Ka Holomua, Volume II, Number 2, 10 October 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

Ka&auia e Olopa.:* v-Is:ci-Akk.v MAHELE ELUA. Hui o Kila me kona mau kupuna ma ka moku o ke Keiki-a-Lua (Oahu nei)—Ka Holo A.na oKila—a—Moikeha no Tahiti. I kela wa i huli iho ai ua Koae nei a kamailio iho Ia i ■kona kokoolua me keia olelo: "O kou manawa keia o ka hana! Nolaila, e kii ae hoi oe e huai ae i ka imuulu a kakou, i ikē like ae ai hoī kakou i ke a-u nui a me ke a-u iki. A.kahi okoa hoi ka hele o ka puu a papaa i ka ua mea o ka hele a ono o kahi ulu. pumehana me kahi io puaa, ina e lawe io mai ana o ua o KLanewai i kii aku nei. Hele no hoi a he kumulau puaa kanaka ka kela kanaka o ke kii ana aku nei. Ea, o kelal kekahi o na kanaka lapuwale loa, a i piha hoi kona naau me ka lokoina." I "Ehia ka hoi mea aloha o: oukou i ka hihia u-a i ka umi-! umi mamuli o na hana hupo a j lokoino a kela hoa o oukou.! Aole keia he -wahi eha o oukou a uuku mai, i na o ko ke'lii opio manao maoli ia o ka amau aku i kela kumupili. He like no keia me ka lawe mao]} ana ae i ke ola o kekahi poe o oukou ma ke kupaka ana iho me ka pahoa! Aole no he olelo ana no laua nei, he mau kanaka keia ua kaia i ka puakalaP' a kuhikuhi ae la oia ia Kamilomilo. No keia mau olelo ko'iko'i a ua eiemakule hookalakupua nei e hooili ana maluna o Kanewai a me Kamilomilo 1 na ahewa ana no ka awahua a me ka lokoino; ua ninau hou mai la ua kanaka opio nei i ka i ana jmai: _ - "Alaila, heaha īho la ka nnanao maoli o keia mau olelo i ku ai i ka lokomo a me ka awahua na hana e hookoia ana e like iho la me keia a kaua e kamailio nei?" , "Ae, he hana awahua a lokoino ino loa ka hooko ana i keia mea e kuu keiki. Mamuli o ka loihi loa a kahikole loa ka La īluna, noLnla, e hoopokole aku au t ka hoakaka ana aku ia oe no kekahi rnau huaolelo aKanewai i hoopuka iho nei. A i na no hoi e lohe aku ana oe, e ike koke iho ana oe i ka awahua

ino loa a me ka lokoino haahaa loa oia mau hana. He hana no hoi q.o kakou na kane e waia ai mamuli o ka laua nei mau hana. I lohe oe'i ke ano maol' o keia olelo a Kanewai i kamaīlio iho nei, eia no ka lilo ana iho la o ka wahine a me na keiki eono a laua i ka pilu'a mal^o 0 ka lealfea o kakeu na kane. N"olaila, e ike iho ana ae i ka ehaeha a me ka mokumokūahua o ka naau ke hooko io ia mai kela liiea." Me keia mau olelo ae la, ua hoi aku la S Koae a noho iho la j ( ma ka aoao o Kila, no ka mea, ' liaia 1 aneane aku ai e hookj īho ,i kana kamailio ana, ua peahi . < i i ua ahi opio hookolohe l nei o Klauai e hoi aku malaila e noho pu ai me ia. Ia Koae e hookokoke aku ana, ua aka honua iho la ua alii opio la, aole nae oia nei nana ae no kana aka mai, aka, ua hele loa aku la no oia a noho iho la ma ka aoao hema o ua alii opio la. O ia nae ka ua alii opio i hookau ae ai i kona lima maluna o kekahi poohiwi o ua Koae nei, me ka pa'ipa'i malie ana iho: I ko Kawailoa ike ana aku i ko Koae hoi loa ana ae a noho ma ka aoao o ke keiki Kauai, ua ku ae la oia a hele aku la i no ka hooko ana ī kana apana 'hana i hookaawaleia ai ī kekahi manawa mamua koke iho. laia 1 hele ae ai a hiki ma kahi o kana hana i haawiia mai ai, ua |u'oi ae la t *[oia a ma kihipuka; |hoomaka mai la e huai i ua jumuuiu la, me ke kepakepa ; an?. I ua Kawailoa nei e kepakepa ana ma kahi e olelo ana huai ; ana ke kai o lalo i ikeia ka • papaku kapu o Kane; ua lalau ! jho la oia he puu huna no'a a wehe ae la. Ua ike like mai la 1 na kanaka a pau aole he no'a |oia puu. Pela aku ana no keia je hana ai i kela a me keia puu ; no'a. O ka hele ia a pau pono | na puu puhenehene i ka hueia e | ua Kawailoa nei he oia 'mau no | ka nele i ka no'a, ole o loko o 1 na puu elima. I ka ike ana mai o ka lehule- ( hu holookoa o [ka ahakanaka e 1 hoopuni ana, i ka nele ana ae la 0 loko o ua . ahukapa la (puu , puhenelieae) i ka no'a ole, oia ko lakou wa i hooho ae *ai me| 'na leo nunui e olowalu ana i ka| lewa me keia mau olelo e hoo-| ,' welaia ai ka umauma oKamilo- ,' milo e ka inaina ī ka olelo ana ae me na huaolelo moakaka: , | "A eo na poko al lauhue o , j i ke keikV Kauai—a eo 1 i ke keiki Kauai—e!" Ua hoohoia ae kela mau olelo e pai ana i ka malihini a Kaale-i no na manawa he lehu- ■ lehu wale e na kamaaina imua ponoi o ke alo o Kamilomilo, i me ka hele pu o ko lakorj lima i a imua o kona man

