Ka Holomua, Volume I, Number 49, 5 September 1914 — E Huli i ke Kanaka Pono [ARTICLE]

E Huli i ke Kanaka Pono

H*- u'e « oinio. ma kt-Li \\ a kah» ko vm huli ;e ke&ahi o nu k«uia o ka Iser»«eia i kekahī kanaka pono noa kt» awakea o k;i la e book*>ke ana i ka nui o nu kanaka ua» n>» alanul o ke kulanakauhale o lus i rert»s. X7a ninauu ruai oia: 'Heaha kau e huli nei?" "K huli nna nu i Ke kannkn pono." Ma ko ktil * n ka u halo o ke Aupuni o Heiene. maimvi aku o k.» Haku. u» hoo;< ao keknhi ktki akeakamai kaulana loa oia Avipu oi i laniaku uri kt* kulau >kauhale o Akeni i ke awukoa o ksi la a huii aku la i kanaka pon > i>vaena 0 na kanaka iloko o»a kulanakauhale Ke a'o ma» nei keia raau moole lo ia kakou h.e me-i nalowale, t>ohih.ih.i a paa&iki lou ka hūli ana 1 ka" kanaka pono e hooko ana i kana mea e olelo ai no ka pmo kaulikeNolaila. ma ko kikou aoio īho he meā nuī loa keia o ka huli ana i xt& noe e hana ana £, ke kana>rai m« ka hookele ana i ke Aupuni me ke k vulike E m \kaala, e huli aiai pauaho. I ko kakou hooaa<iopops ani pio :n ii ho >loh » ke koho 31)3 Aole he uiea pono, >ie pono uuku in), aka, ua~*tiiS£ i īa'u e hoonee me ka ikaika i loaa ia'u no ksi pono kaulike, e like uae k.i'u i hana ai E ike i.» no mi ka moolel > o ka Ahaolelo maa i ka makahiki 1901 o keia Teritori 3E loaa no ka moolelo o keia hana ma fca buke moolelo o ke Ser»Hte aaa ka Oi«-lo Beritama a pela no me ka moolelo o ka Hale o na Laaamak&aioana ma ka Olelo £eritaaia no; no ka mea oia no na buke i lo»a mai ia'u. Eia n» bila a na Senetoa ois , Kau Man i aponoia e S?enet-ua & puka aku m&i ka H&le aku o na Senetoa a i ka Hale o na Lunamikaaioana S no keia mau bila ma ka aoao hope BSO o ka moolelo o ke Kau Mua o na Lu aamakaainaaa, a penei na inoa a me ka helu ,o na bila Na Bna \V. C. Aki, 24, Sō 2 C- Brown, 5, 8, 7, 10, 21, 13,I 3 , 14, 15, 16. lt> IH, 21, 23, 65, «6 15 J. Browo, 39, 45, 56 74, 84. 5 Geo. Carter 27, 77. &S, ©3. 4 Crabbe 28 1 Komiw o ka Papa Ola a me Hoonaauao SU 1 Kanuha, 29, 81. 32, 33, 59 76, 9t>, 109. 8 Kalauokalani, 26 1 JSakapaahu 83. 101. 2 Paris, 37, 81, 92. 3 Rusel, 70, 71. 2 Kill White, 36. 61. 52. 67, 97 5 Huina—so £sa Repubalika 25 bila. Kome RuLa 25 bila MANAO HOAKAKA O ka bila 32 ma ko'u inoa na Benetoa C- Crabbe (Papai> ia bila e pili ana i ke Seal (Kila) o keia Teritori. Pela i hoikeia ai ma ka

