Ka Holomua, Volume I, Number 45, 8 August 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakama e Ka-Lama-Ki'-i-ke-Ai 7 KvM£IKI

MAHELE VIII āewa i ka Manu Inu "Wai Pua o ke Kaha Manu o KLaupe'a —Apakau ka Haoa a ke Aloha i ke KLino I ka lolie ana o Hiilei no keia lalowale ana o Hainakolo, ua awe kumakena maoli ae la oia xo na .kaikamahine, a pane mai ia -oia i ke keiki: - kala no au i hai aku ai ia oe e ke keiki,, i ka hewa o kau Dlelo -i hoopuka aku aj imua o ko kaikuahine, a laa ka hele aaia o ko wahine kaikuahine la mai ia oe aku, a liiai a'u aku nohoi kona wahi hulu makua o keia aina malihinī. E ku ana ka «hoi ka makaia a ko * kaikuahine i nei la. Eia ka, nona keia ohu kokolo i na pali ame ka aina o Kuaihe'ani i poipu iho \ nēi a īkuwa nohoi ka leo o ka hekili a oiliiii na e?elo lalapa o ka uwila. Ke īke ?.e la no oe e ke alii i ka uhipaa a ka ua Leikokoula, a o keia mau mea apau a. kaua e ike nei, he mau hoailona wale no ia no ko kaikualiine wahine no Hainakolo. He hana nui ana ko keīa kaua e kuiii lei e ike aku ana." "Oia nohoi;" wahi a> Keanini i olelo aku ai i fea makuahine me ka. hoomau ana'ku nohoi i ke kamailio ana, "ua ike paha au i ka hewa o ka'u mau olelo i hoopuka aku ai i ua kaikuahine wahine ala o'u. Heaha la auanei hoi, na'u nohoi ia mau ko'iko'i e auamo ae." "Ehia ka hoi mea aloha, oia kaikuahine iieea~ißaī--la o Hapaimemeue?" wahi a Hiilei i pane aku ai i ke keiki. "HEeaha auanei hoi kona pilikia?" i ninau aku ai o Keanini i ka makuahine. Alaila, pane mai la no ka makuahine: "I ka hoi aku hoi paha me na waimaka helelei i kona aina i hele mai nei; oiai, e hoolilo ia ana kona nani ame kona u 7 i i mea ole imua o ka. u'i o H^ainakolo. I nei wa a Keanini e kamailio nei me ka makuahine, eia na kanaka ke uwa nei me ke pihoihoi nui no na anuenue lehulehu a lakou e ike ana ia wa ma ka lewa, ma ka aīna a ma Jsa moana. Ike mai la hoi ke--Isahi poe i nei mea ula lalapa ®e Jae ahi ala e punohu ana i =ke kumu o ka pali, a hooho ae Ja lakou "he ah| e a ana. i ka iuliaiaau." Oiai na kanaka e uwa ana -ka pi-he a haalele wale no nei mau ouli kupaianaha, aia hoi ua aku la kekahi mea kupa-

naha hou he pohai nui o na manu, i ka pii ana ae a kiēkie mai' ke kuahiwi ae, a nee pololei mai la ma ka lewa no ka lanai ahaaina. Ke lele hookikakaha mai la ua pohai manu ala hele i ke kukulu hema, a mai ka herna _ mai! hoi, kaha i ka akau. Pela ke l kaha hema ana a hoi akau ana o ua pohai manu ala a hiki i ko ka lehulehu ike pono ana'ku i keia mau wahine ekolu e noho mai ana iloko o na pi'o anuenue. Hookahi wj»hine mawaenakonu a he elua mau wahine e ae e noho pu ana me ia. Hookahi wahine ma kekahi aoao a hookahi nohoi wahine ma kekahi aoao. E paa ana ma na lima o keia mau wahine he mau kahili hulu manu nani. O ka wahine hoi mawaena, ua like ka ula weo o kona mau papalina me ka lapalapa o ke ahi e oiliili pulelo ana i ka lewa. Ike aku la lakou me ka hoohewahewa ole, o na'liiwahine malihini no la mai Hawaii mai oia o Hainakolo, ka wahine hoao a ko lakou alii opio o Keanini. O ke kaikaina nohoi o Mailelaulii ma kona aoao akau, a o ke aikane a lakou ma ka aoao hema. Uwa ka pi-he a na kanaka a haalele wale—uwa hou ka pi-he a lele wale—uwa hou a hookuu pau loa, no ka nani o Hainakolo. Eia ua ka wailele o Hiīlawe ke noho nei maluna o kekahi nu'a pualehua me he mea ala o kona nohoalii nani ia. Ua ike aku .la o Hapaimemeue i ka u'i io no o Hainakolo. Aole hiki i kona wahi u*i ame kona nani omilumilu ke hamohamo aku ma na kuekue wawae o Hainakolo i ka pali kapu o Waipio. O Keaniniulaokalani nohoi keia, i ka ike ana aku i ka vahine ia Hainakolo, ua hookupilikii loa ia kona noonoo no ka u'i ame ka nani ana e ike aku ana maluna o kana wahine, he leeu a ke kamahao ame ke kupaianaha. Ua ku ae la ua Keanini nei iluna a holo aku la ma Ikahi a Hainakolo ma e kau mai ana maluna o ka eheu o na manu; a pane aku la: "E Hainakolo i ka pali kapu o Waipio, ho'i mai kaua. Ua hewa ka'u mau olelo apau i hoopuka aku ai imua ou e kuu haku kaikuahine. M!ai lawe hou aku ka eheu o na manu-ia oe e hookaawale mai a'u aku nei. A o ka'u e.noi aku nei ia oe, e hoi mai oe; a e ike i ke kaikoeke o oukou, oia keia e { noho nei, o Hapaimemeue ke kaikamahine a Ma-u me Makaliinaikuakawaiea." *'Nani ia, ua loaa mai la kau pane e ke kane, e hoi aku au; a e ike aku hoi au i ko kaikuahiNne. la hoi, e hooko aku ana au ; ko leo. Ak-, o ka'u e

