Ka Holomua, Volume II, Number 4, 24 October 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

Kakauia e OlopaN i-Noi-Akea MAHĒLE ELUA. Hui o Kila me kona mau kupuna ma ka moku o ke KLeiki-a-Lua (Oahu nei)—Ka Holo A.na o Kila—a—Moikeha no Tahiu. I ka pau ana oia mau ha-ia a ua elemakule hookalakupua neī, ua kahea aku la oia 1 ua mau hoa'loha la o ua*hi opio nei, me kona kahea ana aku īa Kawailoa e hele mai imua ona ma kana wahi e ku la. I loa no a ku ua Kawailoa la imuaoua| eepa nui la o Tahitetai-harehare | o kona kam<iilio k )ke aku la no ia e like me keia: , <C E ke ahi Kawailoa o ka Aina Pali īlauliuli 1 ka makani anu he Hoolu-a! Eia oe ke ku mai nei, he wahi limahana wale iho xio; a o kaua hoi a 1 elua imua o Kila ke alii opio o Kauai, ka aina i panaia iwaena o ka lehulehu i ke Keahakahaka. Nolaila, ea 5 ku hoolonp ana, me ka pololei a ewaewa ole! I ole ai e walaau mai ka iwi ke! ma'ka io." —Ma-keia wahi i hoomaha iki! iho ai ua elemakule hookalakupua nei, a huli aku la a nana polo4et maluna w pakahi" o Kamilomilo a me, Kanewai e u kulolou ana ko laua mau poo ilalo 0 ka honua me ke aea ole o ko laua mau poo iiuna e nana ae ai. 3STo ia nana ole ae o laua iluna, ua komo koke iho la no kekahi manao kolohe iloko ona. A oia ka ua eepa hookalakupua la i hooko iho ai me ka hikiwnwe loa ma ka hoopuiwa ana iho me keia mau olelo e li ai ko laua mau i'o. "A, make olua e keia mau i kanaka kolohe!" a haule iho la ke koi pahoa mawaena o ua! m?u kanaka nei. īle oiato! X ka manawa a ua elemakule hookalakupua nui nei i hoopuka iho ai i na huaolelo, "make olua," i ua mau eepa la a ka lokoino a rae ka awahua i u-noho ai, oia koke no ka manawa i haule īho ai kekahi ko'i pahoa mawaeaakonu o ua mau eepa la. He ko*i nui keia a ka launa ole mai, a i maopopo ole hoi kahi i haule mai ai o kela ko'i hookalakupua 1 ka ahakanaka" holookoa mai o a o. Ke ike aku la nae ka ahakanaka i ka naka haalulu o na kīno o~ūa mau eepa la māīTūhā a lalo. He haawina malihini

loa ka naka haalūlu o ka loaa ana iho la~ ia laua. Oiai, ma ko laua ano mana kupua, he puu pale wale no na haawina o keia ano na ua mau keiki aloalo ehukai la o Kahala a me Klaalawail Eia nae hoi, 1 ke ; a hana, ana iho la, ua liio ae la laua i mau unupehiiole. Hilahila ino no ka hoi ua mau eepa neil" Me ka nana ole ia aku o ko laua haukeke mai, ua kunou aku la ua elemakuie hookalakupua nei ia Kila ke alii opio o ' Kauai, e lawe ae oia 1 kona kulana kamailio, a heomaka imai i kaaa apana hana a laua i , hookaawale ai. 1 I keia manawa nae e hooku- j tcuia nei na mea e hanaia aku ai, ke ike ia aku la me ka hoohewahewa ole i na manao huna o ua mau eepa la e hao-na ana. iloko o ko laua mau hoapo, no, ka mea, aia laua ke īke.a aku ' la e oni wale ana no i o a ianeime ka nau ana o ■ na ku'i. Ke) hoike mai la hoi ka hulih ano e o ko laua mau maka i ka piha'0 loko o ko laua "mau umauma ; hpihpi i ka inaina wela, e hoeu &na i ko laua mau nooneo e hanaia kekahi mea e hookoia ai j ko laua iini. Wahi a ua keiki