Ka Holomua, Volume II, Number 6, 7 November 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Katau:a e I KA-LAii.\-Ku-t-KE-Ai: K\ahiki ( MAHELE VIII Hewa i ka Manu Inu Wai Pua o ke Kaha Manu o Kaupe'a —Apakau ka Hana a ke Aloha i ke K.ino "Alaila, aole ou wahi mea a maka'u iki la, ina makou e hoike aku ana i na'lii o oe ka mea nana i waha-a iho nei ke aliiw«hise?" i ninau mai ai kekahi wahine. Pane akn Iā keia: *'Ina oukou ma na olelo maikai e hoike aku ai i na'lii, aole i? he mea no lakou e inaina ai» aka, ina o na olelo hoopihapiha wale a hooulu manao ino, e ole hoi ko lakou 7 la naau ehaeha mai a manawaino ia'u no ka pupuka o ka oukou mau olelo. A i hai aku au ia olua," wahi a Mailehaiwale i iuli ae ai a kamailio i na kaikamahine ana i kamailio mua ai: 'I noho aku kakou a i kiiia mai au e ku i kahua loa, alaila, owau ko luna e haa ai, a ia olua o lalo. Ēlike nohoi me ka nui o ko olua akamai i ke pa'i ana i _ka pahu hogniqiii i'pu hulu, peU ka nui o ka'u nome ana e hoowali ai i ka kakou olapa. Pehea, he ike no olua i ke pa'i ana i ka pahu?" EEoole aku la ua mau kaikamahine tiei ma ka olelo ana: "Me ka ipu aha maoli, he hiki ia ia maua; a ma ke pa 7 i ana o ka pahu kaeke elike me ka ka Moi e pa'i mai la, he mea ano hou loa ia ia makou. Aole no paha iwaena o na olohe hula a pau o Keaoolino nei he mea i ike i ke pa'i ana o kela pahu. A heaha auanei hoi! I ku oe i ke kahua o ke alii, o maua nei kau mau hoopaa. O ka ikeiaj ae hoi ia o leou ike hula. Owai kou inoa?" 4< o Klaehuwai-o-Hiilawe," i pane aku ai o M?Uehaiwale 1 ka ninau a ua mau kaikamahine nei. Ia wa huli ae la laua a kamailio aku 3,a i ko laua mau hoa hula i ka olelo ana'ku: "E hele ae maua e kamailīo i ke kumu poo a kakou no ka ianei mau olelo, a nana e nana mai ka pono ame ka pono ole. A ina oia e olelo mai ana aohe pono o ka īanei, alaila, o maua a o oukou nalo īho ia mau olelo. Ua like ko maua manao ma kekahi mea me : ■ ipakamaka nei o kako Nolaila, e hele maua." O ka eu ae la no ia o ua mau kaikam ahine nei, kokolo hele aku la a loaa ke kumu poo a lakou, ia wa hoike aku la laua

ma na olelo maikai wale no iaia, i,na mea a lakou i kamailio pu ai me kahi luahine. ''Auhea oe, e lea makou kumu; i hele mai la maua e hoike aku i ka manao o kekahi wahi wahine luahine 1 oielo mai nei ia makeu no ke ani 6 kā hula anas a ke aliiwahine. Ua hai mai nei oia ia makou, aohe ka i lawa loa ke aliiwahine i ka ike. Ia makou hoi i ninau aku nei no kona ike hula, olelo mai nei ia } aohe kulana hula i ike oleia e ia. Ua pau loa na huīa apau i; ka ikeia e ia. O kekajht ,meaj nohoi ana i olelo mai nei,oia ke koi ana mai nei ia maua e lilo! i mau hoopaa nana ina oia e ae, ia e hula." j "Owai ka īnoa o nei olohe: hula i keikei mai la i „_kona ike • hula?*' i ninau mai ai.ua kumu p6o -ala. r i "Hai mai nei ua wahi luahine nei ia maua, o Kaehuwai-o-Hii-lawe kona inoa." "E hoi olua a hai _aku i ua wahi luahine ala, e hookoia ana i kona makemake, no ka mea, ua \ hax mai ka puuku o na'lii o ka-, kou. Aia a pau ka hula pa-ipu a ke aliiwahine, oia ka wa 'e hookuuia mai ai ke kahua unikii o ke aliiwahine no kakou. Aia . a hoea mai ia manawa, o koolua wa ia e kii aku ai i ua wahi j luahine nei, a o olua no na pa'i|ipu a ka-olua hiila. j <J A ina - he hula akam-ak olua i oi aē i ko ka mea i maaj ia kakou ame ka ke aliiwahine e i hana mai nei, alaila, e nahaha; ana ka aha i ka olua hula. A r 0 ko olua ku no ia me ka olua olapa iluna o ka waiwai. K.e ike nei au, aole i na-ha ka aha 1 ke aliiwahine. Ua aneane nae, oiai ke oni nei na mea apau. A ina paha aole kela he alii, ea; ina no la ua na-ha nei aha. "Aka, he mea ole no nae ke kulana alii ma keia hana he hula. Aohe alii, aohe maka hanohano e ku iho ma kona kulaalii a hanohano. O ka'u nae e hai aku la olua, aole keia he wahine hula no loko o kekahi o na pa hula poo o Keaoolino nei. Ua ike au i na inoa o na kumu ame na haumana o kela ame keia pa hula o kakou nei, aole nae au i ike he haumana kekahi, aole nohoi he kumu hula kane a wahine opīopio, elemakule a luahine, alii a makaainana paha i kapāia ma kela inoa a olua i hoike mai la, oia hoi o Kaehuwaiohiilawe. cl Aole no he Kiilawe o Keaoolino nei, oia hoi, aohe wailele o keia aina ma ka inoa o Ka-1 ehuwaiohiilawe, nolaila,- ke ma-! nao neī au he mallhini ka mea nona kela inoa. Ua lohe nae au, aia i ka aina o Kuaihelani na 'liiwahine mai ka aina mai o Hawaii-nui-a-Kea. Aia i keia aina na poe ike hūla o na ano a pau, koe paha ka hula kaeke.