aoao 272 o ka eaoolelo o ka H«le. Bila Helu 30 noa ka inoa o k* Prtpa Olu k tne Hoonaauao. Na'u uo in biJji « ma ke noi a Senetoa K B Bulrtuwina e woh* i ko' inoa » e hiu>komo i ka ino*\ o ko makou Komito Pap-i 01.\ ;i mo Hvuuia m i.> U'< m> kokt» »u t «nt*a o hoto k.»ko ki ia t i k.v Mulo o \xa l.unt«m ikiMiunna f iko im tio k»« h*>lu k*.»ia bil«* n».v ko*v) t»»;i kn Ii& Hana 14 o k** - h»»ho liUiO ko» hii » ti»>lu Oi \ ikol« k»>*.j u> . m. k> BS>" o k * inv*oU v lo .» k:l H. *lt' O ua I«V»UAUU\ k^a'»« >tl Aol* i īa kw n»o piha na nw,i v p\t ( ai\a ■m» kviM 1»»Im Nol'iiim, < k» huna. +»>ui o k>i*u u».»m b la i koiuo i k& H *t • o nsui So-»s»ti* ;ik\i 'U' o\W«». I *■* " •< h; * bo ' ** ma k»» iiu\n o , >n.v iuo i !ii«.>!» n>.i O o kn i tn.t>;iuui «» so. * ni'iu b <a ht» oinn 1 o-»ol m; ,n» ; «n*u p-\«lcu o j fet» i Kivi!a a me >NBraiu»a. | K a iis paj.> u uio !»a 'u.i.i ,o ;i no UUi j o ui iu b:i , »"u [ E"K.«hi—Helu '29 b la kei* fe pili !in-i ī n» k.iuk \ i ikeia he uk.au.iiii ī ka L»v\vlawe ana i n& ina'i aliulau tloso o- ka ama a me na ulia poioo niii K I iaa k& mana i ke Aupuni lawelawn wal-* me ka uku oJe "" I ka hooholoia ana e ke Setiite, ua ,\e ak\i t«u i ka pa— kui o hook&hi dala wale no o ka mahina, oioi nae e ukuia ana lakou m.» k.i ?>3O a hiki i ka ā?sod o ka m&hi'ia uie na hoololi e ae i kelf> w » o ka mi'i buboui"< 9 Kekaln koia o na muau ano nui i liaawi īuai ui im k:\n\ka ia m»kou i ka hanohan ■» K īko la no keia bila nia ku aoao '271 o ka moolelo 0 ka H»le o na Lun laiakaiinnna Elua—Bili Helu 30 e lika me ia 1 huakak.ii.i ae la maiuoa, he bila keia e hoolilo ana i se ku a o Liahainaluna i kula kiekie no na keiki a ka ' poe ilihune e kuokoa mai ka Oihana Homaauao. e kohoia i Papa K.ahu WaiwAi no ka hookele aoa i home hoonaauao no ka pemo o ka poe hune ma ike kiekie m» ka noonoo a nie m" nana iiuaa E ikeia no keiu bila ma k.i L»a Hana 14 o ke Senate. aoao 186 o ke Senate a uae ka aoao 2'21,a uie 284 o* ka Hale o na Lunamakaainana •Ekolu—Biia 31 o ke kul& kiekie no keia Teritori uialalo o ka hōoponopono ana a ka Oihaha Hooaaauao me ke a'o pu ia i ka ike kiekie eua na mea koni a me jca J J? e U-» h.»akakaia ma ke j lianawm JCuoiu o kakou, no ke'a i kula. I kela wa ke ku nei ma Manoa ma ka ino-i Oollage of Hawaii (,K.ulaNui o Hawaii), na Hon. Wiliaena Kuelo keia bila a lilo i Kanawai i kona kau Haule ia kau i ka Hale o na Lunama kaainana i ko makou kau EJ ike ia uo keia bila ma ka aoao 325 o ka moolelo o ka H ale. Eha—Bila Helu 33 o ke Senate he bila keia no ke kanaka ilihune JMa Amenka Huipuia, aole e paa wale ia a iawe wale ia aku kona Uku hana ina oia wale no "ka pono o kona oia an,i a me kona ohaoa. līji keii bila helu 33, aole e paa wale la ka uku hana ma na ano a pau. itce ia uo keia bi»a ma Ka