Ka Holomua, Volume II, Number 5, 31 October 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

Kakaum e OWPiKA-Nlil-AKEA MAHELE ELUA. E3ui o KLila me kona mau kupuna ma'ka moku o ke Keiki-a-Lua (Oabu nei)—Ka Holo A.na o Kila—a—Moikeha no Tahiti.

Ua kamailīoia aku kela mau olelo me ka apoipoī ole iho. A aole no hoi he wahi hiohiona o ka maka'u a wiwowiwo iho la hoi maluna o ua kanaka opio la. Aia mau na mmoaka pahenehene maluna o kona helehelena. Aole nae ua Kamilomilo nei i ku nana iho a hoolohe mai me ka pane ana mai hoi i ka ninau a ke kanaka opio i waiho aku ai imua ona. Aka, mamuli o kona piha inatna 4 ua kapae ae la oia i ka pane ana aku i kana ninau a kamailio mai la me ka leo nui kalakala: "E kahi keiki lei pohue a ka hookano nui wale, ua maopopo no ia oe ke ano o kau mea e kamailio mai nei?" "Kai no hoi no kou like loa me ka papaielepi ke kakani i ka wa o ke kai e ae mai ai, pela no hoi oe e haaliki nei imua o keaa lehulehu. K.d aku oe imuā 0 ke kaiiuai^makomoko. ua like foa iho la oe me' ka papai aama ka holowale i ke aka o ke kanaka. Ke lohe mai la oe a maopopo ia oe o ka'u mea i kamailio iho nei? I ku hoi paharka maka'u a holo ana hoi, i na he kino kanaka maoli; aole ka auanei pela keia, i ke aka wale no o ka holo honua iho la no ka ia ou?" wahi a ka opio i pane koke aku aī me ka maka'u ole a kanalua ole iho. Ke pahaohao mai nei paha oukou e o'u mau hoa heluhelu no keia opio kanaka ui a ke koainakā'u ole nui v/ale e hoopapa nei īa Karmlc>rnilo? Ae, ua haohao io no' 110 ka mea, ke ike nei kakou ma keia wahi 1 ka papalua o ke kino o keka hi kanaka e noho pu nei no iloko o keia ahakanaka. O keia kanaka opio no nae kekahi o na moho hakaka (mokomoko) ma ia awakea. A ma ka hoopokole ana ae, o Niuloahiki no ma ke kino a i kuhi aku la i kona apaa o ka hele ana mai, oia hoi o Laehala o Kahuku, ma ka huli Koolau 0 ka mokupuni o Oahu nei, aka nae, mamuli no o kona piha loa 1 ka huhu a me ka hoonaukiuki i na o'elo a \x-j. ke '-;i oki hala

1& o Kahuku, a ua kapaeia ae la ia mau olelo ma kulakula a kamailio mai la me ka leo hookikina: "Alaiia, e kapa maoli mai! ana 110 oe ia'u, i ke. kanikani waha wale iho no, he. .maka'u wale nae. Aole anei oia maofi ka manao o kau olelo? Ina he maka'u wale a ikaika ole a>uj alaila, o oe ka ikaika? Oioi ka hoi ka waha o kamaliī." "Kai no hoi no ka ikaika ke kumu o ka hiki ana mai la i Kona nei. Aohe e Hke me kau ka walaau wale iho no. E aho-* na kamalii po'ipo'i ohiki o kuuaina, he hakaka pu aku me kanakamakua ke kailiia ka lakou ohiki. O oe ka auanei o ka walaau iho la ka mea loaa!" Mamuli o keia mau olelo hoo uluulu a ua kanaka opio nei,- ua piha loa iho la ua Kamilomilo. nei i ka huhu e hiki ole ai iaia ke uumi iho. Nolaila, me ka ui olelo hois ole mai i ka ua mea he inaiiia ua holo mai la oia imua 'o ke kanaka opio, me ka manaoio, loa e paki liiliī ana i ka opaia-e kona mau lima wikani ke loaa mai Aka nae, iaia i hana maiaī pela, ua ike iho la oia i kona kuhihewa loa, no ka mea, iaia ī hookokoke mai ai ma kahi a l?e keiki e ku aku ana, ua hoopui-i wa loa ia ka ahakanaka i ke ku-' walawala ana aku o kona kina d waiho ana iwaena o lakou m,ei ka maopopo ole ia lakōu ka! mea i hanaia aku maluna o Ea-! milomilq. .• .• j Oiai ua EZaaiilomils" n&(. ehoi>kokokē ana me k&,. hijao;lho; e apo i ke kanaka- opio haolcaT lakupua nui wale, oia no" iea .wa o ua kanaka opiō nei i unuhi *ae ai mai loko mai o kona poli me ka hikiwawe loa i kekahi peahi launiu a kiani aku la ma ke alo o ua Kamilomilo nei. Me ka' maopopo ole i ka lehulehu ā ike; ole no hoi o ua Kamilomilo nei ua kulaiia aku Ia oia ihope a kuwalawala ana iwaena o ka ahae like me ia a kakoti 1 il<e mua ae nei. Ua oleloia ma keia ipoolelo o keia ko kumu o ka upai mau 0 kekahi launiu o luna o kela a me keia kumuniu i' na la ■ ni a maliu. O kahī laki nae o ua Kami-! lomilo nei ma kela kuwalawala ana al'u, oia no kona eha ole ann. JSīolailei, iaia i ala ae ax iwa«na o ka ahakanaka; ua hele kunewanewa mai la oia a mi kahi a kona mau hoa e noho ana ua noho iho la oia me ke ano poniunm o kona mau maka. 1 ka ike ana aku o ke keiki i ke ano maha o kona nanaina, ua hoomaka hou aku la oia e ka» mailio hoonaukiuki: "E ka lua ole o ka ikaika —e! Heaha aku nei hoi ia au i noke aku nei ika lelele iwaena o lakou la e noke ai i- ka hooma-

