Ka Hae Hawaii, Volume 1, Number 9, 30 April 1856 — KA HOHONU O KA WAIWAI. [ARTICLE]

KA HOHONU O KA WAIWAI.

Ma ka Unt ekolu ua hoikeia mai ka nui o n.a dala aupuui o Beretania, o. i «rani, a, me Amenika Huipuia no ka M. H. 1854 i haln ako. Oi Hui aku ko Berctania o me Faroni imua o ko Amerika Huipuia. Nui ko lakoū dala, nui no hoi ko lakou pomaikai, a lilolakou i poe alii nui no ka honua. Ua makemake nuiia ke dala e na lahui naauao a pau. 0 ka naauao o ke dala, no keia ao wale no ia. No ka lepo mai o ka honua ke d«la, he mea ano ole, aohe pomaikai iki iloko o kona kino, aole ola ka poloii ke ai iho, aole ola ka hune ke aahu iho. Aole i hoahu walē ia ke dala ma ka ili honua, aole hoi i loaa pinepme ma na wahi apuni o ka honua, ua loaa uuku wale no a kakaikahi loa. O kona uuku a ine ka hapa loa a laha ole, oia iho la kanuioka Waiwai iloko o ke d«la. Mai kinohi no nae, ua kuhikuhiia, a ua hoomakemakeia i ka poe nana i hoao a lilo i ke kumu hoopaa 1 ka napi o na waiwai maoli, a nolaila, un mau ka makemakeia o ke dala. O ka waiwai io lloko o ke dala, aia no mawaho iloko o ka lepo o ka honua a me na mea maluna iho. Ua hōolakoia na aina a pau i keia mau waiwai i ola no ka poe e noho ana maluna iho, a ua hookupono ia ke kinp a me ke ano o ke kanaka e noho .ana, ē like me ke ano o na waiwai malalo iho o ko lakou lepo a me na mea ulu maluna iho. O ke aha uanei kawaiwai o ke dala ina i ahu mai oia e like me na pohaku ka nui ioa ? Heaha ka pomaikai a me kona momona i heopapau ai ka eli i ke gula o Kaliponi? . He ninau wale no ia. Ina maopopo i ko Hawaii nei na kumu nui i ka imi waiwai hoonui loa, alaila. e pono ke hoikaika aku i ole oia e hokaika hoka ana o *kā poe hana kapekepeke. Ua maopopo ■ paha ka waiwai pahu o ke dala a mē ke gufa, a e pono no kakou e huli a nana iloko o ka honua, a me kona ma(i moolelo. Q k« aha ke dala a me ke.gula? Oia no ka henua a n\e na mea a pau e waih<t aha iloko ona, a rae na mea malupa iho. Ua noa 1 keia mau mea a pau i waiwai ai no ke kanaka, * e pono 1 lee kaōaka ke Jcti wale aku ia mau mea ,fi lilo i waiwai nona iho, a ho kona< , mau hooiiina. Aple a hēwma ke kh «ake Akua a lawe wale noha iho, ha kawa no kē kii wmle aku i ka ihak i loaa āpha