aoao 248 o ka moolelo o ka Hale O aeia wale no ka'u wahi kanawai ī ola ī ka Hule o na X-«vinamakajii— nana. Hiki iniua o ke Kiaaina S B. Dole, a haia na la "he u'oai lilo i kanawai E ikeia no ma na ka nawai i hooholoia i ka makahui' 1901 (SessiOEi Lawa 1901) ma ka aoao 27 oia buke kanawai, k<na wai helu 17 oia buke. Mahope mai nei na kekahi lima aloha ole, ua hoopauia ia kanawai a'u, a ua hooholoia he kanawai e paa ana i ka uku hana o ka mea ilihune Elima—Bila helu 67, he bila keia e h~ounaia na opio i hemo pono mai kekahi mau kula kiekie naai o keia Teritori ma ka Aina Makua (Amerika Huipuia) iloko o na kula kiekie ma ka huli ana i na ike like ole; ina i h.olo keia bila i ka Hale, mai ia wa mai a hiki i keia wa, ina ua nui na kana ka naauao iwaena o keia Lahui kanaka no k-a hodponopoco ana i na ninau ano nui o ke au o ka

maOawa e nee nei a me ke alakai i k€-ia lahuiknnaka » n» mea o p«»no mi M# fcn moolelo o na kei ki Hiwh, i huli i k-A ike rua nr. ° « UH k . au akw lakou uia na 1 j 4n ;' k»t>kie m« «»» h.inwuiH n« k>i:n K it n „ l,kou i kouio oi d 7 ho Mwn-i e h.iiv»i i k»>ti . ilniua ».vk « »h»nn, o ].&<« tm » * H v . Ak'»nn man hana ,iokn ,> k«., a kuUnnWuu u,tf kh uio* p.*n » io.\ tvi mi ke \uiv,mi k« nku uka i nu U >o lil'» im« K iko»a no ke»s» htī i «o»-> Vtf o ko So MHtv> , ,».>ao 810 o ka Halo ««} * « 'iii-i !»piki «ol*» ho tnoolt*lo 1 KO' , k, tn , 0 1 0 . o k. "Oo -o VI 'mv M <u . k»;>, Uil: 4 i < * '• .» - »>l:.t Ihmu 02. .> ko* , l>»t;, «« - .. a m.i N * »*.. BTi* >> >i« .. ko», U n»s» ko'u i >o - Aoi. • , },o ī loih ia*u o pl'' 1 i ) ko.a in;» k.« moolWo oku i.-,hv ra slia . iao au ho bila *»»h t» pili ami i ka l.ukim kuni; f} 114 ,P aI ° ti«i au » r».v. uue» e pui tui.» t n.» laik'ui me n\ Komi te o n.i Oihnna Kalppa hke ole o keia kulanakauhale. Oiai he k» nalmi.i duU ka uku L-.ikitfi la wa, enai n.i haleinu kope. .n.0,. halekuai liilii a pela pu me na halekuaī kukna. nunui o keia kulanakau hale O ka mea nui a'u i make make ai no na halekuai kukaa a me na halekua» nunui, oia keia 1 hoo!«ahj—hnpa-walu U)pa-keneta tna na mea a pau loa i hooliloia i ka aiakahiki e uku ia ao i ke Aupuni e loaa no he hookahi hanen tausan> dala a oi i ke Aupum iiia vraho ae o ka uku laikini Khiku— Bi!a lielu 76 ho hila leeia no kekahi hauwina kuikawa, e īke ia no nia ka mooleio o ku Hale aOHO 310 Kwaiu —Biia helu 96 he b la keia e laikini la na poe a pau e huli at»a i ko lakou pono ma ke kuai i na holoholona iloko o keiaTentori. E ikeia no ma ka ao&o 310 -> ka moolelo o ka Hale Eiwa—O ka bila hop e keia a'u i