Ka Hae Hawaii, Volume 2, Number 2, 8 April 1857 — OOMOA, FATUIVA, Ianuari, 10, 18ō7. Rev. R. ARMSTRONG. [ARTICLE]

OOMOA, FATUIVA, Ianuari, 10, 18ō7. Rev. R. ARMSTRONG.

Aloha nuloe me ka wahine me na keiki.i Ua nui kau m,au palapala i loaa mai ia makou, I a ua palupala aku. la paha ko’u inau hoa ia! oe; aka, owau paha, aole wahi palapala ia oc, o ko’u hewa keia, e kuu makua, e kala inai i keia hewa p’u. Ua hiki mai la o M,r. L. Smitli maanei, ma ke kuna liiiii Keoni Ana, Apo. 24, ā hoi aku la o Ap. Ke hoo- j ' manao nei makou i na la,aia i noho pu ai me makou, ka ai pu ana, kamailio pu ana, he mau la olioli 16a la ia’u maihua aku o na la j «’u,i nolio ai uia Fatuiva nei, me he auela lal no ia mai ka lani mai e hoopiha ana ia makou; i ka olioli. Ua pae aku,la paha oia. E oluolu au o hoike ia oe i kahi mau mea no ka makou hana ma Faluiva nei, mahope mai o ka hoi nna 1 kuoRev. L. Smiih ma Mei 20, 1856. Holo aku la o Mi Eieknell, Kauwealoha, mo Kaiwi i Hivaoa, roa kahi waapa 0 ka poe kamaaina, no ka mea, ua hiki mai lakahi leo e knhea ana ia makou, " Homai 1 komu na’u,” pela mai la kahi alii, Tohute4e kona inoa, 29 Mei, kamailio pu iakou a ■. ■ '• : ■■■ ■ ■ - ■•. : ' . • "■■'.■■;■

m:iu|Ki()o koua nianao i kii.mii, liaawi mai la i kaluialū le, i waiii kami. o .Mc Hu km'll kai lio.lu» ilaila, ahula, liele o Kaiiweahiliu/nio Kaiwi iiūi.kalii inau kaiiawai e, e launa aku :ue kalii poe, a imnoi niui lakou ia laiia o iml)o (»u i';inau kuinu ae akii la.laua, ■ a«>lc nae i' iiiilui k.'ke ia wa, aia a Imi mai i J'atuiv:i nei; :i joaa ka mukū, liule (iu ine na waiiiue; 'kuka nae lakuii ia \va lui'ka huna i ka hale, ua ae iiiai la lakou, Mei, I>.’)(!, l’ae mai I la lauu maauei, Miv* Hieknell, 'ii.iho iama llivuna, iio ka mea, imle ona oliiia maan'ei. ! ) ae''i‘nai laua iiiaanei, akoakoa pu iiiakou a luuiin.iikai i ko Akua; a kuka |iū no ka hana ma l!ivaoa. a uamuo|>o(>b ia mukou. L a iie Inai ke Akua e lawe i kifna olelo ma Ilivaoa. L a hoiiliiūo inakou i keia. Kkolu e hele ILieknell, Kauweiiloha, Kaiwi, Owau' iiie l~elani kenolio ma l''atuiva uoi, a i..| kahea liou inai ua wahi lum, alaila, e hele kahi o maiia. : .V"le liuliu (nahope mai lune. Ilooke niai la Maknmii la’u no ku a(iana aina, ami i kuai mai ai me makou; ua kuknlu hon au i ka pa i niea kaiiii, a. ike Malūnni, koko- ' ke [uia; lele mai la ia ina ko.’u wahi e wuele [i wahi mala haka, a *ike iin, hoole koke au ia | ia, aole (lono e kann e pilikia aiianei an i kon i inau (>naa, a he mea ino kan. Aol.o oiia liooi le. i kiiūa inanao liana, paakiki iiu Pane akn la an ia ia, ina peni kan, e aho an ke !|ele nia kaln o. l’ane inai la o Makmuii, “ ina |iela, e alio m> oe e hele, e.like me kou manai>. Aja nae i hikimai kon nian hoa (Kaui wealoha, Kiiaihelani. A lūki mai la lau.a, hooponopono huu i na olelo a maiia o Matunui, ka lauwili hou o Alaluni, aolē hele, i.hele au ma kahi i paa na waiwai a pau iuina.” Haiie koke Uiai Lu Aheniliama ,\atua. Aole (lono ia olelo uii e ko Maiaili, i hele i lakou, | luwe pu nie ko lakou mea a pau, No koaa { aloha ia inakuu ko kumu o koA. Nalua paiie I wale mai i kela olelo, o ka pilui koke mai la ; no ia o MaUuū i kii ino l.oa, ino ka olelo, ino i na maka, me he il-io hae la. Ua kali ka hele ina kiilii e, a loaa ka wa pono. Iiine *’4, lfC)(). Uolo aku la Kuaihelani i Hivaoa, nia kahi waapa; a halawai pū me Hieknell a hele laua inn na kihapaio Kanwealoha, ine Kaiwi, olelo mai la lakou. “ Maanei mai ia ke kmnu pope, i noi mal nei i wahi noho no lakou; hoole ia aku nei, aole makemake'ia oukou. Aiaka makou maukumu i l*'aluiva; olelo aku !a ka poe pope. He poe kunaku lakou uo liawaii mai, he īaau ku waa, he wauke ke kapa, he poe uuku, nawaliwali, poe ino; o makou ka haole, ko P'arani poe ikaika nui na inoku mamiwa, nui ka 'waiwai. Pane aku la na kamaaina. “ Pono oukou e hele i ka ainii o ka haole, e ao ilaila, he poe kauaka makpu, a makemake makou i kela j poe kumu kanaka no Hawaii mai, e noho la ma Fatuiva.” Nui aku la ka huhu o ka pope wahi a lakou, hūi wale mai la ikona wahi. | la Kuaiheleni ma Hivaoa, kahea hou mai, | la kahi alii i kumu, a ua hele aku la oia e 1 hnlawai pu me ua’alii la; a kamailio pu, a i aku la ia, “ e hoi aa a Fatuiva, a o ka mea e hele mai ana,' oia ka oukou kumu.” lulai IS5t>, pae mai la oia maauei, halawai pu makou, me ka pule; a kuku pu no kela leo hou; a hooholo mukou, owau ke hele i kela wahi hou, aole pono o Kuaihelaoi no ka oiai nui o kana wahiue he pehu. Augate 12, 1856. Akoakoa hou makou rne Malunui pu, a hoike aku la no kuu hele ma Hivaea, ae oluolu mai la no ia, pono no,