i kekahi 1 waiwai nona, he aihue ia.- O ke «ha ka pono nui o ke dala i makemake duiia’i oia? Aohe pono e aku, eia wale no, i hoikaika ae oia i ko ke kanaka, ola a hiki i kona monawa, oia wale iho la no. Nolaila, he pono i na kanaka a pau ke hoikaika i ke huikaika ana o ka waiwai i hoohioluia oia a pau kona mau la. O ka nui o ke dala kupono e pono ai kona ola ; iho .a me kona hale, a mc kona makemake i kupono, oia ke ana pono o ka imi waiwai. O ka imi dala, oia ke kanaka i kapaia ma na aupuni naauao, o ke kanaka>imi waiwai. O ka; pono wale iho la no ia o ke dalu, aohe pono hou ae? Oia wale ilio la no, aole pono hou aku, ole loa. Ēia nae ka mea e akaka ai ia oe. A lilo ke dnla i pohaku, a nui loa ma ka ili honua, aliiila pau konahihiu, ua oluolu ia, ua' loaa ia oe, aole na« pomāikai oe malaila, a koe wale no kou hune, hale ole, kapa old, a me ka maka i ka pololi, a mau no ka pilikia, a kulou hou no i ka honua i hua mai, loaa ka painn, hala ka la. Kahaha! *Manomano ka apil d %ka poe nana i hana pela. E oleio hou au ia oe. kahaha wale oe me ka noonoo olo. •'* Hihiu ae la ke dala no konu laha o»e, hihiu ae la ke kawowo alii no kanaka.” “ Aia ka hohlia ke waiho mai la iniua ou, no ka hala o kou nani, ua moole oe, ua pau kou punahele, a ke waiho mai la ia; ua panoa, ua lilo i hao oolea malalo iho o kou mau kapuai, o ka ikaika. kou mana, e hoikaika e kalai i ka honua a paki ka hou, hua mai, ola oe me ko, kou hale, i hooluolu ia oe a pau kou mau la.**' Ilalo i ka lepo ke knnu ana i ka hua, iluna i ka lani ka ulu a me ka hua ana. Nolailā, ke olelo aku nei au ia oe, e nui ana ke dala ke imi ia, no ke kupu kahiko wale no in, ua hoopailuaia, h haawi wale ia no na moo kanaka a pau o ka honua. Aole kuahu ā ole mohai no ke da!a; a ahu hoke no ia loa kn waihoha. Owai ke kahuna ei ku ana iloko o ka Luakini, a uoi aku la, e hoohelelei mai i na dala ilalo nei, e like me ka helelei ana mai o na ua mfni ka lani mai? He wahj leho walē no ke dnla, i hookumuia i waihona e popo ole ai na' opala waiwai i ino a haalele< wale ia, a hiki no i kela leho ke.hoohua hou mai. . i Make hewa wale no nae keialnau kamailio ana no ke dala no ka waiwai, ke ole i nana ia ka hana ana o ka poe naauao loa o ka honua nei, o lilo i kumu' e hoomnhuahua rftai | ka noonoo ana. Noiailn, e hoopili aku klakou e like me kela mau aupuni, malnma pāha o ulu io ma Hawaii nei, a lilo. i lako a i pomaikai no kakou. Aolo nae pono ke haiīa wale nrc ke kumu ote, o lalau ka hana ana a poho « loaāole no. Nolailā, e imi nfua * mau.kumu akamai, itaauab nana e ao’1ie4t.ahikuhi mai i ke ano o ka hana ana e loaa &i ke dala, Ke ku mai ihA kekahi mau kunui akamai, oaaiilo Toa imuā o ko kakou alp, makemake iio e lilo kakou i poe haomanana lakoii e ao ma ka oihana inii wāiami, i loaa ke dahi no kakou. EUle kamd Berei«ifia,