ka'uka'u ai i kela poc>? Aole hfoi lakou la i hāna wale mai nei ia oe, ia lakou la'uae oe e noke ai ī ke kupaka-ki a pau aku auanei kela poe ika holo. Ua like -loa oe me ka 'mea i uluhui "ia e ka uhane'aaia. Hokai no 'hoi ua hepa a ke aiii. 'Ua kamailioia aku keia mau olelo me ka akaaka pahenehene pu 5a aku i ka manawa hookahi. Eia nae ka mea apiki ma ia hana ana a ua kanaka opio nei, oia no ke ku lohaloha loa mai o ua Kamilomilo nei, aohe wahi mea a hoolapa īki mai e like la hōi.me na wa aku mnmua. Aia nae maluna o kona helehelena a me na maka, ua hale wa' kela a Mo'aunouno Puna, j Ike ahi a ke'kua wahine! i \~\ E hoike maoli mai ana no| kona mau ano a pau, aia he maj nao nui iloko ona kahi i honaku! ai, e kakali waie ana no aka manawa kupono ana 1 manao ai e hooko, a oia auanei kona wa e hoohana koke aku ai me ka -laoohakalia hou ole aku. Ma ka olelo maopopo ana ae .feoi, ua manao oia e lele poipu maluoa o ke kanaka opio ke loaa iua mau eepa nei he, inanawa pono. Mamuli o keia ku lohaloha 'ā hoeueu hou ole mai o ua mau eepa nei, ua kenaia aku la o Kawailoa a me Koae e lawe ae| -i xia mahele waiwai i hookaawaleia aku no kela a me keia ® _ Oia no hoi ka laua i Jiooko aku ai ike kauoha aka hookalakupua, oiai iiiae, i kela manawa, ua ku koke a kue mai la'i ka haawiia o kona mau waiwai ia Kawailoa. Me ia manao kue °, ua nei i lele ae ai oīa me ka mama nui a hopu aku la ike kania-i o Kawailoa me, ka manao e uumi iaia a ryiake loa iloko o ka poho o kona lima.

Aka nae, mamua oka loa% ana aku okc kania-i o FCawailoa, oiai ua Klawailoa la e kulou ana ilalo e hana i mau aweawe e hoohikihiki u\ i kona maheie ona wa'wai, ua loaa aku la o hope oka puki oka malo oua Kanewai nei ina lima lauahi o ka elemakule hookalakupua, a paki ia aku la oia ma ke kala oka hale a lakou i paani puhenehene ai i ka po mamua iho. Eia nae, mamuli o ka hikiwawe loa a me ka pupuahulu lōa o kela hana ana a ua elemakule nei, ua pa hewa aku la ke kumulau puaa hanai ahuhu (wahme) a ua Kanewai la i laweia mai a hoopaa malaia pa hewa ana o ua. kumulau puaa la i haipu ai kekahi u-ha.

I ua Kanewai nei 1 pohala ae ai mai kona moe make ana mai kela pa-kiia ana ona e ka elemakule hookalakupua; ua lohe iho la oia mai kona mau hoa o ka aoao hookahi, ua pau loa aku ko laua mau waiwai a me na kumulau puaa i ka haawiia

la Elawa toa. Lohe pu iho la no hoi oia, ua hoi aKu o Kawaīloa no ICailua ma kela huli o Koolau, a o kona kokoolua hoi oia o Koae, aia ma Ewa, ma kahi e hea ia nei i keia wa c Polea.