Ka Holomua, Volume I, Number 45, 8 August 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

Kak.au m e Ouh'ana-Nui-Akha MAHELE ELUA. Hui o Kila me kona mau kupuna ma ka moku o.ke_l?leiki-a- „ Lua (Oahu nei)—Ka Holo A.na o Kila—a—Moikeha no Tahiti. Aia nae iwaena o keia ahaka naka e uwauwa nei he elua o lakou i ku ae a kamaiiio mai la me na huaolelo moakaka i ka olelo ana mai: *'Auhea oukou e na makamaka, ke lilo nei ko oukou mau noonoo i ka aaia, a ua ku a pupule maoli. He oiaio no ka oukou e olelo nei, o ke kuahiwi o Haleakala oial?; ua like a like. Pela io no. Aka, e hoomanao iho oukou, he nunui pumaia wale īho no paha kela, he j olohaka nae o loko. Malia j paha o kela wiwi a oukou e pahenehene, a he lila-maia no Kaea, aohe e pala i ke anahulu la; ea, e papapau ana kakou." No keia mau olelo a keia mau kanaka. U a uwauwa mai la lakou me ke kapa ana mai iā laua he mau hehena. Aole i pau iho ilaila, aka, ua hooikaika mai la lakou me ke kipaku ana mai ia laua nei e hele ma kahi e. Aka nae, aole laua i hoolohe aku i ka lakou kipaku, ua noho iho la no laua a nana aku la i ka lakou mau mea e hana mai ana. E hoomauao iho nae e kuu makamaka heluhelu, o keia mau kanāka e kokua nei ia Mahinui (Niuloahiki), aole la'ua he may kanaka e aku, aka, o Hlapaakea no ia a me Kaaualana kona maa hoa papalealea mua o lalo o Waianae i ko lakou wa i pae mua mai ai me Moikeha. "E hoomanao pu iho no hoi oukou, o ka hele a ke ohi, puali pu ka laau nunui, pela paha auanei keia"a oukou e noke mai nei i ka haikaika o ke ano pahenehene ia maua, huipu iho me ko oukou uwauwa o ke ano pupule a hehena paha ma kekahi olelo ana ae, hele loa oukou i ka lapuwale a me ka hupo haa_ lele ioa. Nolaila, ke kapai aku nei maua i ke kumupili ma ka aoao o ke kanaka nawaiiwali a oukou e hoowahawaha nei, wahi a ko Elapaakea k-okoolua e kamailio aku nei imua o na'lii o Kou a me ke KLoolau lewa i ke kai, a peLa ncx hoL i na kanaka e ewa-

ewa mai ana i ka laua nei mais ! olelo. Nolail'a, me . ka hookaukaulua ole iho, ua <hoomau hou aku la no oia i ke kameiilio ana me keia m?u olelo: 4< o keia kapa-i hou aku ma ko makou aoao ka aoao hoi o kela wahi kanaka wiwi a nawaiiwali a oukou i olelo mai nei, a oia keia mau " waiwai malalo iho. Hookahi Kanaha Mano" Olona me heokahi Mano Aho mai Mae-ka-loa. Eono Mano Olona i kahiia me Ekolu Aho Kaakolu o ke ano -* * * Eono Kukaa AW' Ōlona kaakolu nunui a ka po.e lawaia aho loa, elua lau anana o ke kukaa hookahi. Eha Upena Ma-kolu Owa he elua anana ke alu o hookahi kanaha anaaa ka loa pakahi. Hookahi Lau Makolu paa he elua anana ka loa pakahi. Ekolu Lau Upena Mahae he elua a ekolu anana ka alu, kanaha pakahi ka loa. Eha halau i piha i na waa, he kialoa pahoe a kaulua ke ano o na waa. Elua hale i piha i na kapa o kela a me keia ano. Hookahi hale i piha me ka pa-u a me ka malo. 0 na ahupuaa o Kapaakea a Kapapaakea, pela na ahupuaa o Kamiloloa a ' 1 Nahielua ma ke Koolau. v, A mawaho ae o keia mau mea na iwi no o maua e ku aku nei imua o olua a me keia ahakanaka holookoa e nana mai nei. Pehea iho la keia i ko oiua manao a me lakou nei ae hoi e aa mai nei na maka nunui i ka nana?" 3Vla keia wahi i hoomaha iho ai kokoolua nei o Hlapaakea a nana aku la 6 ka amau ia o kana mau kumupiii kapa-i ma ko lakou aoao. X ka hala ana ae o kekahi manawa o kona kakali ana no ke aponoia mai o kana mau kumupili i waiho aku ai, ua ku mai la o Kahalelauakia ke a)ii iaia o Kou ia mau la a olelo mai la: "Auhea olua e o'u mau hoa o na la i aui aku la, i keia la iho la nae, ke ike aku ne« au me ka hoohewahewa oie, ua wehe aku la ko. olua pili ana mai, mamao mai a makou aku nei." *'E na hoahanau, no'u ponoi' iho a me ko'u mau aialo, ke nonoi aku nei a.u imua o olua, e weheia ae kela wahi e pih ank i o kakou, a no ke koena akufke apono aka Tter au ia wahi me ka hooia ana aku ua mau ka pili. Ae, ua mau ka pili ma na mea i hoikeia mai nei, a ina no he mau waiwai hou aku kekahi ke hoopaa aku nei no au ia mau waiwai hou aku malalo o keia mau ana o ka