Kauai la i j puana ae ai mamua o kona hoomaka ana aku e kamailio ia Kawailoa me ka akaaka ana ae: —*E ke keiki hiuwāfe—e- Hauli wai—e! Ke ike aku nei au me ke kanalua ole o ko'u manao mamuli o na ouh hikimua a*u e ike aku nei; e Ino aku ana Koolau la e. Ino! Ino Koolau ke leleino nei ha ao, Ke haakokohi iho la ke Aona, Hakumakuma lua i ka maka o ka Opua. "Oia io ka hoi," wahi a Kamilomilo i pane koke mai ai me ka ieo kalakalaihi. Oiai no kela manao inaina e holapu ana iloko o kona uoiauma me he ahi Helene la ka wela mahanahana; ua hoomau loa mai la oia 1 kona kamailio ana mai me ka leo aaka: "Mai manao kuhihewa iho oe e kahi oopuhinana o Kauai e; he hakumakuma ao wale iho no ia, a aohe kuaua e haule iho ana malaila mai. Ea, he noonoo olalau loa kela au e kahi keiki aiwaiu i lawe ai a hookahua iho īloko o kou waihona noonoo." '-Aole ia he ao ua ole aupaha' e kuhihewa la kou manao. He kuhihewa loa ia! He ao ua ia e kahe mai ai ka wai o na kuahiwi a lana ko auwae i kahi hai-| ki. Nolaila, ea, e hoomanao iho oe. Aole he kanaka ku mano e loaa ia oe, i mea nana e pani aku ka wai o na kahawai mai kona kaheawai ana mai i kai nei i neīe ai hoi, ka līueaia ae o na piha-a moewai o ka

uka, a poino pu hoi me oukou el keia poe haake»!" ! Me keia mau olelo a ua Ka-! milomilo nei, ua huli aku Ja oia ,imua o kona hoahana like, oia hoi o Kanewai a kamailio aku jla me ka leo hooko'iko'i: 5 "E' manao ana paha lakou nei, e kaia ana kaua e ko lakou mau manao buwa o ke ano haa,kei a me ka lakou mau hana | hookano. Ua kuhihewa loa ;kahi oopuhinana o Wailua i ka j manao ana ae e hiki ana iaia ke 'kaili ku ae ī kā kaua mau mea i huli ai a loaa me ka hoahu ana i lako a pono no ka noho , ana ulakolako a kuonoono ! o ko kaua noho an ,-m k-> j kaua mau wahme." ' 1 lohe hou oe e KLane.vai, he miu hana hoouluulu wale no ka kela elemakule i mea e ala I ae ai a okakaia na maha o ke , keiki kapa i-a alii o- na kualono o Elaau—Pehea kou manao i ■ keia haawi mahdoi a kela wahi j keiki lei pohuehue o ke kahakai o Kulanaakaauhuhu?" ■ Hoomaha iki iho la oia me ke ; kakali ana aku o ko Kanewai I pane mai i kona manao maoli no kana mea i ninau aku ai j aia. A mamuli o kona noho ekemu ole mai, ua ae I la ka inaina o ua Puhilaumilo j ;nei a kamaiiio mai la. ma ke ; ana kikaho a hookano, no ka ! mea, ua komo iho la ka manao kuhihewa iloko o ua Puhilaumilo nei, ua komo iho na manap I hopohopo a hohewale iloko o | Kanewai, a oia la ke kumu o , kona mumule ana me ka ekemu : ole ae. Nolaila, ua pane iho, la oia me ka leo nui a kalakala; Tāuna"ole: "Ke manao nei ka au he ka-; naka koa la oe a .me ka maka'u! ole! Aohe wahi alaala e loaa! ae i kahi keiki aiwaiu a ka Moi, Moikeha o ka miki ana mai nei j a ka mokj nei o ke keiki uma-| uma lahaiaha a Lua, ianei iho, la e hana ai i na hana hookano me ka lawe wale ae no i ko ka- j ua mau waiwai malalo o kona j mau manao haakei. I ahona) no i ua wahi papai-elepi la, i ' ke kamp.u iki mai o kela wahi j elamakule omau helelei wale o ! ka