Ka Hae Hawaii, Volume 1, Number 41, 10 December 1856 — Untitled [ARTICLE]

HE WAHI MOŌLELO na J. W. Kanoa, 1 no kona holo ana , mai Hawaii nei ak.u , a hiki i Ualana, ma ka moku Belle, Kapena ffandy. Aloha. oe e KoANA.—Ua holo mai makou mai Honolulu mai, i.ka, la o Mei, I85o. Ua nui ka luai, a me ka mai, i na la he umi • a keu. Aolo e paa kekahi mea i komo ma ka waha, a iloko o ka opu, ea pau no i waho I ka Ia 2 o lune, ua ike makou i na kohota, na malolo, me na manu. Ua like rhe ka opala a ka wai; pela ka nui o na ia e holo nei Hoko o keia m«>nna. Mai ka la ekolu a hiki i ka la ehiku o lune, aole makani, ua like me ka loko o Waiakea Ekolu mano i alualu mai i ka moku omakou, ua kihele ia ae elua i ka inakau, o na niho, a me na halo ka i laweia’e. La 10. I ka poaiwaena makou; nui ka wela, pau ke aho no ka nui oka wela. La 1‘2. ike aku la inakou i kekahi mokupuni, e wai ho mai ana ilalo loa o ka moana; he keoke<> a puni ia aina, o Lekune kona inoa. Kalewa ka moku a holo makou iuka.- Ona ano ia a pau ma Huwaii, ua pau loa ma keia mokupuni. Oka hua manu kekahi mea nui. Pouli o luna ke nana ae, i ka hoolahalahai iho o na manu. Nuia kupanaha ka Iehova mau hana e waiho nei, aole ona lua, aole ona mea like. Aia o Lekune ma ka Laliiu Uema, 2°5U, Lonitu 17r'40, ; . . M . I ka |a 25 o lune, ua hiki makou i Nukumanu. Ua ike makou ika aina, ame na’kanaka, ame ka lakou mau mea i hana’i; na papale, na kaula aha, a me na waa. He maikai loa na waa, ame na papale. Ua nuii na papale i lil o mai i na haole, he haneri a keu aku. Oka baka ka mea e loaa mai ai. He lahuikanaka puipui na kino, a pauhakaki waawaa launa ole mai i ka nana ku. O ko lakou leo, he leo nui me he pu kula la, he kauo ka leo; piha loa ka moku o makou. Ona malihini ka nui, a he mea ole makou la lakoū Ua olelo, a me ka holoholo imua a i hope oka moku. Oka paka ka lakou mea manao nul. Aole kapa, aole malo; ua hele wale bo. Elua kanaka i huna i kolaua wahi hilahila; pe iho la ilalo, a upiki ae la i na uha. Hu mai ko’u aloha, kii aku ao i hookahi pio lole keokeo, uhae ae lm a« elua

npana,akoohume aku la wau, nui ko laua oHoli. Okeku no ia, a hele a puni ka moku, he puni aloha; a i neia mau aina uahoaalua oia.

I ka la 26 o lune, ike makou i kekahi aina o Be.lu kona inoa. Holo mai la na kanaka niaiunaona waa, he pea lauhala; he apana laau, a puhala, ua humuhumuia, oia kawaa. ua like me ka waapa ke ano, a pela hoi ka nui, a emi mai no hoi kekahi. Ua akamai loa ka hana ana.

I-ka la 27, hiki makou i Kepekee, he aina ioihi launa ole mai hoi kei’a; he nui loa na Niu, n me na Puhala, a me ka Noni, a rne ka Naupaka, a me ke Aa’lii, a ala launa ole mai. I ka po o ka la 28, hiki makou i Nonouki, a kalewa ia po a ao; holo mai la na kanaka mkiuna o na waa, paapu loa ka inoana. la po mai, hiki makou i Apemama, a kalewa ia po a ao. Holo mai na kanaka malulnna o na waa,me ka Niu, a me ha moena, a me na ia; nui loa na kanaka, a piha ko inakou moku Oka paka no ke aho; he like me ka ia ka ono oka paka ia lukou nei; a uqieume na kanaka ke haawi aku ke Kapena ika paka. Ua rnaa lakou i keia Kapena, Ua holo pinepine oia ma keia mainhokupuni, a maa, a kamaaina loa me lakou nei. Oka aila Niu ka lakou mea nui, aole nae noonoo ma ke kuai ana, he like me ka haawi waie i waiwai no na Kapena. Auhea oukou e na haipule o ka mea mana loa. E aloha mai oukou ia lakou nei, e noho hokai wale ana iloko o ka pouli loa. Aole e kala ka hiki ana mai o ka la ma keia mau ainn, aole i ike; ke haha poeleele nei no. O ka la ko luna, o lakou nei ko lalo; o ka ua ko luna, o lakou nei ko lalo; o ka makani ko kai mai, o lakou nei ko uka. Aole lakou ike i ka mea nana i hana i neia mau mea nui e wailio nei imua o lakou.