pili a kakou. Aka, no lakou nei ae e najia mai nei me ka pane wa'hn ieo ole mai, na lakou no ia e pafre ae i ko Ukou hilahila no keia mau hana a- makou 1 hana iho nei." "He oiaio no ia 'kaomi mai i aa kumupili a kakou, ina o oe hookahi wale no la hoi ma kou aoao mai, a o maua aku ma keia aoao; aohe la hoi he olelo ana ae no ia mea." "Aka, e hoolohe hou mai, ua lehulehu a kinikini dukou, e aa mai nei na maka me he hoku la, nolaila, ea, aole maua.e ae aku ana i kau mau leo uwalo mai i 'keia manawa. Aka nae, o oe ponoi no ka'u i makemake ai e hui pu ae kaua maloko o ka halemua o Hanauma,'' wahi a Kapaakea i kamailio aku ai i pane no kela noi a ia alii ai ahupuaa o Hehimoa. j X ka pau ana no nae ( o keia jmau olelo a ua Kapaakea nei, o. kona oili aku la no ia heie no kahi ana i kuhikuhi aku ai i ka mea nana ke noi o ko laua wahi ia e hui aku ai, no ka mea, i ka puka ana aku no o keia mau olelo ia Kapaakea, o kona koele wawae mua aku la no ia no laila, a i ka hoea ana aku o Kapaakea e hoolai mai ana kela me na aipuupuu a Hanauma. Malaila i nohō ai laua a kuka- \ kukā no na mea e pili ana 1 ke j noi a kona hoa. f Ika hala ana mai nae o Ka- i paakea me ke alii aiahupuaa o i Helumoa a me Kalia, a koe : a-ku la hoi ka nui o ka poe e ke ; ana ia Niuloahiki ma kela inoa ! hou ona, ua hooho ae Ia lakou I me ka leo nui kohu hehena i ka i olelo ana ae j ] **Hookohukohu wale no ka hoi kanaka i ka olelo ana ae, e pili ana i na iwi mahope o kela akua hoomaka'uka'u. Hēaha la kona pomaikai ina e eo ana ia Kuliouou? Ina no ka paa o ko laua manao ua makaukau loa. makou e hoamau aku i ka pili a laua i aa mai nei." No keia hooho ana ae o na kanaka i kela mau olelo maluna ae, ua ku koke ae la ke kokoolua o Kapaakea a hooia aku la i ka l?kou hoamau ana mai me keia mau olelo: Ua paa ka pīli a kakou e like me ia a oukou 1 hoamau mai nei, o ka'u wale no e kauoha aku nei ia oukou oia keia. Oka poe a pau o oukou i hoa nau mai nei i ka pili a maua i waiho aku nei imua o oukou o lakou a pau ka'u e makemake aku nei e ike aku ma ka hoakoakoa ana ae ma kahi a Kaale-i ko kakou kamaaina e noho mai la. Ōka poe no hoi 0 oukou i maka'u honua e noho iho no iakou ma ko lakou wahi e noho la." Ui kakali aku la keia, a o ka loihi loa, aohe hookahi o lakou 1 kakani mai ai ka waha i ka , hoamau ana i ka pili i aa ae e

hele ae malaila, nolailtv, ua olelo aku la oia ma ke a'ia hoohaehae a pahenehene no- hoi i ka i ana aku: "Hokai no ua hoa laalea kamalii i ke kamailio aku, ua ai °®» ae > a hoole hou iho no. Ea, o kekahi keia o na hana hilahila ole i hanaia e oukou ekeia kamahi lei pohuehue o na lae kahakai o ks aina i tcaulana i ke kuhikuhi aku a knh:kuhi tnai oke aku*. O keia kamalii hoi keia e kuhi ik'i a kuhi mai ia lakou "He oiaio h-n ia, wahi a kekahi le-> i kahea ma' ai mai waena mai o ka ahakanaka e noho mumule ana, oīai nae, o ka mea oiaio nona mai kela. leo, oia no o Pahaahuanui. A. mamuli no hoi o kela leo i kahea mai ai me ka hooi-a ana ī kela mau olelo, ua hoomau hou aku la oia ike kamaiiio ana. "He kupaianaha no paha. i keia poe elemihi oka aekai o Honokohau. Heaha iho la nohoi ke kumu o ko lakou nei maka'u honua ana i ka maua hoonuinui wale aku no? Hoi iho. no hoi o na waha puhuluhu— lu no o lakou nei ka mea i ha'ii ae nei, ua make a nawaiiwalī kahiko no a me ke kapa pu aaa mai nei no hoi i ke akua hoomaka'uka'u; o ka mea apiki nae iua P oe nei, ua pau nui i ka. maka'u honua. Hilahila- ole maoli no. No keia raau olelo hope au Keahualana, ka hoa kakoo ma ko Kapaakea aoao, ua hooho hou ae la o Pahaahuanui me ka leo nui moakaka: ... "Hilahila ole maoli no kamaln lei pohuehue o kou mau kaha nei e KLaale~i. Na lakou no i hoamau aku nei i ka pili waiwai a i ka piliwaiwai hoi a na keiki o kela huli, he puni nae ka naholo iloko o ka poopoo e kieei mai ai me he papai elemihi la> O keia kekahi hana hilahila ole loa. Pehea la hoi o Kuliouou e hoopu mai Ia ma o, e like ana no paha lakou a pau i ka hohewale. E koho pololei ia Klahiliaulani i Moho Elele na kakou. i ka Ahaolelo Lahui.