nlailu kainuilio jm hou no ka hale; ka apana aina, na waiwai. i inai la oia “ E |>ili uo>ia iium moa a |)au ino oukou.” A pau koia ololo, iuiliu ae la Matunul a halawni.ine koiui P'io ilio; niiiau inai la no na olelo a makou, a hai aku la .Malunui, ponoi, a penoi Olelo.kue inai la koua poo’; a lohe makou ij kela ololo iio, anle Hiakou i kali i ka hole mai kahi e, 1;J Anoiile, o ka lawe no ia o na uka-i ! na a pau nui na liale o kauwealulia me Kna-1 iliolani, na pani puka, me na puka nuikani; a j o kinnea nae i koe, ka līale a pau, me ka aiiia pu, n»e .Malunui ia i kein w,a. Sopet. 10, IS')(i. Holo au i Hivaoa, me Kaiwi pu, lialawai’ inua niaua me Mr. Hieknell, a heluM’ Kaiwi i kona wahi iho, a hele pu maua o Hieknell iua kola wahihou; no ka j niea, aolo ia i helo.mua ilaila,j inamua’ku o iko maua luki ana ku. Ilahiwiii pu nuuia nie ko :ilii i kauoha nuii ai i kiinui, a Ine na kaiiiika ilaila, I iiiina aloha inai la lukou ia maua; hooinaha iki maua. Ua kainailio’pu ina.ua me ko nlii, iiana i 1 kāuoha mai i knmu ma o Kuaihelani: la, ua lao oliiolu ina.i e nolio pu au ihe lakou, ua hiiawi mai la i kahuahale, c wahi kaiiu, a u.a ae mai e kokua i ka hana ana i ka hale, ua liaiui pu au, liookahi lieheiloma,. a ua lioi e inai la i Fatuiva nei, pae mai lu liia ku la 23 Se.pt, ls'»(). Aha inakou e helo anā a e noho ma kahi mau kahawai o Mivaoa, lliekneil, Kauwealoha, Kaiwi, Hekela hoi, a hookahi Lota Kuaihelani. Eia na inoa 0 kekahiman kahawiii umakou e noho aku ui, Ko Kekela, Puainau, 540 kanaka a pau. Elu.a iiiau kuihu pope iluila, a he poe uuku hoi kui launa j>u aku. Nahoe. 100, Mokiuia, 8'2, Ko Hk’.knoll, Hanahi ()•’, Hni#inaoa 347. Ko Kauwealoha, Hanaialuua 1)4, Ko Kaiwi, Hanuiapa 177. E waiho like ana keia mau kahawai nm ka aoao hookahi e iiana ana ia Ualuiga. Oomoa, lanuai’i 13. A lie mau kahawai i. koe, ua noi mai la i kunm no lakou, ua hele ilaila o Bickncll, e lialawai pu me lakou, n e ike pono i ko lakou manao i kumu, pela mai kaua palapala. Aha paha tausani a keu kanaka i keia wa. Aia ma Sahuata kahi poe i noi mai nei i kumu, malaila o Kauwealoha, holo ia ilaila Nov, 10, 1856, a hoi mai la Dek. 14, 1866—0 ka nui o kanaka ma Tahuata i keia wa, 464, pau loa, 211 no Tahuata ponoi, 223 no Fatuiva nei; oia kela poe pio no Hanavave, holo lakou mai anei aku a ola i Tahuata. Ua pau ke kaua ma Tahuata 1 keia wa. Ua manao o Kauwealoha e hele ilaila, ina aole loaa ko ia wahi ma Hivaoa. Mai hookauinuhaia ko oukon naau, no ko Malunui hooke mai a hoopilikia hoi ia makou ma ka noho ana, aole nuna iho keia hana, i kuu nianao, no ke Akua mai ia. Ua ike makou, akolu o makou inakahiki ka noho ana ma keia kahawai nookahi wale no o Fatuiva, Ua nonoi ia Malunui e lawe i kahi o makou ma kahi e, aole hiki, noi aku i kahi poe ma kahi mau kahawai e, eia ka lakou, “alia mahope.” A i keia wa, akahi no a wawahi, ia makou a.naha, hele liiiii, kiola ia makou ma Fatuiva nei; a ke apo m&i la ho Hivaoa. a ke kahea mai la ko Tahuata, i mau KumuAoie no hoi poho ko makou mauao no keia hana ino o Malunui, a manao e haalele i ka hana a ka Haku, aa ke Akoa mai keia haoa, pela ko’u manao.