1 ka % o lulai, 1855, hiki makou i Apeana a me Kaloa, a mawaenakonu oia kowa, ke ku ana oka moku o makou. Holo makou i uka, ike aku la mal<ou i na kanaka, a me ka aina, na hale, ke alii maialo iho o ke Alii nui. Ua laweia ke Alii nui ika mokupuni e, e hunaia’i; no ka mea, ua kipi na kanāka o kekahi aoao ike ’lii, nolaila i hunaia’i. Ke pai kau hele nei na kane, a me ua wahine, a me nu keiki, me na pu, a me na pahi, me na pololu, a me na niho mano, ua hana ia a paa ke nnna’ku. Iko makou hele ana e makaikai. ua ]>uni makou i na kanaka, me na mea muke wale no. Aole nae lakou i hoeha mai ia makou. Ua mau mai ko ke Akuamalama ana ia makou. 1ke awakea, holo makou i kekahi aoao o Apeana e makaikai, he umi mile a keu aku. Ika hiki ana o makou ilaila; he nui loa na keiki, na kane, me na wahine, i hele mai, mai uka mai; he hapalua mile ka paapu, mai ka aina a i ka moana lewa; he papau wale no ia wahi. He nui loa ko laiia waa, hookahi kia, hookahi pea nui loa. Ua like me he moku liilii la; hookahi haoeri kanaka a keu e ee iluna, aole no e komo. Ua akamai ioa ka hana ana. Oka

Puhala oo ua kalai ia a lahilahi, a humuhumu ia me ke kaula aha. He kanaha waa nui, ao na waa liilii ka nui loa.

a keu oku na keiki ma keia aoao o ka aina ; hookahi hale nui, he luakini Imomana ina kumu niu. He aina kapu keia, he kapu ke hele aku a loihi. Hoomaka au e heie aku e makaikui i ka aina; a ua kii mai na kanaka ia’u e hoi, a i ole e noho iho ilalo. Aole au i hoole aku, ua hele no au.a pau ko’u makemiike i ka makaikai i ka aina. Eono la a me ka hapa o makou iuka o Apeana. Aina awakea, okala 8 hoi makou ika moku. Holo mai makou i kahi i noho ai oke Alii nui, he wahi mokupuni uuku; ike makou i ke Mii, a me na kanaka eono faaneri a keu aku paha o lakou a pau. ] ka la 12' o lulai, hoi hou makou i hope i Apemama. Hoi hou makou ilaila ika aila niu. Aka, ua kue mai ilaila kekahi moku kia lua. a ua pau ka aila ia lakou. Holo ke Knpena a me Kauka iuka, a halawai laua me ke alii o ia aina; olelo ke Kapena he Misionari keia. Pehea kou manao? Makemake anei oe i Misiortari? I mai la kela. “ aole o’u makemake e noho mai kekahi kanaka e i ko’umau mokupuni, ,, ekolu ona mokupuni, Apemama, Maiana, Kulia. La 15 o lulai, haalele makou i keia mau aina, a hoi hou i Apeana, ame Kaloa. Oka niu ka mea nui ma keia mau mokupuni. Aole nui na niu ma ko Hawaii pae aina; aka, he mea e ka nui loa ma keia mau mokupuni.

Na mokupuni, a me ko lakou Latitu, a me na Lonitu, a me ka nui o na kanaka a J. W. Kanoa i ike ai.

Na Mokupun* | Latitu. | Louiiu. | Kanaha. Nukuoau, ~ ~ H. - ] 0 25'|Hik., 176 ° aole alii Beiu, “ l ° I5’| “ . 176 ° 2,000 aole alii Alalai, “ 2 ° 47’ “ 176 ® 50’ J ,000 aole alii Kainana, 2®3o’ “ 176 ° l .200 aole alii Onokun, •* I°ō0’ “ 175 ° 20' 2,600 aole alii Kepekeue, “' 1° 20’ “ 174 ° 45’ 3,000 aolo alii Nonouiki • " 0°45’ “ 174® 30'2,500 aolealii Apemama, A.,0°25’ “ I73®60’3,000 he alii Annnuka, “ 0®10 173 ® 30'1.200 he alii Kulia. “ 0®17’ “ 173 ®20' 1,000 he alii Maiana, “ 0®50’ “173® 200 aolea)ii Kaloa, “ 1 ® 30’ “ 173 ® 10* 3,000 aole alii Apeana, “ l c 60’ “ 173 ® 10’ 2,500 elua alii Maraki, “ 2® 6’ “ 173® 4u’1,200 aole alii Kalikali, Makini, “ 3®10’ “ r 173® he aiii Meie, “ 6 ® “ 172® 700aolealii Keluki, “6® “ 169 ® 50’1,800 aole alii Ainalapalapa, “ “ , Kili “ “ aole kaaaka Apone, “ 4° 35’ " 168 3 45’2,400 Namoliki, “ v “ 250 Nainu, “ " . 400 Lepe, “ “ 600 Kuakilene, “ " 9°° Ukae, “ “ 600 Lae, “ “ 60° ; Uako “ “ 700 Kapilimalo, . “ Aole i maopopo oa^kanaka Lonoliki, ■ “ “ ** '• „ „

Hookahi no olelo a na kanaka mai Nukanau a hiki i Makini. Oka nui ona kanaka o keia mau mokupuni 16, he 30,000 a oiaku, MaiMele mai a Eikini, hookahi no olelo # hookahi ano o na kanaka, a me na aina, a n#

na mea e ulu ana, o ka niu, ka ulu, ape, hau, ame ke kalo. Ao ka nui ona kanaka mal Mele mai a Uako 9,500 a «i aku. {Jlole i pau ,)