Ka Hae Hawaii, Volume 1, Number 27, 3 September 1856 — (Ma ka Helu 26 ka hapa mua.) [ARTICLE]

(Ma ka Helu 26 ka hapa mua. )

Eia kekahi inea kupanaha laa iwaena o kakou o ku olelo henehene Ina e mahiai kekaiii 0 kakou a loihi, a po ka ia, o ka oie|o n<> ia o kekahi poe palaualelo, e hoopohala aiia paha. Auhea ih<» nei hoi o Hana ? Ai » no i ka mahiai,. o kana hele ana n<> i kakaliiaka nei, ae, iho aku nei paha ma Koolau, mahi hewa akn Ja paha i ko hai kui k« loaa aku la paha ka mala a ke alii ia ia o Kuahewa, olelo kekahi, o ka mahiai hoi kela i ku " ai ka mahu o ka ai i Kauai nei. Oia olefo henehene aka poehānauuku pnlaualelo, hoi koke. Ai ka wae oo «i, a • kii ke kanaka hana, a hoa i ku imu, a kalua a moa, a huui keia hele aku la kekahi kanuka palaualelo ine ka hilahik, a iuia.ii no i ka uala nui, aole ika mea liilii,, a noho ia na hai, kau ke kelia, liooknmo ka ai i ka waha. A olelo hoonalonalo aku ika mea nana ka ai, i wahi e nalo ai kona hilahila, i kona lalau wale nna, e»a no ua olelo la. “O au wahi pue no keia ma kahi-k«»ka mulalo, e pili ana V kahawai. ? n Ae mai la ka mea nana ka ai, oia no hoi,. pune hou keia. ‘* Nawai no la hoi e ole ka uala he ulu. 'l Pela laua e olelo ai a nui aku. Ka ! e nu makamaka, o ka hana keiao ka wa kahiko, ake hana nei no na kuaama i keia wi, mai hoohalike hou kakou me keia s poe kanaka henehene, a me keia kan».ka lalau wule, a rne keia kanaka puni wale no hoi e hana loa kakou n»a n« hana naauao, e pi. e aua, ma ka aua kupono nae, mu kuai ka loaa, kuai make jM»no, o mea ku«i mai. Eia kekahi, e kuii i mea e lako ai ko hana ana, ln« he loi kana hana, e kuai i oo pe a i oo maoli pah'a, a pela no h*»i k» «ina kula, kahi 1 aa hae,- prtno ole ka oo pe* Aole paha makaukau ka hana ana o na Bipi, a me ka oopalao. . . He makaōkau uo n»e,* m| he Oui kou kuleana mahakea, a~ he noi na eka, bē maikai nae, e like me ke kula o ka Kaea roa Mannalua e waiho nei, a ka lio, a me ka hipi a Wm. Wl»ertēr e h»Hi ne», a e holoholo nei. Inapela ka maihai, kwponp loa ia i kā oopa lau, Alaila, hiki no « k« poe naaoao ke ao; a loaa iio, o ka poe naaupo, loh« ka hana ana. Aia no ke dala e loaa niai at iN»ko o ka aiau i |atiUi, nui ipa ke dala ke hana nau, i kela la kaii ll "• ‘ * ' ‘

Pau loa ke kuleana o na kanaka i ka maikai, mai Hawaii a Kauai. A<»le koe kekahi nahelehele, a e ike ia no ka ulu maikai ana o na mea kanu, a he rnea lenlea no hoi no ka maka i ka nana ana, a he mea hoowahawuha ia e na kanaka a puu, ke ike ia kekuhi loi nahelehele i waen.» o kahi i inahi iu.