Ua lana kn'u mauao no ku hana ma Hivaoa, »• liolo ao palm ia mnmua o ko Fatuiva 1 uoi; aia no nae la ikc Akua Ho ano oluolu ko lfivuoa iko Faiuiva noi. K aipu makou mo ko Hivaoa i ka maia, ka niu, ka ai i luiipuia mo ka niu, a e pii makou ma na itiaje ui kapu, ina na kaiiua kapu.---.Ma Fa- | tuiva noi. paakiki loa lak<>u, aole e«i pu iki I niakou i keia'mau mea, o ko mukouai pu me jna wuhine ke kumu, a o ka hana like pu ole Imo ka lako.ii,' he lioole ioa makou ilaila, aole ine ka lakou; aole no hoi e ae mai i waoi inahlai, hoole; mu Hivaoa, ao mai ia; milaila kuu manao lana i ka hana ma Hmioa Ua wehe mai ke Akua i kihapai uui no kakou ina Hiv.aoa. I mai la o Kauweulolia, pela ke ano o ka poe ma Tabuata, like me ko flivaoa. 0 ka moku kle ke kumu o keia kali loihi ana ina Tahua(a nei, ma ka malania o Mei !??.)()--» hiki mai i keia wa, eloaa paha aole paha, ! no ka wuapa pouoi ole kekalii no makou ihoj Keilauna pu nmi nei no kahi poo maanei me makpu mu ka pule, aole naei nui 0 lakou—Maiuimi, nia.no i kona aoao kahikn, pnakiki loa i ka pouH), ke launa mai la o J Puu me inakou, i keia vvn, ua hoolei paha i kona anō kue ia makou. Oomoa, Ian.il 4, 1857 Ua makeka wahine a.Kuaihelani tmff a malama o Augate 18,185ti— he pehu kona mui i make ai o Poipe Knihulu kuiia inou. - Ua l<>na hou ia knhi keiki hou i keia wa, he kiiikpinnhinp. Mannn ia ma’ Novemaba 18, I85(>, he maikai kona kino a oluolu, peila no ko niaua keiki hiua, h'e oluolu pono no kona kino i keia wu. pilikin nae'ia iakn\nei, ma Sept. 185(5, Wela kahi uha i ka wai wela, u ua pla; alua keiki n maua i loaa ma Fatuiva nei, Sa'iiuela Hanuela ka mua, Mei ‘28, 1854, Susana ka lua, Nov. 18,1856. Ua aloha mai ke Akuu iamaua, haawi mai la i mau keiki hou mu keia aina malihini, e like me Mosc m ia i noho maiihini ai ma Mieliana. Uu ohioln no ko maua naau ika noho ana o ko'mana kaikamahine ma Hawaii me Mrs M. Ogden, e loaa ia ia ka iko me ka naauao i ka oukou oielo, a ke pule nei maua 1 ke Akua nona, e lilo i kaikamahihe maikai. Ke uwe aku nei o Naomi, ia oe me kau wahine me na keiki pu, o kuu aloha pu kekahi ine oukou a pau. K hoike hoi i kuu aloha nui i ko ka hale alii, me ko’u poe hoahana, a e hoala i ko lakou manao no ka hana a ke Akua ma nei, e aloha lakou i keia pne nuaupn, aia makou hoi.—E haawi i kuu aloha i na hoahanau ma Kawaiahao. Owau no.kou pokii uuku. JAMES KEKELA.