Ua ' lohe ziV-u la 1 ko'n mu- ! nao; e hoi olua." I I ka hele ana a pau ka mahelei mua o ka ana a Hapaime-} meue, ua uwa ae la ka pihe a ; jia kanaka a haalele 'wale. Aole : i>ae i naha ka aha, O ko haloia o ua -liiw?hine opio nei. ua nui kona H.i nae, o ka liula mua loa iho 1 s i& o ka aina o Keaoohno i neie a onioni na pae mauna i ka iku- , wa o ka leo o na kanaka. Alāila, hcqniahi ke ahiwahine. I keia wa 1 hul: mat ai o Makahi a kthea msi la i ke kumu poo o na pa hu!a apau i :k£ ia ma ka aina o Keaoolino. Nolaila,_hele aku I-. ua kumu nei a hui me ke alii. Ia wa oleio mai la ke alii: "Ua hoo-nsha ae la i<a huU a ke aliiwahine. E ?hc" hoi, ea; j ia oe mai keia wa hoomaha o ke alii; a pau ho ; kau hoonanea ana i ke anaina, alaila» ku hon aku ke aliiwahine i ks hula hope." Ae aku la ua kumu poo nei i ke noi a ko lakou alii. Ia wa ' hoi aku la ua kumu nei me kona noonoo nui ana no kana mea e hana ai. A hoea oia ma kona wahi i noho mua ai, haupu ae la oia i ka ria kaikamahine i noi mua aku ai iaia no ka luahiaej hula olapa, nolaila, pane aku la J oia imua o ke alii: j "Heaha la hoi auanei. Nanij f ia e alii, ua maj la i ka hana ma ka Hma o ke ka- I naka, a he hana aku nohoi paha ko ke kanaka elike me ka ma- ! kemake ou e ke alii. Oiai, ua' lohe ae Ia au i kou manao e ke j alii, nolaila, e hookuu mai oe ia'u e ke alii, e kii ae au i hula no keia wa hoomaha o ke alitwahine." | Haalele aku la ua kumu nei ii ke alo o ka Moi, a hoi mai la' a loaa na kaikamahine, alaila,! hoike aku la keia i ka haawi ana ! mai o ke alii i manawa nona e | hula ai me kana poe haumana,! a olelo pu aku la nohoi ia, e aho i na laua ame ka laua hula e kaa aku ke kahua. Ae mai la ua mau kaikamahine nei, nolaila, kii aku Ia laua ia Mailehaiwaie luahine a loaa, hoike aku la iaia | ua hookoia kona makemake no ! ka hula ana. i Ia wa i pane mai ai ua mau kaikamahine nei: '*Auhea olua e o'u mau hoaaole au e ku e hula i keia wa, no ka mea, ke hula au aohe aha e koe. E hui ana ka aha mai o a o, a haki pu wale hoi ka la lealea o ke aliiwahine. hoi aku olua a hai aku i ke kumu a oukou, aia ka'u hula mahope iho o ka pau pono ana o na hula elua a ke* aliiwahine. Ua pau ae la ke kae'ke, o ka īpu hulu aku koe. , Aia a. pau ka ipu, alaila, o ka 7 u bula aku ke pani, E hookuu aku i hula okoa ko keia wa." Alaila, hoi h-m mai la ua.mau

ihine a hoike aku la i na olelo a l "ahi luahine; i hai mai ai ia l'iua. Ika ana oua kumu nr' 1 k?:ia rr>'U olelo, wa i m-\: at: ' A'.hea ol' a e .i'u hauman-.. kr- hoikt nei keia pu-\y-c cL ana m*. la o ke!a wa~ h r.? ' >:?. huli i keu manaw, i kv 'i-i. '-n-.-kf.-j i ne. aie-i he h- • "'He v ahi.'K- m-ilihim io aku le-i k-n.i m - ko'i ■ inoa, oī«i,aohe I-; .ia>ve ī'ok • o r*a poe o na pa h.i-_ o \o neu Ua ike n- hOi o'Ue ir. mcr\. Hewailele o e ?ia ! !-a oina n Ilawii' - 3. o hoom.iopepo i:'i>ou, ao! e waliine oia mokuv.' -n> ī hoea in u \ o U.ikou ne- O ii'. waKino ame na kanai:. u ī ī L-ku ia la'i , a',r: iak.)j j ka ama o Kuaihe oie o Kainako'o ame koi>a JC a. k^i!'.amr).