kē kumu Ēarani,.a ke kumu Amerika Huipuia, he mau kumu akamai a me ka naauao hohon'u loa ma kela oihaha, ua makemake loa 6,āo mai ia kakou. .Pehea kakou na Hawaii? makaukau anei'i kumu na.kakou?> Eu, alia ka\vikiwiki ame ka pihoihoi 0 pau koke auahei ka hoihoi a lilo i mea ole. E noho iho ilalo me ka peni a e noonoo pono. Ua oieloia he wahi kumukanawai ano nui k# keia poe kumu, i kapaia he kumu hananoka imi pono imi waiwai; na la kumu no e kuhikuhi ia/lakou i ria ano a .pau loa p ka imi waiwai a lakou e makemake ai, koho iho la, alaila hana aku la-n puka mai la ke dala, a ahii ihp la iloko o ka waihona. Nolaila he pono ia kakou ke kiei mua ilokd o ia-wahi kumukanawai a e nana malu tna olelo maJoko, a mnhope iho e Eia ua wahi me kekahi mau hua iloko. 1 Eka honua, ka mana ai o kuu waha, ua awahia oe, ua hnonaioia, he mjopa na lani, o ka lewa lani, ka lewa nuu ke ahona o kou en; he ewe no na kupono; o kekuhaka ikaika o kou innna; o ka muleakou hoonana; ka pouli, kou hilinai; he hua maneo kou; o ka pupuu o ke pelu, kou lanakila; o kp ahi ka hohonu kou'ola, e pepe loa ana op a okaoka.loa; he mehana a he huihui koumau la; ua hoolaa3a.no ka hoano arta o*|ca mea helu manawa; e ikaikk .oe a e hana koke aku i ko, oiai kou mau la. 2. E.ka hakli o kuu inea, nou ka luhi o ka hoūua o ka lani ka lewa nuu; o ka hoonioni o ke kukuli kou lanakila; he enemi kou en no na manu o ka lewa; o ka ika-ika kou oiwi; e mona iho lfca iani a me ka honua e ukū ia oe; e i.kaika nae oe e wahi i ka honua, i hemo ko pani, anaha ka pali, puka mai ka hi«o ola kanaka; e hauli iho oe e kul palO ia1a a pepe loa; no ka hoano aha orko*u ihaiha a hiki aku-i ka manawa o helu ai ana; ejkaika oe a e hana koke nku, oiai knu niahawa. 3. E kiiu iwi kuamoo. ke keiki kanaka, e hookanaka Pe; nou ka homia a me ka iāni o na lani.'o ka pan iluna ka paa.flaIo; mai jca hookui o ka halawai; ua mainoino oe; na maewaewa ka honua'; e ao ike akahai i malu ka paepae knpu o Jcou kopua; ua ko oe, e hookh i ka helo ana o e ulupa i lia honua me kona mau hia, e weluwelu, e dehu a okaekā loa: 'o ke keeo ka lanakila okou ikaika; ho maii ka hoanoano o ko*u alahui, ka lele ka heiau o ko’u noho alii. : E kij oo, e hooinna, e hoala vke kumu mo kona aa, no ka hua ana o ka hua, i hua lakou mālalo o kou wāwae, e ko oe, a e !.anā koke aku oiai kou punahele a mau aku i kinohi. 4. Owau no o Kinohi Kumu ole. o kuu inoa, owiu ®nau. owau jnau aR« no. owau ka ae a me kā hoole, owau ka pepehi, ka hoola, owau ke Akua. kini o ke Akua, ka lehu t> ke Akua; ka ha, ka māhb o kuti oukoo ola'ia a rae ka make; ua pakiakukau kuha tia pakui, ua hohono kahekioa a Utepa mea maluna ihoj.ua hohono i ka uahi pelapela p ko oākou mohai ; Wkoolāl inallā atro hookmo f ka kooMo o

na lani; a hui ae ka inain i, ke ewe, ka wai. mo k& wai o ko’u uhone i paumaele i k« ou> ftpu koko; *ka no, na mea hoike eono iwaena o oukou e hoike aku i ka oiaio o kuu mana. Owau no‘ita>makiia-o*1*a «l€to a me kn uhane, ka mea e nohu .ana i na wehau o ku hohonu; o ka uhanē, ka wai a fnc ke koko o lee ahi lapaiapa ’kā hoonanālo o kuu lili, oin kaiiaku, ka punaholo o ko’u noho ialii; ia ia ke aupuni, a hoopau.jho i ka mana o na .*oi« .hana Mi’i, a haule iho na mea a pau iho o kona mau ilaila «u e ike pono ia jnai ai, e noho i ko’u wa)ii maha hoano loa. Owau wale no, nohe moa e ae, a e hoanoia kou inoa, o hemoiele i ka ino a ‘me ka maikui. o ke Alii kauhooknhi, aohe lun, aohe kolu u xaau aku i ka kumu ole.” . Qia ko kumukanawai o ko kahiko poe, no ka .imi waiwai imi pono a pau Joa nohe koe, .uo na luhui a pau e noho upa i ku Iionua. heluhehi pinepino i ku Eaihula, i ikeia ke ano o na mea u pau, n mo na oihana. o ka»r akp. Ua pāu 0ka manuwa, e hoi ouknp a o oopnoo, a i peia e haluwai h«m kakou, a e kamallio h<»u uo keia mau mea o ka waiwai £ iho ana au i Honoiulu. S. P. KALAMA.