| olelo aku nei ia oe, e kau mai oe iluna o ka eheu o na manu, j a hookahi ko kaua hoi pu ana | aku ilalo i ka honua;" wahi a Hainakolo i pane mai ai, " eaha la hoi atlanei l<a he-; wa o ia?" i pane aku ai o Klm- J : mm i ka wahine me ka hoom .u |ana aku nohoi i ka olelo nna,' *'e hoolu mai paha ee i lea [eheu o na manu, i kau aku h<u au a noho pu me oe." | He imo ana iho na ka nuk."», [ aia hoi JX kikaha iho la ka ,iun,i | manu e halihali ana ia Haina-! kolo ma ilalo, kau ae la nohoi o Keanini mai kana wahi ae e| ku ana me ka honi ana'ku i ka 1 ihu o ka wahine, a lilo hou ana iluna o ka lewa i ka ahai a na manu. O keia mea uwa hou aku la a na kanaka me ka hooho ana: "A lilo o Keanini i ka lewa e! A lilo ke alii o Kuaihelani i ka eheu o na manu! \ Aka, aole no i loihi lo\ ia kau 1 aheahe ana mhi a Keanuuula-! [ okalani me Hainakolo, o ke ki- - | kaha hou mni la no la o aun.i ' manu nei a amio mai la īloko oj ka lanai ahaaina, kahi hoi .1 na , alii nui e noho ana tne n.i ma-' kaainana ame Hapaimemeue. 1 Nee ae la ua auna manu nei a| ma kahi a na makua aht o Ke-! anini e noho ana me na kaikaina 0 Hainakolo oia o Mailekaluhea, Mailepakaha, Mailehaiwale ame ke kaikamahine a Makalimuikuakawaiea, ia wa hookuu iho la ua poe manu nei īa Keanini' ame Hainakolo, ia Mailelauhi ame ke aikane a lakou. ! O Hapaimemeue hoi keia, ua j ano e loa ae la kona mau helehelena ua hele a kuhuluku. XJa like oia ia manawa me kekahi mea i make ka nananakea pu o kona mau ano apau, a aia hoi iloko ona na manao lili apau no Hainakolo kahi i olapaku ai me he imu ahi enaena ala e huliii ana me ka īkaika. A ku o Hainakolo ma ilalo i ka honua, ia wa ī huli ae ai ua u'i ala o Waipio a ninau ae la Ike kane īa Keanini: "O ko kaikuahine keia o Hapaimemeue, ke kaikamahine a Ma-u a me Makalii?" Ae aku la nohoi o Keanini me ka olelo ana'aku i ka wahine: '"Ē ike oe i ko kaikoeke. ko īa nei makuahine au i hanai a nui. No ianei ka waiu, lilo ia'u; a ma ia ano maua i pili kaikunane a kaikuahine ai." Alaila, huli ae k o Hainakolo a olelo mai Ia ia Hapaimemeue: "E ike kaua e pono eka hoahanau. Ao na mea i hala, ea; ua hala ia me ka nana hou ole aku. Ano keia wa, e ike aku av ia oe ma ke ano he kaikoeke oe no'u, a pela nohoi oe e ike mai ai ia'u." Aka, aohe nae ua kaikamahine nei a Makalii i hooko ae i keia noi a Hainakolo. Ua ku ae la nae oia īluna a pane aku

la ia Keanim me ka pha o na maka i ka inaina ame ka huhu: £ 'K.ai no p£tha he hana pono keia 0 kau kauoha ana ae ne' ia'u, e . hele mai au 1 ko ahaama; eia. ka, he hana nniaoli keia au ia'u. Ke hooliloia nei au i pale halii wawae no ko \vahine. Nolaila, aohe au e noho ana me oe, eia au ke hoi nei no kahi a'u i hele mai ai. Ana i keia mua aku e hoike mai i ka ! hana e hanaia mai ai maluna ou." J Okawanoia a ua kaikama- , hine nei i kahea ae ai i lt koko a I Makaln " oia hoi ke anuenue, e kuu m-ai imua ona, i alanui nona e hoi aku ai iluna i kona aina. Iloko oka wa pokole loa, ! Ua nalowale aku la ua kaikamahine nei. He manawa nune nui keia a jna iii me na kanaka no nei holo ; honua ana o , Ua hooaelo iho la na mea apau, ,Ua holo honua o.a no kona hilaika hau4e - o kona ui ame kona nani i ke aliiwahi— ,ne opio o ka wai lele o Hiilawe. Aohe hana i koe mahope iho a Ina lii ame na makaainana, aka, i o ka hoonuu wale no i na ono a jpau i hoomakaukauia no ka ahaaina o ia la. I Hnlei nae, ua hoopiha loa I ia kona naau i ke kaumaha nui, jno ka hoea ana mai o keia mokuahana inoino mawaena o Ha(īnakolo ma ame Hapaimemeue ke kaikamahine a ma-u.