hiki aku i ka Hale, oia ka biia helu 109> He bila k(»ia e hooloh ana i na kanawai auhau Ua ike au, ke uku pihk nei ni poe nn iakiu na waiwai uuki iloko o fcei, Ter»tor , a- o na poe hui nunui a me pa poe loa, aole lakou i uku piha i ko lakon huma wpii wai E ikeia no Keia hila ma ka aoao 501 a ore 5U2 o ka moolel" o ke Senate o ka mikahiki 1901, a ti»a ka aoao 4(>o a rae 467 o tea Eīaie. O ka eiwa keia o ka'u mau b'la i komo i ka Hale. O ka bila helu 33 wale no kai ,puiea enai ka Hale mai a hiki ieuua o ke Kiaaina E llke me ia i hoiko ia ae la ma ka mahele eha. keia ka nee ana o keia biia a'u i ka Hale o na Luoamakaaioana. E ikeia ma na aoao like ole i ho ikeia penei: Bila helu 29; aoao 269, 271, 281, 362, 369, 391 449. ~ ' Biia helu 30; aoao 96 138 l'/5 180. Bila helu 31, aoao 322 325, 353, 393 470, 480 Bila helu K3. aoao 140, 248, 266. 277. 261 (Laws 17 page 27). Bila h#»lu 59. aoao 879. 880. Aole moolelo Senate aoao 305. 316, 319. Bila lielu 62; aoao 001, 879 B ; la helu 76; aoao 299, 810, 392 Bila helu 92; aoao 475i 476 Bila helu 109; aoao 465, 467 , O kekahi o ka'u man olelo hoo holo ano nui i hoikeia ma ka mo olelo o ke Senate una ka Olelo Be ritania. E! ikeia no ix»a ka La | Hana 56 a ma ka aoao 555 a me 5.56; penei no ia, naa ke ano nui: Olelo Hooholo Hui. He olelo' hooholo keia e pili ana i ka,Qui Mahiko o Waialua i ke oki wale i na laau, eli wale a me ka hao wale aku i na pono wai mai na aina Aupuni mai ia wa, me ke kauoha ana ma ia olele» "hooholo i na e ku i ka hewa, alaila, e lawe no ka Loio Kuhina ia mea imua o ka Aha. Elua—Ma ka La Hana 57, ua lawe mai au he mau olelo hooholo. Ua koho na Senetoa i mau Komite no ka hui ana aku me ke kia aina ma kekahi hana ano nui. O

ka hana ano f nui aia komUe a*u i; ike al no ke noī aua aku \ ka kii* am« y oluolu ra*i oia o hAawi ruav i fct>kahi imiu o ko Aupuni i m kannlu no ka hookal» »n*. Wi« k i j.atn> tua ko ko am«\ a.*ao " \ol»> ou « at\ ao kn tue« ho I*w*. n»* hoa hanohano moMon» kmutkM Huwaii i kv Unla kipo no k'» l iko<» .u*n* k»ho fV rtku " K* tkn >\i:»ntio nui oko\a olnlo ho «hol.i p»no<- K ia i iiiau konnto «. i .% n* Htilo uo Lo koii<« \ »\kvi i kp kiaalna 9 hoik<p m«i oia 1 na kviaiu kupono on«*. ī h -.»;u-w.v ai i 11,1 hou h.nohiM .* * \h tv)I.»lo «10 k* mfs, he iu'\.ni k.--* ,> nhai ann i k« inoa m.i k;ii o n » U- M nak» Hawnii I k.« hui .. n . o ,ce lio oiitt'.ma kc«-s > m .>>i.v (» ,> t il e ht» rona o k.' <'iiin,i (i i wnho wai oia». 1 ko A»ipvmi 11 j\. kt> lvak:iuololo Kupi . :uml u .