Ka Hae Hawaii, Volume 1, Number 45, 7 January 1857 — KOOLAU, ME WAIALUA. [ARTICLE]

KOOLAU, ME WAIALUA.

Ma ia mau aina au i keia mau la aku nei, a eia na mea a’u i ike ai. Na Kula. Ua hoike na kula o Koolaupoko, ma Kaneohe, i ka la 26 o Dek. iho nei, aole nae pau loa na kula i ka hele mai no ka ua. O ke kula Beritania o Pareka, kekahi i hoike mai. He 40 a keu na haumana, a ua holo mua lakou ma ka olelo Beritania; ua loa ka heluhelu, a me ka mahele olelo. Ua hai aku au i mau olelo haole, a ua mahele pololei lakou ma ka olelo Hawaii. Penei, “Whai is your name?” Pane koke mai kekahi, “owai kou inoa?” Ninau hou au, “What is your fathers name?" Pane mai “owai ka inoa o kou makuakane? ” Ninau hou au, “ How old are you ?” Pane pololei mai kekahi haumana, “ ehia ou mau makahiki?” Pau ia, olelo au ma ka olelo Hawaii, a pane mai na haumana ma ka olelo Beritania, penei. “He la ua keia,” heaha ia ma ka olelo Beritania? Pane koke mai kekahi haumana, “this is rainy day.” Pela ke ano o ke kamailio ana. Aole nae i pau ko lakou hemahema ma ka olelo haole. He hana loihi keia i na kamalii Hawaii; a o ka poe paupau aho, aole no e loaa keia olelo ia lakou. He kula maikai nae keia. Hele mau na haumana i ke kula; ua lako hoi i na buke; ua uku na makua i ke kumu; ua maluhia keia kula. O ke kula o Mikalemi ma Waimanalo kekahi i hoike mai. He kula maikai ia; ua akamaii na haumana i ka heluhelu, huinahelu, Hoailonahelu, Palapala Aina, kakaulima, a pela. O ke kula oi keia o na kula a pau ma keia apana.

Ua hai olelo na haumana o ke kula Beritania, a me ke kula o Mikalemi; nu wale na mea i haiia mai, a ua maikai kekahi, hemahema kekahi. He hana maikai keia, o ka haiolelo; nui nae na mea pono ole, i haiia mai. Ma ka olelo Beritania, ua maopopo maoli kekahi olelo, a ua maopopo ole kekahi. O ka wikiwiki kekahi hewa o na haumana; o ka hele malie loa ka pono, aia makaukau ka waha, alaila holo. Pau ka hoike, a i ka la 27, holo au i Hauula e hoike kula malaila. He ino nae keia hele ana, no ke ino o ke alanui; pahee no ka ua; kelekele, a ua ino loa kekahi mau wapo ma Waiahole. No ke aha, aole hana ka luna Alanui i keia rnau wahi ino? No ke aha aole i hana ia ke alanui ma ka pali? He ino maoli i keia wa; eha loa ka lio, a me ka pipi, Aole hoi he nui loa ka hana, ko hooponopono no ia na wahi ino loa ma ua pali nei. I ka la 29 o Dek., hoike na kula ma Hauula, eha kula; ke kula haole kekahii, o Adamu ke kumu. Aole nae i makaukau ia kula; a ua hoopau ia.

Maikai na kula o Polani no Kaaawa, me Kahana, a me ke kula o Naukana no Hauula; a me ke kula o Naukana no Hauula; ua emi iho ke kula o Naili ma Punaluu. Nui na mea a Polani i hoike ai, o na mea paakiki nae, o ka pouli ana o ka mahina, a me ka holo ana mai o ka malamalama o ka la, ma ka papaeleele. Pela no hoi o Naukana. Ua oi iki ke akamai o kona kula ma ka helu. Ua lako ka nui o na haumana i ka buke, papa, peni, a pela 'ku, aole hemahema loa e like me kekahi mau kula; ua hele nui hoi na kamalii i ke kula; aka, ua emi loa na haumana ma Koolaupoko, me Koolaulooa, i keia wa.

He haiolelo kekahi hana ia la; nui na olelo i haiia mai; he maikai kekahi, a he pono ole kekahi- Eia ka mea pono ole a'u i ike ai, o ka la hookolokolo. He mea hoano loa ia; kupono ole e hoikeia mai e na kamalii. O ka hoi mai o ke keiki uhauha, a me ka haule ana o Nebukaneka, a me na mea oia ano, pono no. Poalua iho nei hoike na kula ekolu o Waialei, Kahuku, me Pupukea, ma Kahuku; ekolu kula; o ke kula o Kalanipoo oo Wainiha, me Pupukea ka mea oi ka maikai; he kula maikai maoli keia; ua maikai no hoi ia mau kula o Kaihikapu, me Kaluhi, aole nae i like me ko Kalanipoo. Ua lako no keia mau kula i keia wa, a ua hele nui mai na haumana. Ua makaukau no hoi ma ka hai olelo; mailoko mai o ka olelo a ke Akua ka nui o na olelo. He hakaka popoki kekahi olelo.!

Ka mahiai. Ua holo iki ka mahiai i keia wa ma Koolau, me Waialua. Eono oopalau e holo nei ma Koolaupoko, e hoowali ana i ka lepo, e kanu kulina, papapa ipu, kela mea, keia mea. Ma Waialua, ua holo ka oopalau, ke ulu maikai nei ke kulina, me ka papapa; ua maikai loa. He eono paha eka papapa a ke kanaka hookahi e ulu nei; aole hoi pau ke kanu ana. He mea nui loa keia, o ka holo o ka oopalau; o ka hiki wawe ia; o ka mama ia; o ka waiwai no ia. Ma ka oo, nui ka luhi, holo ole ka hana; uuku kahi loaa. L.,