Ka Holomua, Volume II, Number 1, 3 October 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Sakaaia e Ka-La.ma-Kxi-i-k.e-.Vu Kaliiīk.! MAHELE Vm Eīewa i ka Manu Inu Wai Pua o ke Kaha Manu o Kaupe'a —Apakau ka Hana a ke Aloha i ke Kino Ninau hou mai la ke kane: 1C JJ a J pule iho nei no nae paha oe i ko'u wa e waiho a make ana?" Ae aku la o rlainalcolo me ka olelo ana'ku: "He pono apa wale iho nei no paha ka'u hana ana iho nei ia oe, aohe huapule komo ole iloko o ko'u waha. E ohikau wale ana no au i na ano ©lelo apau e loaa ana ia'u, A © ka'u pule hope loa no nae, oia fco pule i a'o mai ai ia ? u no ka hoala ana i ka ua, ka la, ka makani, a pela aku. O ka'u pule ia a ? u i pule ai, a ala ae nei oe a noho iluna. A oia keia a kaua e hui nei, a ike mai la oe ia'u he Ji ike aku la au ia oe he kane/' I kela wa, komo ana o Mailelanlii me ke keiki, me L,eimakani; a mahope mai nohoi ke aikane. "Eia mai ka lei a kaua la!" i pane mai ai o Hainakolo i kej kane. I 3STana mai Ia o KLeanini a ike' mai !a ia X,eimakani, halo'i ae: la na waimaka ma kona mau maka. Alaila, pane mai la oia' ia Mailelaulii; haawi mai hoi i ke aliij e hiī aku au. Ua loihi na la o ka m'.ikua i kaawale ai me ka 'okoino; akahi no ka ike hou ia oe e kuu Leimakani. E makani io paha auanei ke aloha, paa ole ia'u ke kaohi aku?" Haawi aku la o Mailelauiii la Lein-iakani i ka makuakane, a hii iho la oia. O Hainakolo hoī, huH ae ' i ia i ki pokii kaikaina a aku la: "I£ nj.pa :ie paha. oe i ka ili o ke kane u kakou, ua hele a pau 4 ka manumanu a uli nohoi. Ile keu a mea hoehaeha naau." A pau ku nanea ana a ua poe alii nei, ua hoi aku la no o Mailelaulii me Leimakani no ko lakou hule. O ke aikane hoi a lakou oolio ibo la ia me Hainakolo r U T, I ka luiie ana'ku o Hiilei ame ELaulav/ena ua hoi mai ka laua keiki, ua hele mai la laua e ike iaia. Ua hui pu iho la laua me fee keiki, a oia ka Hiilei i olelo aku aī ia Hleaniniulaokalani i ka hana aloha ole i ke kaikuahine wahine, ia Hainakolo. i'O ka u'i apau a ka naau o ke kane-e makem ake _ai ia, mea

hē wahine, eia ia mau mea apau i kou kaikuahine nei. A pehea la oe, e ka maua keiki, i pūni wale aku ai no i kela ohana cu? O kekahi nohoi, ua puka amaka ko olua maka iwaho, a ua kani moopuna hoi maua kou mau makua. Ei nae, lilo kau keiki ame kau wahine i mea haalele wale ia no e oe. He keu oe a ke aloha ole ia maua kou mau makua." Ke kamailio nei no o Hiileli a ke uwe pu nei oia; na ka waimaka no e hele me he ku-a-ua lani pili ala. Hele no ka anoai/hele pu no me ka ukana a ke aloha. 0 Kaulawena hoi ka makuakane, aohe ana olelo i ke keiki; eia nae, ma kela ame keia manawa a ka wahine e hoopuka ai 1 na huaolelo "aloha ole 5> o ke keiki i ka wahine ame ka laua hapuu hou, he u wale no kana o ka minamina. O ka pane maoli ana'ku nae i ke keiki; aole. Iloko hoi o ia wa, lulumi mai la na'lii o ka aina e ike i ko kou alii opio. A. mai nei wai aahu ae ai o Keanini i kona mau ahu alii, a nalo iho la na alina a ke aloha ipo i hana ai maluna o kona kino. Oiai o Keanini ame na'iii o ka aina e nanea kamailio ana, hoea ana kekahi kanak£t maliliini mai kahakai mai a !hoike mai la no ka pae ana mai o leekahi waa malihini. He kanakolu poe hoewaa o luna, a hookahi alīikan'e me kona mau paa kahili ame ka ipu kakele. Ia wa kena ae lao Keanini i kona poe alii aialo e hookipa mai lakou i ka malihini alii anie kona mau kanaka ma ka hale o kona mau makua. A ma ia wahi hoi oia e ike aku ai ia lakou. Ua hoounaia aku la kekahi mau alii nui e halawai me ke alii malihini, oiai hoi ia ame kona mau wahi kanaka e3ua e pii mai ana mai kahakai mai. 0 na alii hoi keia a pnu e akoakovi ana n»a ka hale o Huiuakolo ma, hoi aku la lr«kou me ke aliiwahine Hiilei a»we Kaulawena no ko laua hale. A o >lairv.k"lo hoi ame KLeanīmuiaokalani, hoomakaukau iho la laua ia laua īho no k* hele ana e ike 1 ka mnlihini ke hoea mai. la laua nei no e hoomakauk.iu ana, ia wa i hoea mai ai o Keaukanni, Kleauka arne Keaumiki, a knkuli ana imua o Keanim. Ia wa $inau iho la o Keanini fd lakou: <4 līe m,iu kuli sha keia o pelu mai nei?" Pant aku Ia o Keaukanai: "I hoeu tnai !a makou ekolu e hoike aku īa oe, o ke <»l)i ) pae mai la i Kuaihelani ( nei, tiole īa he e ae; aka, o ko makuakane no īa o Moanahluukawaokele ka hoa paio o Iwoheloa, a o kana aikane aloha nohoi. ITe io a he koko ia nou. A ī hoea _mai la r)aakou e hoike īa oe e ke