mikina mai o na'e nei!" I keia wa 1 huli ae ai o Ka-j milomilo a hele holoholo ae Ia iwaena o ka ahakanaka. laia nae e hana ana e like me ia, oia no ka manawa i lohe ia aku ai kekahi leo akaaka henehene i ka pane ana mai me ka moakaka Joa. O ka mea hoi nana i hoopiena loa aku i ua lapuwale nui nei i kona lohe pono loa ana aku i ka oleloia ana mai: "Ha, ha, ha, ha! Hookahi no hoi ua huewai wai ole, nui ka olaola o ka nuku." O keia ka mea nana i hoohuli ino ae i ke kino o Kamiloi milo nei ihope a nana aku ma i kahi a ka leo nana i lawe mai ; i kela olelo welawela a hookomo

*ku iloko o kona mau pepeiao luheluhe. laia nae i huli aieu ai ihope, ua ike pono loa aku la oia i kekahi kanaka opio helehelena ui eku mai ,J kna mawaho loa aku o ka hu"a o ka ahakanaka. Ua ike pu aku la no hoi oia ika aka pahenehene mai o ua kanaka op r o la, a mai kona lehelehe ponoi mai hoi oia i lohe aku aī ika oili ana mai o na huaolelo hope; 4t nui ke olaola 0 ka nuku." Mamuli o kela lohe pololei loa ana aku o ua Kamilomilo nei, ua hoai hou īa ka ka piena a me ka wela o kona inaina. N"a oielo hoi i heopuia ae i ka lewa me na leo akaaka oka lehulehu e hoopum ana i ke kahua hoto->koa o ka ha'au i malamaia ai ka puhenehene ika po mamua iho. Aole oka lehulehu wale no o ka ahakanaka keia e akaaka nei, aka, u\ komo pu aku o Kila a me kona mau hoa 1 ka laulima like ana ma ia hana. A.ole hoi o lakou wale no, ona hoa paahana like no kekahi oua Kamilomilo nei. A mai ia Kanawai mai ka olelo i lili loā ai ua moo poo lipihpi nei 1 ka olelo ana ae: "Pololei wale hoi kē keiki. Aole io.no e olaola ka huewai ke piha i ka wai, o ka huewai wai ole wale no ke olaola! Pela' no ke ano o ke kanaka. He mumule anunu kekahi poe, he kakani a wahakole hoi kahii" a hookipu ihoJa o «ua o Kanewai i kana kamailio ana imua o ka ahakanaka. O keia ka mea nana i hoala ae ike kuala o ua Puhilaumilo la a kahea aku la oia i ke kanaka opio ui e ku mai ana, e hele mai imua o kona alo. I ka lohe ana mai no o ua kanaka opio nei ike kaheaia ana aku ua eleu koke mai la oia me ka hookaulua ole aku. I loa no i ua kanaka opio nei aku iho imua o ua Kamilomi'o nei o kona kamaiho koke aku la no ia ma ka ninau ana aku: w Eia ke keiki oki hala o ka Ehukai o Kahuku la! Heaha mai kau e haawi mai ai ia'u e: keia aaioa kualenalena?" No ke Kulana Senatoa Penei koho ai KEAWEHAKU, GABRIEL K. * X E na mana koho o "ke Kulana— fca~u]iale ame Kalana o Honolulu,, mai hoohemahema 1 ke koho an» ia Gabriel K. Kea-wehaku i nenatoa no kakou ma ka la J2 o Sepatemaba nei, oiai oia hooknhi wale no iwaena o na moho Benatoa e holo nei 1 ku ae a hoike mai i kona aloha no kakou mamuli o kona hana ana i palapnla noi e noi ana 111 Kiaaina Pikahama i apana aine kalii e kanuia ni o na i-luwaii ilihiino o ka Lahui. TJn kaknuinoe ia koia palapala e (000) eono ho neri poe kolio, a ua wnihom iiiiua o ka Pnpa l-iunakiai amo kt Moia a nponoia, o. tua ko waiho ne pr'£L ka hiiiEi o ko JbCiaaina. 110 oiai< in, f» Jolcn})i knkon nr-n k»* koho inin