maka e kahikuhi aku ai. Mamuli o ko laua kapa mau ia aku e na kanaka e uwauwa aaa 1 ke poko ai lauhue, ua hooia loa īa ae Ia ka maina o ua eepa la. O.ai no hoi na kanaka e ana i ka hauoli no keia haulehia ana o Kanewai ma, me ka uwg,uwa mau ana e hooho ai 1 kela oiua olelo i hoike mua ia ae nei maluna; ua hookip\iia iho la ia raau leo hooho 'hauoli e kekahi leo uwe kumakena a lakou i lohe ae ai. A i ko* lakou iiuli hksi ann ae a nana aku ma kahi a ka leo e kaakumakena mai ana, ua īke aku la na kamaaina a p.iu, aole ka kela he mea e aku e uwe helu ana, aka, o ka -wahine no ia i kamaaina ia lakou o Kealaula-i-keanoahiahi! E na makamaka heluhelu a hoa uhai-a-holo o Kila-a-Mo\ keha! Ke ike iho la oukou ma keia wahi i ka uwehelu a uwe kaukau i kela kula akea. Ae. Aole no keia he wahinē okoa aku, āka, o ka wahine no ia a KLanewai. KLa mea hoi ana i kii ai me na kanaka o Klila a lawe mai la ma ke ano he kumulau puaa hanaiahuhu me na keiki puaa eono. He oiaio. Ika manawa aka elemakule hookalakupua »a hookolohe i lohe.aku ai i ka leo kaa kumakena o kekahi wahine, e hookokoke mau mai ana no ka lakou wahi e oia no kona wa i lou aku ai ma ka aoao o Hanauma kona hoa'loha opio a kamailio aku la me ka leo liilii e lohe ole ia 'mai ai e kona mau hoa e noho pu ana:

<( E»a nei—e! lEia ae ke kumulau puaa hanaiahuhu a lCane wai ke laweia mai nei. Aohe nae paha ou lohe aku i ka alala mai?" wahi a ua elemakule nei me ka aka iki ana siho. Aka, aia nae ke ikeia aku la na hiohiona oke kaumaha maluna o kona helehelena. "Aole la; he kumulau puaa nui no nae paha?" wahi aua kanaka opio la ' me ke ano hikīlele no keia mau olelo a ka elej makule i kamailio aku ai me ka mua ole iaia- Oia ka ua kanaka opio la i hoomau j hou mai ai Ike kamailin ana 1 ka ī ana mai:

"E u-haele aku-hoi ha kaua e'nana i kela puaa a ua hoa la o kakouP' "No keia hoeii a ke kanaka opio i ua elemakule hookalakupua nei, oidi oia e ku ana iluna me ka oaakai}kau«.e hele aku, ua apo aku la ka elemakule i kona lima a kamailio aku la me ke akahele a me ka leo o ke alona oiaio: <C E noho iho ilalo e ku'u kei|ki, no ka mea e lawe loa ia mai ana no ua kumulau puaa hoeepa la a Kanewai maanei, i ike aku ai ke'lii "opio nei i ke ano o ka puaa. Ina paha he momonn ke kino e hiki ai ke

kalua aku, a i ole, he wjwī paha e makehewa ai ka lawe ana mai. He mau olelo hoonalonalo wale no n?e keia a ua elemakule nei e kamailio aku neiI ka hala ana ae o kekahi manawa o kona huna ana 1 ka mea oiaio, a mamuli no hoi kekahi oka hiki ole īaia ke uumi iho i kona manao aloha e lalapa ae la iloko o kona puuwai me he ahi ailamahu la, .ua hopu okoa aku la oia Ika lima.o ke kinaka opio a kimailio' aku la me na waimaka e h'alo*lci ana ma kona mau hhilihi: . '*E kuu keiki, e oluolu oe e huikala mua mai īa'u no ko'u huna loihi ioa ana ika mea oia.io ma' aoe mai no keia kumulau puaa eepa a kaua i kamailio mua iho nei. Ea. Aole anei ou lohe aku i kela leo uwe e kaakumakena mai la? O ua kumulau puaa eepa la īa a ua "hoa la o kakou i kamailio iho nei, ka mea hoi a lakou i kii aka nei me na kanaka oke alii." "Ke lohe nei au i kekahi leo wahine e uwehelu mai nei. O kela anei ke kumulau puaa a Eanewai i kamailio iho ai i ka wanaao nei mamua ae hoi o ko I lakou manawa i kenaia aku ai e ELila e kii-a lawe mai? He keu aku keia aka hana lokoinor nui wale! A. he mea maikai loa ke koliola ia laua nei a hiki iko laua nei make ana," wahi a ua Hanauma nei me ke kuhi ana aku o kona lima ia Kamilomilo e noho hoekepue mai ana iwaena oka ahakanaka e akoakoa ana ma ua halau nei. I kela wa nae a ua Hanauma nei e kamailio mai ana me ka leo nui, ua hele ae la kona helehelena a punia i ka ula, o ka ula o ka mea i piha me ka inaina wela no ua mau eepa nei. Ua hele no hoi kona kino a haalulu mai luna a lalo i kona wa i lohe pono loa aku 31 i ka uwekaukau mai a Kealaula-i--keanoahiahi e helu ana i na wahi a pau i piliia ai me na keīki. Kona luhi hookahi ana ia lakou a hiki 1 ka nunui ana, na hoa hoolaukanaka o na po loloa o ka hooilo. A wahi ana e helu mai ana maloko o ka uwe ana:. Aole 1 pnu )