'alii, i ole oe e hoohewahewa i ! ko pili." i Awiwi iho la o 'kalani i ke komo ana i kona Imau pono apau, a pela nohoi o ' Eiainakolo. Oka hele nohoi ia Ja paa ko l&ua nei mau aahu, o jka wa no ia i hoea ae ai o Moanalihaikawaokele i ka hale o ;Hiilei ma, a hookipaia aku la ! me ka maikai ame ka hanohano. j Ika pau ana no o na hoolauna ana, ninau koke ae la no o Moanalihaikawaokele: o Keaniniulaokalani? 1 ' Pane mai ia o Kaulawena: 4< He hoea mai koe o«a aliī nei, a ike oiua.'" Ma ka wa hoi e luana ana o Moanalihaikawaokele me «aa'lii o Kuaihelani, ua hoouna mai Ia 0 Hainakolo 1 ke aikane e kii i na kaikaina no ka hele ana'ku 1 ko īaua hale. I ka hiki ana'ku o na kaikaina imua o HLainakolo, paae mai la oia: "I kauoha aku nei hoi paha au ia oukou e hoomakaukau) mai oukou ia oukou iho no ko, kakou hele ana'ku e ike iti Mo-j ,inalihaikawaokele 3 he kupu, he eu no Kahakaea, ka auaa hookalakupua iloko o kd Aia hoi a paa ko ouk:ou m.-iU r.ahu, oia ko kakou wa e hele aku ai e ike ī ke alii. j Ae mai la nohoi na kaikaina, • a hoi aku ia lakou e hoomakau,kau ia lakou iho. A makau-: kau iakou, oia ka wa ī akoakoa ai lā4«t3u maloky o kn hale o Uainakolo ma. Ai.i wa e ■īi'le hou mai la o īīainakolo: **0 oukoo e na. pokii na ukr.l: o ke kane a kakou i kona hele ana'ku e ike i ke ahi nui o Ka-' hakaea; a owau nei me Maiie» laulii ame ke aikane a kakoa, mahope aku nei makou me ka lei aloha a kakou ame ka lehu- ( lehu nohoi o ka aina o Kuaihelani nei e hauoli ae ana, ake», aia no nae i ka manao o ke aln t kane nei. < I ka makaukau ana o Mailo- ' pakaha ma ia wa i hek» aku al' Keanimulaokalani me na w r i hine opio no ka ike ana <* M<, analihaikawaokele, e 7i. )ho i maloko.o k<i hale o III;!eī ;.wn Kaulawena. I keiu w,j e hcl> aku nei o Keaniniuld.okn.lram,, k naue nei ke o!ji, ke olapa n*. - ka uwila 3 ke ku'i nei ka hekili, a ke huea nei ka wai ula tnr. ka waikea i ka moana. Oia hele ko Ke'ininiulookLilani me na wahine opio u komo iloko o ka hale, i.i w,t i mai ai o MuiP-i'ihail:;' i ka pule o Kahuli uk; Il.ihula, e hke me ia i hoike mua loa ia aku ia oe e ka makamaka heluhelu. Oka uliau la o Moanalihaikawaokele i ua pule nei a pau, alaila, hahau hou oin he pule; a oxa keja. "K Kiuie i ka 1o«i, K Ku-i-ka-puo, K Lono nui nolio i k i \vu

E kalji i k-» hala. Ē wehe i ita hewa 1 pau Eia ao o Moanalihaikawiiokele He aameheii', he boa p'U no ke kuo»"U nu UtL k»a akau u e maua L*a kaa befi«a ia t- u.au» PnU o lui.m 1> tU o lulo I Lch n.>*i 'a e uiaua. Psu pm U -ikulu o KahiLei I ka noau'i, Aohu isot\ nuh,> HU, uolu> \kaiku, K lo.ih ■ l.i-KK-1..» ii Owukailona 1k.'.w ua, Kia :m e K'iamni i*l rii- iimk» • īum — AuJi»»a k.i 11*i Ma l<t ninau a Moanalihaikawaokele, "'Auhea ka lei?" Hoomaoj)opo iho la o K.eanini ame na mea apau, eia ke ui a ke ntH3U nei o Moatialihaika~ waokele no ke keiki no Leimakani. Ia wa i kena ae ai o K.eanmiulaokalani i kekahi wahme opio ana, oia o Mailehaiwale, e kii aku la Leimakani rne ka naakuahine me Hainakolo ame Mailelauln. Ia hala ana'ku o Ma- ] ilehaiwale d«j ke kii ana ī ka , haku oia o Hainajkolo ame ke keiki nehoi a lakou, 'ia vva t huom.iu lo i iho ai ka pinai <> V* ele-pa uwila ame ]-'.i h?L.h> pLi > :I ( >icj!io]o f» ka he;c t.. ! ( Aole i i>au)