Ua nui no na oleio paipai a k«» kakou poe alii, i kakau ia ma keia pepa, a ine ka moplelo kekahi no na kunaka pono. Owai ia £ Ooe no e ke kanaka mahiai, a me ke kanaku lawaia, pauhana o kela ano keia ano, e no.ho ana nm ke Aupuni nei. Ua ike au i kēkahi kanaka e ninau ana ma kekahi o keia Buke Hae Hawaii , nb kanaka pono, kai noa ua maopopo no ia ia, o ke kanaka no e hana ana i ka pono, a kuonoono, a paa na hale iaau, a me na pa, oia no ke kanuka pono. (> ka ppe no ht»i e l ilau wale iho ana. loau ole kona wuhi olu, oia nu hoi o kanaka lalau, malia paha he kunaka ao ole ia i ka palapala i ninau ai Aia no koiia inoa mu ka Helii

12, aoao 47 Buke’l i»ei, : maluna ae o ka pupa helu dala, o na aina nui o ka honua nēi, 1851; o Kahoowaha no kona inoa. Eia keia, o keia haua o ka mahiai, a mc keīu aiu> hana keia an«> hana malalo iho o ka la, he kumu no ia e 'uwe ole ai kakou i ke kaumaha o na auhau o ke Aupuni, a me ke kokua ana i ke aupuni o ke Akua ; a fne ko na uina e. No ka inea, ua lako me ka hoomauna na ole, me ke kuai e nana ia kanaka pono, Helu 3,4, 6, -8; a me kekahi wahi eae paha. Aia no nialaila ua olelo ao a ko kakou poe maku.a.naauao mai Ainerika m.ii, e kuhikuhi ana i ka pono o ka kakou hana ana.

Ua uwe 110 kakou e noho nei no na auhau Aupuni, auhau kino .{1.00 auhau kula $2.00 auhau holoholona, e like me ka nui o na holoholona, auhau Alanui, (5 la hana, He uuku ioa keia tn«u auhau, he hapa kenela pahn mahilo o ka loaa au e mahiai ai no ko makahiki okoa

O ka poe eaaupo no, noho wale, makilo i ka hai, uwe no lakou me ke kauo.ahu, ke hiki mai ka Luna Auhau A aie no i kahi dala a hele no e noi j na inakamaka naaupo, ,a haawi mai kela; pau ae la ka pilikia. A ka* kau naaupo i palapala hoopii i ka Ahaolelo, e pau ka mea, e pau kn [ahiu, a me ka hoka; a huhu i na Lunamaknainana, no ka hoomoe ia rna ka papa. Einkekahi, ina e nui ka fti ma ko kakou Aupuni nei, a eeo» pnha ke pai ai dala p Koolau i ka hapaha, a emi loa paha kahi umeke hapalua o Honolulu ika hapaumi. Ua manao au, e nui ana ka waiwai o ko kakou Aupont, nui ke dala k»»p no na Alanui. n mo nu hana hou, a me na Uapo, ame na hale bui maikai o ke Aupuni, no ka mii o ke dalā ko~ ena ma ka Waih»na. Ma kuu manao ana, ē hoemi ia ka oku o oa lona p ke Auponi, a me na kanaka hoolimalima. Ua make pono loa, he hapaha «e la ko ke pai kaJo nunui o Koolao, koppno i Jte kaoe,« me km waklw, mme nu jkn

hebedoma 1; A pela ae la hoi ka umeke p«i o Honolulu, he hapaumi ae la, pau ole ka umeke poi i ke kane, a me ka wahine, i ka hookahi. I keia wa, ua hookaumaha loa na aoao elua, o oa luna Aupuni i ko lakou Oku n<u he tausani muo, a he tausani hoi inaaiiei, pokeokeo, wahi aka pelehu. Pehea hoi na Kumuao ? j£a poe nana e hoomahuahua ka naauao, he wuhi hapalua ko.Iakou uku hma Honoluiu.nei, hookahi no wahi umeke poi heliee Auhea la hoi anei ka hapaha oka ia, kupihipihi, inaluna ka helei. ea, hc uku kupono no ia; ke nui ka ai o ka poe mahiai Hawaii no hoi, raa ke kalo, a me ka uala. Ua ofa no ka poe Hawaii ai poi. Oka poe akamai no h<*i 'o kakou i ka inAhiai haole, me ka paLaoa, a me ke ko, kela ai haole keia ai haole, ua ola no hoi na haole ai palaoa, a me ko na aina e, H*<4? utai i Hawaii nei, ke huipuia nae me ka naauao, e h«»o kuoiioono ana.

