia' i pane mai ai i kela mau olelo 1 imua o'u, oia ko'u wa i pakike' aku nei me ko'u olelo ana aku 1 nohoi iaia i ka hookano. Olelo 1 aku nei au iaia, na ka lehulehu ■ e ike mai i ko kakou mea i oi! ka ui. Oia paha ka u'i, o ka-| kou paha?" ' j "Ea; ua makau ole no ka hoi

| oe i pane aku nei elike me kena I i ke Uiiwahine, ke kaikamahine | a Makaliinuikuakawaiea," wahi ■a Mailepakaha i pane mai ai. | lt £leaha no ka'u e makau aku I ai iaia? He alii oia, a he aliī [ nohoi kakou. He kuleana ko'u je pane oo aku ai iaia, i ka wa-e ! kikaho mai ai kana olelo ia ka- ! kou. Owai oia? I~le oinio k.i i olua i ha'i mai nei ia'u, i;e pale hnlii wawae ia no k<* kaikuaana 0 kakou. Aole lea i he'.uia kona wahi ui alauka i ko l<al<ou ' kaikuaan*».'" , A oiai ua :ke ao Ia kau < ka l-makamaka heluhelu i ku hoea i ana mai la o Hapaimemeue me i kona huipu ana me kekahi mau ; pokii o Hainakolo, oi a lioi o , Mailekaluhea; Mailepakaha me Mailehaiwale. Ua ike hoi kaua 1 na olelo i kaa ia mawaena o ua kaikamahine nei a Makalii |me Ma-u ame Mailekaluhea; nolaila, e waiho kaua i ke kamailio ana no Hapaimemeue ame ;na kaikaina o Hainakolo, a e hoi hou ae kaua i hope i ka wa a ka wahine aoo e kamailīo ana me Hainakolo ma e noho aia malalo o ke kumu koa. A ponei na olelo ana i hai aku -ai"Aia a uhipaa kuu kino anue-' nue ia Kuaihelani holookoa nei, ku na punohu ula ma ka ana a ma ke kai, ia wa e hoouna aku ai au ia olua e a'u mau kaikamahine me ke aikane a oiua, maluna o ka eheu o na nianu. I keia po hoī a ao, e puāi ana ka ula okooko o ko wahine ui e Hainakolo i uka nei o na ululaau o ke kuahiwi. E mau ana ke ku ana oi a ula okooko oia no oe o ke ahi mai keia po aku a hoea i ka la a hiki i ka napoo'na La, a i ko oukou kau ana maluna o ka eheu o na manu a pela no a hoea oukou*i kahi ahaaina, kahi hoi e pa.onioni ai ka ui o ke kaikamahine a Ma-u me Makaliinuikuakawaiea me kou e Hainakolo, i ka pali kapu o Waipio. Ma keia wahi, pau iho la ka pane hou ana mai a.ua leo nei,' a ia wa i olelo ae ai o Haina-; kolo i ko lakou alakai: | Maikai wale hoi kau maū olelo i hoopuka mai la, e ko makou alakai. Heaha la hoi, ina he pono ia i kou manao, e oluolu oe e kokua mai ia makou, oiai he poe kaikamahine makua ole makou. Aia ka makua i kaaina hiki ae o ka La ma Haehae. Ua au mai nei makou i ke kai mahope o ke kane, oia nohoi ke alii opio o keia aina, a ua hana mai nae 'ke kane i ka hana ku i ke aloha ole. A o ka u e noi aku nei ia oe, e hoike mai oe i kou inoa. Owai kou inoa?" "Ae, o Haumea au; a no ka aina au o Kalihilihiolaumiha. Owau ke kumu ame ka lau o ke ah-i ame na Hiiaka apau. Nolaila, he ahi au i lohe oukou." | I ka pau ana o nei mau olele

o ka wa no ia i huila ae ai o kekah*i malamalama nui a maamaama ae la kahi a Hainakolo ma e noho ana. Ike pono aku la lakou nei i na helehelena kapukapu oua wahine ala. Ualuhe iho la na maawe lnuoho u wahine nei a lupalupa nia kona mau kipoohiwi a hala loa aku 1 kona kikala, i kahi o ke upehupehu e niniu ai ka ipu hulu. » Pane mai la ua wahme nei: "Ke ike mai la oukou ia'u, owau nei o Haumea, a o Papanuihanaumoku kahi inoa e>'u. ike niua no ,ui 1 ke kalana aina a oukou i hele mui Ui i kapaia o Kahoupoakane, a haaleEe uku la īa laila a hoi mai 1h no kukulu o KLahiki ma ke kalana o Wawau. A no Kluaihelani nei nohoi au i kahi wa. A oiai ua ike mai la no oukou ia'u, nolaila e haalele apa au ia oukou, a na ka la apopo e hoike mai i ka oiaio o ka'u mau mea i hoike aku nei ia oukou." Me he mea ala i paia ae ko lakou nei mau maka, aia hoi nalowale aku la ua wahine nei mai ka lakou īke ana'ku, a uhi iho! la nohoi ka pouli. Ua ike ae la kaua e k.i mea heluhelu i na mea e pili ana i* Haumea, ka mea nona ka oleio ia ana ma ke kuauhau kahiko: O- Haumea, wahine o Xuunita 1 Kukuihau. O Meham Naumanoanoa i Kuai helaai i Paliuli Liiholiho, e.eele, panopaeo, l.ini elt Kamehanalani o Kamehaikana^ 0 Kamehaikana akua o Kauakahi 1 ke oki nuu, 1 ke oki iani o Hai uli, Haalele i ka houpo, huhu, liU pu nalua, Kau i ka moku o Lua, Oahu a Lua noho i Wawau Wahine akua, wahine a Wakea, a Makia, O Haumea wahine o Kalihihhi .i Koolau, Noho an i Kalihi i kapaia o Kahhilihi o Laumiha 'A ua īke ae la nohoi kaua, i kana mau olelo apau i hoike mai ai ia Hainakoio ma; a nolaila, e nana ana kaua e kuu makamaka heluhelu i ka hooko io ia o kana mau olelo elike me ia i hoikeia aenei. A oiai nohoi o Mailekaluhea e kamailio ana. me na hoahanau, ia wa i uhi mai ai ka noe maluna o na wah: apau o Kuaihelani.' o uka o na kuahiwi i ka ohu, paa na owawa, na ?puu me na kula palahalaha a hoea i ka moana i nei mea he ohu ame ka noe. Ke ike nei na'lii ame na kanaka o Kuaihelani i keia mea kupanaha. Ke ninau la lakou i kahi ame kahi no ke ano o nei ohu ame ka noe e uhi paapu nei iluna o ka aina. ' A oiai keia noe e hahi nei mai o a o o ka aina, ua huila malamalama iho la ka uila a hakui ka leo oka hekii' Oia olapa ka uila a meha, ? hano ka leo o ka hekili, a i mao

ana ae ° ka ohu, i nana ae ka hana a na mea apau, aia ke anuenue ke pipio lua mai la i ka lewa me ka nani nui. Ua halii mai la ka ua Leikokoula mai ka aina a hoea i ka naoana. I keia wa i hoea aku ai o Keaniniulaokalani i kahi o ka makuahine o Hiilei 3 a hoike aku la i ka nalowale ana o Hainakolo ame Mailelaulii ame ke aikane a lakou.