Ka Holomua, Volume II, Number 3, 17 October 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

KLaleawia e Ox,opana-Nifi-Ake-y MAHELE ELUA. Hui o Kila me kona mau kupuna ma ka moku o ke Keiki-a-Lua (Oahu nei)—Ka Holo A.na o Kila—a—Moikeha no Xahiti. A iloko pu no hoi oia wa i lohe pu aku ai i ka uwe helu mai a 'kekahi wahine ī kana mau keiki, penei: A-uwe a'u keiki o ka La kikiki o Keawaula i Waianae, Hoa hoolaukanaka o ka nahele o Kahana i Koolauioa, Akahi hana uui e loloku nei, a e huai aei hoi j kuu manawa. He maoawaino, he aloha ole nei hana a ke kane—a! Ke ka'i ia Dei" i ke alaloa uoe he puaa la, Lilo i ke kuaiia aie he ruativi lele la, Auwe a'u mau keiki i ke sau liilii—a! Aloha ae au i ua haia o Kekele, Oia uka a'u i alo ai me oukou iiia bana lokoino a ke'kane, I ahona i ka lau o ka ape i Luluku, "Uluku ooai la ka manao hana e ia loko,' Hoonalonalo ana i ke aloha o oukou, O oukou he!e a owau hele ana i ka aiua malihini, Hookahi makamaka o Pinapinai e moea ae uei, Hoa aloanu o ka loa. hoaoaake o ka iaula o kti aina, Aina hulilua o na pali i ka inakam īlaila kakou e noho aku ai—aj Auwe kuu a)oba, kuu minawina īa oukou—a! Pau kauna o ko kakou kuewa a n a—a! I ua Hanauma nei a me ka elemakule hookalakupua e u hoolohe nei i ka heluia mai o na wahi a pau i piliia ai me na keiki; ke kani wale ala no ka laua uhu i kela a me keia manawa me ka hiolo pu ana iho o ko laua mau waimaka. - A i kg. puka ana ae o k.i leo uwe e hoohahke ana ia lakou iho me na puaa ke al .k*i (ka) ia ma ke alaloa,'' ua nmau aku la ke kanaka opio i kona lioa me ka naau luu>uu ī ka j ana aku: "E kuu ii <r.u i ihonui—e! Aole io<J ka j[ .La, > mahui a lohe iki kela makuahine e uwe i kona kapaia ana he kumu— lau puaa hanaiahuhu e kela kane awahua a me ka laua mau keiki no hoi he ohana puaa liilh? He oi loa aku ka maikai ke make keia mau kanaka." Oiai nae iaua e ukamailio ana, ua "hoopuiwa loa ia ae la ka elemakule i ka lele ino ana ae o ke kar,aka epio a" hcoh'j ae

la me ka leo nui tnoa.kaka e olelo ana: "E make keia mau kanaka e pono ai! E make'Maua e pono ail! Ina he mana ko'u e hooko aku i keia manao maluna o keia | mau moo ili alualu, e lawe koke no au i ko laua nei mau ola me j ke kakah hou ole aku no ka hoolohe ana i ka laua nei mau iolelo palaualelo! Ina no hoi hookahi'au, aohe olelo ana!" Ua kamailioia keia mau olelo ae la e Hanauma me kekanalua a hopohopo ole iho* oiai kona mau lima e hou pololei aku ana j īmua o na maka o Kamilomilo i kona manawa e noho hookahi vnai ana Hvaena konu o ka aha kanaka. I ka heea ana mai hoi o Ka* newai kokoolua, ua like loa iho Ia lana imua o ua kanaka opio manao koa nei me kekahi mau wahi paukulaau popopo iloko o kona lima e pa-kiia ai i o a ia nei. He ole nae ka onioni a I hoeueu mai o ūa mau kanaka I la e kapaia aku nei he moo ili alualu e ua kanaka opio la. Ua hiki no nana ia mau olelo, oiai, he mau ilikani wale no lakou a pau. O ke kumu o keia inaina ahiu loa o keia ilikani o lakou, (no ka moana keia) oiano kona ike pono ana aku i na hana hoomainoino a Kanewai maluna o kana wahine a me na keiki, no ka mea,. i ka manawa o lakou (Kanewai a me n'£f ic'atfaka 0 Kila) i lawe mai ai ia j Keala ula r i-keanoahiahi no kahi jo ka ahakanaka e nonoho ana; juaalakaiia mai ka makuahine e uwe helu la e like loa me ke kumulau puaa, maoli, ke alakai ia me ka paa o kekahi o kona mau wawae i ke kaula aha. O j na keiki h °i keia, ua kupeeia fea^ ae lima . Pa . a \ j hiki i kahi bebe o eono mahina : waie no me ke anahulu la hoo(kahi. | Ua olelo pu ae no hoi ua kaj naka opio ili (mano) |la, aole oja e ahewa i ka laua h *na ana, i na la boi he mau k.no eepa hki- ko lakou a pa u, a ke ano hoopa-pa ki hoi ka 1 k u haua «na. 1 mea e ikeia ai' k "' nJCa oi o r, • n ka mana o e P J - 1 ol e ka aua h-i, hei •ahmek-n- kanaka maoli kela hani nae Uua ī na hana i h.ki I ole i na aum.kua kmoVu a pau! ke apono mai!" wahi a u* kana-l ka opio la me ka na-u o kona' meu ku ? i i ka ua mea he piha ! mama no nei hana a keia mau ! kanaka. j Nolaila, i ka hoomaopopoia J ana ae o ke eo o ka puhenehene I lakou i ka aoao o ke alii opio I malihini, a o ke keiki Kauaii hoi i ka waha o na kamaaina, oia ka manawa a ka elemakule hookalakupua a kakou e na hoa übm-d holo o keia nanea i ku

