Ka Holomua, Volume I, Number 48, 29 August 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

Kakama e Oi,OP4X \-Nm-AKK4 MAHELE ELUA. Hui o Kila me kona mau kupuna ma ka moku o ke Keiki-a-Lua (Oahu nei)—Ka Holo Ana o Kila—a—Moi keha no Xahiti. I ke kaawale ana ae oia pili a lakpu, ua hoomaopopo koke I aku la no o Kapaakea ia 010- ' mana a me Kapalihookui kekahi o kona mau hoapili o ia la. Eia nae ka mea apiki i ikeia, ua nalowale honua iho la laua. I ka wa nae keia i huli. pono ia aku ai iwaena o na kanaka ma ka ninaninau hele ana, ua loaa mai la ka ike ia Kapaakea ma,.aole e kala loa laua i nalowale aū Me he mea la i ka Lak'ou hoomaopopo iho, ua holo malu aku laua i ka manawa o ka lehūlēhu epioo ana i ka ā ia e ke ahi. Nolaila, me ka hoohakalia hou ole iho i hoike aku ai o Kapaakea i keia lono imua o Mahinui/ke poo ma ko lakou aoao, a i ka loaa ana aku o keia lono iaia, ua olelo ae la oia: "Hokai no ka hoi ua hoa kamalii, he uwe wale mai ka hoi ka hope, pela ka hoi keia* mau kanaka i hele a lena na niho he mahuka ka hoi ka laua loaa. A nui ka mama o olua i ke-na la pakele olua, a hapa mai ko olua mama wa-wa-waiho na iwi o olua i ke kula o Kaaiheal" I ka maopopo ana iaia o ko laua mahuka ana, ua ninau pono aku la oia i ko laua alahele i u-hoholo ai. tla haiia e Kalapueo ua loaa maj la la laua iaia e iho aku ana i ka pali o Makapuu, he ihona ana nae ka laua me ka awiwi o ke ano pupuahulu. ' Nolaila, ua hoohuli ae la oia i kona alahele ma kā Lae-e-Kaena i halawai ai lakou he alo a he alo. He oiaio. Ua holo aku la ua Mahinui nei ma ka huli Kona o ka mokupuni o 'Oahu a hiki i ka Lae-o-Kaena, aole loa ! oia i halawai aku me ua kanaka nei. Alaila, holo ae la oia ma na huli Koplau. O ko ianei hōlo ia a hala ke Koolauloa, aole no keia i halawai aku me ua mau kanaka nei. Hoomau aku la no keia i ka holo ana i ke Koolaupoko a hiki i ka piijia o Pohakuloa, hoomaha iho la keia a na īa ia kai o Kalaekoa (Ooeawa); a no ko ianei ke ote afcu i ka maato ō kāQāltar

ua hoomau hou aku la oia i kana holo ana; a ia ianei no e holo aku an£L i ke kula o Maīamalama, ua ike aku la keia : i ua mau kanaka nei i ka hele mai i ke kula o Kaauia-i-keaka, nolaila, ua hoomau Loa aku la no oia i"ka holo ana no mua. ianēi i hooko koke aku ai ua ike maopopo aku la keia ina kanaka ana e hahai nei. Nolai la, ua hele malie aku la keia. I ka ike ana mai nae o ua mau kanaka hei i keia kanaka maioheohe i ka hele pololei aku mamua pono o ko laua mau aio ua haupu ae !a kekahi o iaua no kela keiki wiwi ka moho hookuku olokaa olohu a laua 1 haalele aku ai i ke kahua lealea. A oia ka Olomana o ka olelo ana aku ia Kapalihookui kona hoa: "Ea! X-ele-e wale mai Ia ka hoi ko'u hauli no keia kanaka e hele mai nei mamua pono o kaaa. Me he mea la ka hoi i ka'u hoomaopopo aku i ke kula na o kana hele ana, o kela moho olohu no a kaua i haalele aku nei ma kela huli." Ua nana ' aku la ua Kapalihookui nei, a o kona ike kanaka ole aku ua huli iho la ia a ni— nau i kona Jcokooluat "Aia ihea ia kanaka au e, e houpuilpu mai nei? O ko kaua haalelē ana aku nei no iaia e kalahea ana i na kanaka e ki-' nai i ke ahi, a pehea oia i holo ae nei a mamua mai o kaua? Heaha iho la auanei ka mama 0 ka iwi hakau e holo mai ai i keia loa?" Ia laua nei no e kamailio ana ua hoea mai la ua Mahinui nei a ku ana imua e ko laua alo a 1 mai la oia me ka leo o ka oluolu: "Mama wale ka hoi olua,.e like no hoi me a'u, mahea aku nei ka olua huakai o ka hele ana aku nei?" O Kapalihookui ko laua mea i pane mua mai i ka olelo ana mai: "Mai kauhale mai la no maua a e hele aku ana ma kela mau kauhale aku nei e kuku maī la," me kona 'kuhikuhi ana aku i na kauhale e kūku mai ana i ke kula o Malamalama ma ka ianei wahi o ka hele ana mai, a ke maopopo wale ala no iaia. *'A e hele ana hoi oe ihea?'* wahi no a ua Mahinui nei i ninau ae ai ia Olomana me ka leo oluolu. "O ka maua wahi like no ia e hele aku nei i wahi manaai o ka noho ana o ke kahakai o Ka lapueo. Aia aku la ko raaua wahi hale i ka lae kahakai ma kela huli aku nei e kokoke la no i ka Lae—o-Makapuu. ,J "A e hele ana hoi oe ihea e ka malihini?" wahi a ua Olomana nei i ninau aku ai i ua Niuhi