H ka poe oaāuao e noho wale ana, me ka loaa o ka hana Aupuni, a komo kakou i kahi palaka. a me kahi wawae ekaeka,. o nahu ia e ka nalo, e iho i ka loi, e-waele i ke akaakai, e kanu i nu huli, a e hoomaJkai i ka ai* na, a me ua kuleana o ua makua o kaaou. .VJ«i puni Lunakanawai kakou, a LunaauAau a Kakauolelo p;»ha, e manao ana malailu kona ola, he lapuwale ia, a he mea hilahila*no noi. Aia no iai ka manao ona Mii a me na luna o ke Aupuni, e mahiai no kakou ka poe kuleana, o kau ia mai anei i Kanawai oolea; ho ka poe houinahakea i kona aina, ke akoakoa ka poe hana Kanawai i ka mak, 1868. . Olelo mai paiia kekahi o oukou, .He uuku kahi kuleana loi, elua no wahi loi. Ua lilo no hoi kekahi wahi loi iu mea, a ia Hanaiki nohoi a ia Kuhilani no hoi. kekahi,"ia Makanoaka, pan loa na loi ia lakou. Ona wahi loi iho la no ia i koe, o ka aina kula kekahi, kupno i ka wa ua, a hiki mai ka wa la maloo na mea kanu, a pono ole ke haha aku. Ae pono la, iie uuku io no, ah6 la hoi, E pono paha e' heluhelu hou iho oe maluna, e olelo ana wau no ka poe mea kuleana nui keia olelo paipai. 'Ua loaa hoi na aina kuai, a e n<>ho hookmalima ana paha malalo aku ona Mii ame ka poe mea aina nui. Nolaila, ka manao paipai n a keia pepa; nole no kahi mea loi hookahi. . E pono e imi hana «*koa nana, i hana mau ijae, aole i haoa pokole, elua no la pau, a hanlelo» a imi hou ua hana, a.baalele hou/ a haria lauwili paha, a p<*ho, a moiowa hou. Ina pela ka hana, lalau ! hoka !! lauwili !!! Aole anei o ka hoonmu i ka haoa ka mea e pqno ai, me ka lako nae i ka ai, a me ka ia, he mea m|u t ka kakou hana o Hawaii nei, mni na kupuna o kakou mai, 'a e ,noho nei no i keia wa Ina ewi iho, oka hoopnpwu iho la no iā i ka mahiai, aea ka ai hakihaki ka oo, a nalowale, a ai waie no t ka ai, a, lohe hoi ka poe i hele ma Waianae, ua ea kaai n ka aina, ,a olelo iho. “E hoi oa ea ka ai o kaaina, ke hee *la nannlu.”' A wi, hana hou ao r he mea iapuwaie ia, kai iio oka ai mua

ka mea e pono ai, ka ai hoi e ikaika ai ke kino. He loaa no anei ka uku kupono i ka poe hana lauwili, e like me keia. Ina hele ika mahiai elua la ku na liuli, elua paha lalani, a lohe hou he uhu ko Mnkapuu, a hele ilaila ai ke ako hale paha me ka pau ole o ka hana, a hele i ka maauauwa, a pii i ke kua nanahu, he mau pule okoa, a hoi hou e hana i ke koena o kahi loi. ua ulu kela me ka maikai ona huli mua, a kanu hou. A olelo kekahi kanaka, “ e pau like no hoimenawahi huli mua au i hana ai ”

He mea pono ole keia, o ka poe hanamau ole me ke kau liilii, e pono e hana a pau keia hana hou aku. E nana kakou ina haole, mau ka hana a waiwai.

