Ka Hae Hawaii, Volume 1, Number 28, 10 September 1856 — KA HELE KAAPUNI MA HAWAII. [ARTICLE]

KA HELE KAAPUNI MA HAWAII.

I ka 2 o lulai i hala aku nei, holo aku au mai Hnnolulu, ma ke Kuna Liholiho. a i ka la 5, i ke kaknhiaka nni, pa»* iuka ma Kawaihae. He Kuna maikai maoli no ia, o ka Liholiho. Ikaika no ke Knpena, a pololei no hoi kana hana, aole lohi, aole molowa, aole noho wale, aka, hana mao)i noia me ke akamai, a me ka hikiwawe no hoi; nnlailn ka makemake nui o na kanaka ke holo maluna o ia moku. Ua piha Ioh oia la, he 180 paha na ohua, aole nae he pilikia ; no ka mea, he moku nui ia, a hikiwawe ka holo ana, ekolu la a hiki ma Kawaihae, a elua, ekolu paha la, malaila aku a hiki i Hilo. Aole ō’u makemake iki i kela wahi maloo. oia hoi o Kawaihae. He wahi p<<haku a ine ka lepo ulaula, aole mea kanu, aole laau, uuku wale no; he mau kau a me na niu kekahi. A o na kanaka oia wahi, he poe hana iki ke nann’ku Ina nui ka uku, e hann lako u ; aole ia, e hoho wale no. Makemnke no maua e h«*lo ma Kailua, a niaau aku la «u i kekahi kanaka, heaha’ka uku no ka lawe ia makou ma Kailua? Pane mai'keia, “he f25.’ —Apiki no kn ! Pela ka kana a ka oui o na kanaka; ina nm ka uku,

e haoa no, a ina He uku kupono aole Inkou e hana, e noho wale me ke ano molowa a me ka naaupo. A no ka pilikia o keia wah», . holo aku la maua a hiki i Kuapo, hoolimnhma i kekahi kaiiāka e holo i Kailua me ka waa n"i, no ka •iku kupono, oia hoi $2 pakahi. Maikai k» holo ana a hikiwHwe no hoi—6 hora wale no mai Knapo a hiki i Kailua Ikā la noa, oia ka la 7 p lulai pae iuka ma Kailua He awa kahiko iu, o Kailna, ka wahi i noho ai o Kameliameha I , oia ke Alii kaulana loa ma ko Hawaii nei P»e Aina. A i kona wa i ola ai, nui ka poe i noho ai ina Knna Hawaii; ua piha ka aina i na kanaka, makai, a mauku, he kau?*Bni, lie kausani. Aka, i keia wa, nuku ko Kona peie e noho nei. Ua emi in ! U» emi ia lakou, aole i pau ke emi ana ! Heaha ke kumu o ka erni ana i keia wa? Kamakamailio pu maua hie ka elemakule a me ka luahine ma kela wahi keia wahi. A ua akaka ia’u ke ano o ka poe kahiko, a'.me ka poe o nei. Ua akaka loa ka nanupo o ka poe kahiko, a ua akaka no nae ko lakou ak»mai i kela hana keia hāna a lokou e hana ai. Hana mau lakou me ka ikaika, a rnc ke akamai—akainai ika mahiai, akamai i ka lawnia, a i kela hana keia h«na a lakou e hana ai. No ka mea, ina aole lakou e hana, aole ai.—Ina uuku ka h»na, nui ka wi, no ka nui onn ka naka, uuku ka aina no kekahi—-hookahi paha kihapai, a i lun paha kannka no ke kihapHi hookahi. Nolaila, ina ua hemahema kn mahiai ana, uuku ku ai a nui ka pilikia Aole meia ka pilikia i keia wa; nul ka aina h uuku na kakaka, a nui na kihapai no kc ka naka hookahi.—A no ka pilikia ole, ua lilo ka nui o na kanaka i poe palaualelo.

Eia ke kuniu nui o ka emi ana o ka lehulehu i keia wa, o ka palaualelo. A ina ua pau keia hewa, a ina ua Iilo na kanaka i poe hana a i poe haauao no hoi, ina ua pau kn emi ma keia hope aku.

1kala 10 6 lulai. Hoike ina Kula ma Kailna, eha Kula i hoike ia, ua makaukau iki kekuhi, a ua hemahema no ka nui oia mati Kula. 1ka heluhelu, uuku ka_poe makau-kau,-ckolu paha haumana i kekahi .Kula, a elima paha i kekahi, a pela aku. Oka nui ona haumaoa un hemahema loa lakou. He mea kupanahn ia. Ua hele keia poe kamalii i ke kula i kela la keia la, i kela mahinn keia mahina, i kela mnkahiki keia makahiki, aole nae i'hiki ia lakou ke heluhelu maikai ! Ma ka Helunaau, aole t ike, ma ka Helukakau, aole, ma ka Pnlapala aina, ua makau kau iki, a ua hoike mai kekahi poe me ke ano himeni, aole nae i maopopo ia lakou k« ano o keia palapala maikai. A .

Heaha ke kumu o keia hemahema nui ma na Kula Aupuni ? Ua akaka no ia; eia hoi 0 ka naaupo a me ka molowa o na Kumu l Ua oiaio maoli keia olelo kahiko a ka poe naanao. “ E likenu ke Kumu , pela no ke Kula. ” 1 ko ? u nuna'ku ma ko’u hele kaapuni ana, ina ua moopopo ia’u ke ano oke kumu, ua maopopo io no hoi ke ano oke Kula. Ina oa akamai ke Kumu ine ka makaala, ina ua naauao no ia me ka ikaika a me ka pololei, ina ua maikai loa ke Kula, a ua makaukau na haumana, a ua oluolu lakon a me na makun n me pa a pau » makemake i ke Kula Aupuni o Hawaii nel.

J ke awakea oia la, hele aku la au ma Ho* laaloa, a hoike i na* Kdla ma ia wahi; eha Kuki maiaila, o ke *Kula o Halelohi ipa Holuaioa, 3£na Kapolei aak

Holualoa, 34 na hauinana, Kipnpa ma Kauinaliimalu, 25 na haumanH a me Pilipo ma Holualna 9 na haumuna. He Kula no uu kamaiii nui ko Pilipo Kula —He iwa wale-no iiaumāna, āka, he p«*e akamai lakou, ua makaukuu; ua paan iau i» iakou na kumu hana o kela an«> keia ano; nn mukaala na iiaumana, a pela no hoi ke Kumu, a ua ikaika no ia. Pela np na Kuihu a paii oia mau Kula eha, hc mau Kula maikai lnaoli no liui. Eia kekahi, ke Kula Pa koli nm Holualoa, o Kumalo Ke Kuiim, 3*1 na haumana, ua akamai lakou. Ua hana pololei lakou inamuli o na kanawai Himeni.— Ua oluolu iiu no keia hoike ana ma Holualoa, aua luna ko’u inanao, e holo mua ku Uihana Aopalapala ma ia wahi ma keia hope aku. J. P.