ae ai iluna a kahea- ae la ia Kawailoa e heie aku malaila. I ko lakou akoakoa ana aku me na poe e ae malaila, ua kena H mai la lauk e noho iho īlalo a j hoolone aku 1 na olelo a ua eepa inei e kamailio ae ai imua o na poe o ka aoao pio, a oia no hoi ka laua i hooko aku ai me ka hoololoiahili ole. I ka makaukau ana o kana mau mea a pau i makemake ai, ua hoomaka mai la oia e kamaīlio imua o ua poe pio la me ka leo nui a moakaka me keia mau olelo: " - Ena iioa loha a me na poku, ne mea ehaeha no'u ka,ike a hoomaopopo ana iho ua hoonele a'hoilihune loa ia aku keka hi poe iwaena o oukou mamuli 0 keiā hana i hookoia iho nei mawaena o makou ekolu ma keia aoao aku a me oukou lehulehu ma kela aoao mai." Aole no nae e kau ta mai na ahewa ana maluna o makou ka poe kakaikahi! No ka mea, ua a'o mua aku makou ia oukou mamua ae o ka manawa i hoomakaia ai e hooko i ka iini nui iloko o ka naau o na aoao a i elua." Hoomaha iiei iho la oia i kana kamailio ana aku imua o lakou me ka nana pakahi ana aku maluna o lakou. Ika pau ana o ka lakou hoomaha ana, ua hoomau hou aku Ia oia i kana kamailio ana. "I mea e maopopo ai ia makou ko oukou pau pono ika hoahu ana ae maluna o kela ahua i na waiwai e ahu mokaki mai la no na kumupili a oukou 1 hoopiha ae nei, ua makemake au e hookaawale ae kela a me keia o oukou i kana mea o ka hoahu ana maluna olaila. Nōlaila, e hele aku oukou e hookaawale ae i ko oukou mau waiwai." . . Aole i hoohakalia iho na po e no lakou ka waiwai ika hele ana ae e wae a hookaawale ae i kana mau waiwai ī hoahu ai maluna olaila. Aka, ona kaeaea hookalakupua no, o laua walē no koe aole i hele ae malaila e wae ai ika laua mau wai wai, no ka mea, ua maopopo muano i mau moo ili alualu neī na mea e hoea mai ana mahope īho o keia waeia o na wsiwai aka elemakule hoeepa e hana nei. Iloko o na minute helu wale no, wahi ana hoomaopepo ana o keia au mai nei ua ae la na waiwai i hoahuia e kela a me keia o lakou pakahi. I keia kaawale ana ae o na waiwai o kela a me keia kanaka pakahi e like me ke kauoha oia no ka manawa a ua elemakule hemihana nei i hoomau hou mai ai i ke kamailio ana i ke koena o kona manao i kuka mua ai me kona haku ke ahi °pio K.ila-a-Pawahinemaikai i ka oielo ana mai:

"B ]ohe oukou e na hoaMoha ame na pokii!" wahi a ke alii opio o ka Lulu-i-Waimahana-lua i olelo mai ne:,-/'oiai maua e ana.no na mea e pili ana i keia mau waiwai i lila ae nei ia makou, ua hooholo iho īa makou ma ke ano o makou like ma ka aoao lanakila. "Oiai, wahi ana i hoike mai nei i kona manaoio inaoli me ka noonoo kaulike. Ē hoihoi hou ia na waiwai a pau a oukou i pili mai ai a koe w'ale no k° Kamilomilo a me K newai, mau waiwai. K mahele hke"ia kela mau waiwai mawaena o Kawailoa ame Ro. c h° mau makamaka a h • r i alii opio la o K, ui ■ Wahi- hou n. opio la 1 hoike mai nei: "Aole ka lakou huakai aumoana i hiki mai nei no ka imi a huli waiwai ana i o kakou nei. Aka, he huakai imihaku ka lakou e hōlo nei no Tahititaiareare: e imi ana lakou ia Luukia, wahi a ua aln opio la, aole bkou e imi ana i waiwai a i kuoneeno no keia noho ana. 1 " I ua elemakule hookaLakupua la e kamaiho ana, aia no "kona mau maka ke nana pono loa ia, 0 ka pau ae o ka Hanauma ma wae ana i ka lakou mau mea 1 lawe mai ai, no ka hoolawa ana 1 ka lakou mau kumupili e alualu ana e piha na waiwai ako lakou hoapih. I ka ike ana aku no o ua elemakule Ia ma o kona ano hookalakupua la, ua pau pono ka lakou mea i lawe mai ai, e like me ko lakou mau kuleana pakahi, ua hele kino maoli aku la oia a mahele ae la i ke koena a pau o na waiwai e waiho ana malaila iloko o elua puu ma ke ano mahele like. Aole i pau.