"E hele aku ana au ma keīa huli aku i kahi o t»ohak\inui k-uu wahi pokii," wsht a ua 'Mahinui hookolohe taei me ka ana aku no . i ka ninau ana: "Pehea aku nei la na lealea o keia la, na lealea ht i a na malihini a Kaale-i, aoJe anei olua i lohelohe wale aku nei?" Ua hoole like mai la laua me ka olelo ana mai: "Aole maua i lohelohe wale aku nei! No ka mea, aole i hoi mai ko makou poe o ka hele ana aku nei ilaala. He lealea ae no e hele malaila e nana ai i na lealea aua poe Tahīti nei, aole hoi e hihi o ka loa maoli no." O keia na olelo nana i hoopii aku i ka inaina wela iloko o ua Mahinui nei, aka, ua kaomi iho la oia i ka inaina wela e paila ana. "Owau o kakou tnea i lohe wale mai nei no i kekahi keiki o ko makou wahi i hoi ae nei a olelo mai nei he maikai no na lealea. Oka lealea mua loa i malamaia mai nei he olohu. Ua make mai nei ka i kekahi wahi keiki wiwi pa hinau wale no. I ka nou ana a ua keiki la i kana olohu, a ke ahi i ke kahua oioiiu a me ke kula laula a na kanaka e akoakoa ana; haalele aku ka oia e kinai ana na kanaka.. Ua olelo mai "nei nae hoi oia, he mau hoahele no kona oka holo malu ana mai nei, ua lilo ka laua ma ka o Eluliouou ka moho ka— maama. Aole nae hoi laua i halawai mai neī me a'u a hiki i ko kakou halawai ana iho la. Sia la laua ihea?" Na 'keia mau olelo a ua Mahinui hookolohe nei a kakou i hoopii aku i ka lena maka'u iloko o laua a pane mai Ia ma ke ano hoonalonalo. "Aole he mau kanaka i halawai mai nei me maua a hiki wale iho la maua maanei. Malia paha ua hala _ae .nei laua makai o ke Elahaloa, no ka mea oia alaloa no ia e hele mau ia nei ena kanaka. EEele mai ko ISTa'e aku nei, hele ae no malaila, -,a_ hele mai no hoi ko lalo aleū nei, malaila no lakou e hele ae ai ma ke kokoke. Owai* la ia mau kanaka?" No keia ninau hoomahua a ua mau kanaka nei, ua ulu mai la na manao hoonaukiuki a oane aku Ia me ka leo okalakaia: "O oe no e Olomana a me ia nei ae o Kapalihookui. Mai manao kuhihewa iho olua e hiki ana ia olua ke hoopunipuni mai ia'u me ka olua mau olelo palaualelo. Aole loa! Oko olua holo ana mai nei a haalele ae nei ia makou e hoka, oia ka mea nana e hooi loa aku i ko olua pilikia a aie ko olua make e keia mau kanaka kolohe, me ko olua manao o ka mahuka oia. ko olua mea e pakele ai ia u . |

| Nolaila, e lohe oe e Ofonaiia jke kilo i'a kaulana o ke kai o | Polea, mai keia la aku a mau loa aku i na hanauna o na hanauna, e hoonoho aku ana au ia oe i kiai nana e kaupale ia Kaīlua nei me Waimwalo, a o Keaniani auanei kou hoa e -noho ai a hulihia keia hoaua. ka hiohakilia ole iho ua Māhmul"nēl"i hapai ae ai i lima a pa'i aku Ia ma ka opi aoao hema o Olomana. A i ka pa ana no 'ua lele aku la oi-i a haule iho la mawaena 0 Kailua ame Waimanalo. I kona ku ana no i ka ilihonua,. ua lilo ae la oia i pale pohaku a hiki i keia wa. Ika ike ana o K*pahhookui 1 ka oiake ana o koaa hoa oka noho like ana ia Kuhia, ua uwe naauaua ae la eia me ka helu ana i ka laua mau wahi a pau ī noho ai a i hele ai, aka„ ua pane aku la o Mahīnui me keia mau olelo e li'a aī kona ili i ka i ana aku: "E Kapalihookui—e! Mai uwe aku oe nona, aka, e uweīho oe nou īho, no ka mea, o kealanui a Olomana i hele aku la v oia alanui hookahī kau e hele. aku ai, aka, o kou wahi nae enoho ai, aia no ia mawaena o* laya 'la. O ka'u nae e kauleo nei īa oe e ike ika malihini ma kamaka ole e hele ana ma kealanui a pa'i ae la. oia ma ke kumupepeiao akau o Kapalihookui. He wala ana ka mea i ikeia, ua nalo aku la kona kino ake ku la ma kahi a Mahinui i kuhikuhi aku ai. ,, I ka pau ana o keīa mau hana hoike ikaika a ua Mahinui nei mauka o ke kahawai o* Nunuole'o e kokoke aku la i ka puu o Keaniani, a mahope akix I o leauhale noho o Maunawili ilo ko o keia mau la; ua ku iho la oia malaila a nana aku la i ka noho mai a kekahi wahine ui iluna o kekahi ahua eku nei ma ka Hik-nwi-akau o Kaelepulu.