Ēia keia, oka aina kula kupono i ka wa ua, e pono e kanu i na inalama ua, e waele a hana mau, a e pau no paha kou kuleana, ina he uuku ina he nui kuleana, n ma kou hana mau »ua, a koe ke koena, e waiho no kekahi manawa ua hou aku, he mea pono i ua aina la kahi pahulu, ke kanu hou aku. Ina paha me ka oopalau, poho no; a pono ole ka mahihou ana no ka la, a«»le hana hou aku; e pono paha e hana i eke no ke kulina, a me'ka papapa, a me na hua o ka aina au i kanu ai. e kakau iho i wahai olelo hoolaha, ma ka Nupepa paha, e hai nna i ka nui o ka waiwai e kuai ia ana. E hiki no ina haole kalepa ke kii aku, a lawe ma Hunoiiilu, me ko lakou lawe pu aku i ko oukou dala, me ke kuai oluolu nae. Makehewa ka hoopii kupono olo i ke kumu kuai o na raea. popopo wale. Mamuli haalele ia e ka pne kalepa, o ka uala, akaakai, ipuhaole, ipupu, na mea p *po wale a pau, a nui ka polio, a olelo iho, “Makehewa ka mahiai.” Ina he kanaka akamai i ke kanu ai haofe, a me kona akamai i ka palapala ha le, e hiki no i i ia ke palapalu akuma Kaliponi i na haole kalepa olaila, a kii ia mai no e kuai, me ke kuai oluolu nae Makehewa ka hele mai o na kuaaina i Hono lulu nei e kuai ai ina elua haneri ipuhaoie wale no, aole mea e ne, nkaakai paha, uala paha, pni knlo, kulina, a mea e ae. E nnna kakou ina e nui ka hua o ka aina, mamuli o ka olelo o ko kakou mau alii e paipai nei, emi loa paha ke kuai ana, he 10 ipuhaole paha lio hapaha. Ua like ia me na dala $6, alilo he mau hapawalu i ka makeke no ke kuai nna, a lilo i a uku oka moku, a fne ka uku o ke kino no ka holo ana mai, a me ka hoi ana, a lilo kekahi i ka mea ono, a komo e ai ma kahi o Piikoi, a me Kahai, e at ai i kela la keia la ana e knai ai, a me ka anini malumalu, i wahi ai kekahi no ka ho» ana, ina pela, lapuwale loa. hoi nole ika paii o Koloa, ke alohuli i Waihau, “ Ina oi ka lilo mamua o ka loaa, he kanaka iiihune ia; ina oi Ua loaa mamua o ka lilo, he kanaka waiwai ia.” E pono no .ia kakou ke noho ma kuaninae mahiai, na ka poe kalepa no e kii mai e kuai, e hana mau ana lakou i ka lakou hana, e loaa ai ko lakou ola A«»le pau ka monao paipai no ka mahiai, aka, he kaai loihi loa paha keia, e kuawili aku mi, me ka hoowanawaha o oiikou manao. Ina e pai la keia iloko o ka Uae Haunin, a ike na kanaka a paU, alaila, hiki no ia’u ke hoolaha hou aku i na mea pili i ka mahiai. Ina aolē pai ia, o ka pau no la o ko’u manaplaoa. * Ua ike nae au ma ka Hae Hawaii o liokaa ana ia i ka mahini. a me na maoao paipai oo ka mahiai; nulaiia 'keia* palapala

loihi o’u. Ua pau uae me ka mnhalo. Alo ha oukou, e ka poe heluhelu ana, a hoomaopopo iho ma keia mea. E aloha ana nei Na ko oukou inakamaka kuaaina loa kekahi hunahi, ha makaamana v o ka Moi kuokoa, Kamehameha IV, me kona hanohano nui Aloha Kamehameha IV, ka' Peretfidena o ka Ahahui Mahiai o Hawaii nei. JOSEPH H. KANEPUU. I Kulionau, Oahu, Auk. 14, 1856.