\. x 4 k., L,u.nftK#na\vai HM..ph«rv 1 kahoii Aha Kiure Nm, a o '.I () Carter ka Lunahoomalu I k.i huli ponō aua oia Alia K iure Nvii mn 1« olelo hooholo, aole i loaa ka hewa i na hoa hanohajao. Ua olino hou mai la ka maemae o ka inoa o ke kanaka Hawaii 1S ikeia no ia olelo hooholo ina ka aoao 668 a me 569 o ke Sēīiate ma ka Oleio Berjtania. Olelo hoohoio elua rna ia L® Hana 57 oke Seoate. Olelo hoo holo e hoopauia o Mr Jonathan Shaw mai ke Keena Avihau Nui o keia Teritori, mmuuli no iti o kona lawelawe pono_ole i ka euliau nna. Oiai via loaa aku ia'u uua kana buke auhau ia wa. ua auhau nui loa oia i na„ wuwaipaa. o ka poe ilihune « -houiiku loa 1 ka ouhau ana ina h-n nunui a mo na poe 1 waiwui E ikeia no ma. ka aoae ōoy o k.» uioolelo o ke Senate ma ka Olelo Berit:inia I ko'u hui ana n>e Wm. H. Wright ka Puuko 0 ke Teritoti, ua noi aku au iaia e pono tio iaia e noi aku ia Mr J. Shaw e iwaiho mai i ka hana, alaila., e ūaawi no au i ko'u kokm oiai ka Puuku o keia Teritori. Be mea onio u< pau o Jonathan Shaw he :uau pn 1 . e nmhope naHi. Olelo hooholo i ke K-au Kaikaw» La ana 29. aoao a me olelo toooh«»Io, hooholoia. J— tC kukuluia i Kula Hoopolo-» lyi luawaeia o Kahuku j. nae T-.aie, n ua kukaluia ma Waialee ne $15,000 2 —K hoonaaemae h >u la ke kula ho»poloiti ui.i Kupala na no na kaikauiahme no $10,000. 3— No ka hooponopono hou ans 1 na hnle a pau tna ke kula o Lahninaluna.no $45,000.^ 4 —Alanui Kaiihi mai a hiki i Kilohana no >1,500. 5—E hooloihiia ke Alanui Wai— na a hiki 1 ke Kula Kaoaehanaeha» no $2<*,ooQ. 6—£ hooloihiia ke Alanui Kola» a hiki i ke Alaoui Kamehameh». Eha no $50.000. 7—Alanui Pnuoa no ("P.OOO? 8 — Alanui Moi mai ke kaona. aku a puni na Koolauloa a loaa ke Vlanui Nuuanu mu kela aoao o ka poli no $80,000. 9—No ka hoopono ana i ua ala.--•nui o Iwilei no $2,000. . 10 — I īhna no ka poe ilihune no !P5,U00 Oka mahele ekahi a me elua Ua huokoia. E na makaainann ina ua manao oukou o ka : u i hana ai ®a ka Hale ona Senate e like ma ia i hoikeiu. ae ia mamua, ua Inwaia e v ume mai i ko oukou hilinai ana no'u, alaila, ke kono aku nei au i ko 00 kou oluolu ena Home Rula, ,Domokala. Holomua, Lahui a me ko'u aoao kalaiaina Repubalik», e koho mai ia'u, no ka mea. o ka pono a'u e hana ax he ponoia no na mea a pau. Ke holo aei au ma ke kulaoa Lunamakaainaua oka Hale no keia Eau 0 hiki mai aoa. Apa na Koho Klima ma keia Kalana o Oahu nei. E t>a makaainana ina e- paa2€ mai kekahi mea ia oakon he hoa punipuni keia mau mea a'u i l±o: ke ae la maluna, alaila, e hoolaha ae ma na nupepa i ko'u hoopuax; puni imua o ke akea. Owau iho no me ka oiaio, DAVID KANUHA-