Ka Hae Hawaii, Volume 2, Number 6, 6 May 1857 — Ka olelo a Wule imua o ka Ahahui Mahini, ma Kawaiahao, i ku la 20 o Aperila, 1857. [ARTICLE]

Ka olelo a Wule imua o ka Ahahui Mahini, ma Kawaiahao , i ku la 20 o Aperila, 1857.

Helu 2. Ho pne noonoo oukon, n ma 'ia nno ke ninau nku nei au ia uukou. o ke “ Aka” p ka poe Eeli-knliia, oin nnei ka rnea i hoihpi aku i na kamnama ili keleawe o Ameiika Akau, e pee maloko o na iilulnau ? Aole am i ko lakou m ‘lowa n me ko iak<>u makemake oie e hana e like me ka hana mau ana o na ha >le, ka mea i noho, ai lakou rha ka iilulaau ? Mamua o ka uoho miaa k • lienkania ma Arnerika Akau, ua noho na Paniolo ma Am Hema. Ua oi ko Paniolo aupuni inamua o na aupuni n pau ia manawa. Oia ka mana1 wa i ikaika ai o ko Pani io e huolaha .i ko lakou ekalesia, a me ko lakoii manawa i ikaika ai e kaua i rnen e loaa’i i muu aina n paMn Mexiko n me Peru ua loaa in lakou kekahi mau poe kanaka e noho pono ana malalo o nu aupuni i hooponopnno ia n he alii nui ke pno p ia mau aupiipi; he mau alii malalo iho kekahi, he poe Cacique keia • ua milipna a miliona na kannka. Ua oi nne ka maikni o ko lakou noho noa maipua o k» " Ani. Akau. Me niahiai ka lakou hana. Ile alualu i na manu a ine nn holoholana n ka • nnhelehele ka mea i ola ai o ko Am. Akau Aka, me kn i ana ae, o ka hoohnli ia lakou i poe Keristiano, ua kiuia ko . Pauiolo me ko Mesiko a me Peru, no ka mea he p6c Pegana lakou, He innn pana, ihe, ā Inau wale no ko iakou, a he ike ole hoi i ka hooponopono i ka poe koa e knua like. nolaila he na- , waliwali lakou mnmua o na Panioh», ka p«e i lako i ka pu kna, me na koa e knu ana ma : ka lio, me na pnleumnuma koleawe, n me ke , akamai i ka paiknu. Nolaila lilo kela mau aupuni i ko Paninlo, n lawein na niiia o k» poe i pio. a haawi ia i na ’lii k a a me na Roa i kokua i kq kima. Aole nae he nni o k« poe Paniolo ; he waiho wale no na aina i lona ia lakou me kō lakou pomaikai ole ; aole i hiki ia )nk«u. ke mahi; a nolaila. ua haawi pu ia nn kanaka kamaninn me nn aiun, e like me ka nui o ka ainn pela no ka nui o na kanak». U» hoonoho in keia poe e na haku o lpkoa ma kau hale liiiii e kokok'e ann I pa hale nui o .na haku haua. Ua hoohaua ia hoi Hkou ma ka aiiu a me na lua gula, d«la, a keleawe paha. Ua hanwi ia i kapa anhu no lakou, a ua hapekikoia mamuli o ka fAO,o;na Paniolo a (ilo i poe Kemiian». ipau Kahuna pule Kaiolika keknhi ma ka i o kela Haku keia liaku, a n keia poe ka Pftk%w>mana a lakou ma k» pule a mo fc«;pfcfcfpaii.< Nolaila ua ioa« ilonia lakou t»a , o|ela.P«qiialO|,me koano maiku) o ka mahiai ma na lua minepala, ■'kul’ a'ifcifkS kio. 'Holaila »a» ana » fc# hiha ■ oluolu Iho b>ik».nohoana, mo he piu Aole Uk<^pee ma na mauulu laau, «M. noho mawaena lakhu, « peln Ua milio«*i «nlhona Ukou mu > ,kekahi. ekj|hi i na oilianenaUameka fi« ke aupuni a m# k«’"Mu)cBin. Iklk h#u v aupiSHI i ah»«i«a kanaka he^llUlnni

K nmau ia Mila ke Komisioa BiMrta‘nia e| noho'nei. a nana no onkou e <.|tl.>, n ka nui' •> ka Legiona o Ptru he poe inikini' l[ikou,! oia hoi k.) hikou iiliinkaua, a o.o ku.Mii «ilakai ana ia lakou.i ke kauaa Imakiia niiluoa o ua Paiiiulo ua kaulanu kuha imiu ma na w.ahi a pau. ,i Peia no ka haiia a.na o na Paniolo m<| Am Hema. Inu pe!a ka h na oko Hei «.;tuti|in ma Am Aknu ua m .u paha na Inikini a. u.i nol.o pu me na haole a hiki i k.'ia hi, IU oiam iio,” ii-i ike iki no ko Mesiko ama Peru i ka inahiai, a he, ole l»a na loikini ma ku Akao. he mea koe loa i ko lukoii iiianao ku noh). pau nia kulii hookni.i. Kiu kekahi he kue l-m kelu uiaU Bereiaoe i ka hoohauu n.ia ūie ka mukeinnke ole o ka poo huua, 'u he kue hoi i nu luiua muaiea, hoopuliel**, ■ a.-iol hiknu i iiiun iu maO hana maloko o ku Kka-l lesia u laluui, aole hoi mu nu huna ■. aupuui ana. Oke kuai muoli no ika aina ka lakou i inakemake, aole oka l oopioma ku il|iaiku 0ku piihi kuua e likeme nu Puaiolo niu Am. Hema. He manao maikni ko na Beretane, aka, ma ku hnna aha maiiliili oia iimoao ua eu.i na lnikini o ka Akau nialoko o ku na.iupo' a iue ka ike ole ia (Jin isto, ine lakuu i nolio ai, he 241 iiinkaliiki i hala aku nei. j He ino nu kumi'iiuanao o na Paniolo, jnka, inu ka hunu ana mamuli oia mau kumu ua hoomuu iu na Iiiikioi o Am. Hema, a liin i naaoiio ; ua Kcnsliuno Paniolo liikou. ua kamailio no ma ka > lelo Pani ilo, a o kekahi ii' lakou ua heluhelu no a pul.ipalu hoi ma ia olelo ; a .ua kiiuluna kekahi no ka imi nuuuao ana a me ke uno nhliikauu kekahi. 1 kekahi munuwa un ike ia ku hemahema a pono ole o ka hana inamuli o nu kumu inaikai a kuhon ». Pela no ka hope' oka Jiana una ona Borelnnc ma Am Akuu. Inu he mea kj|imio,'e liiki no iu’u kn kuhikuhi i kekahi muu kumu maikai i hoolahu ia muwaena 0 knkou me ku pomaikui ole o ka hnna i hana iu’i nmmuli oiu mau manao uiaikai. Mu 1ka uioooleh' o na hana i hapai ia’i e hoopau 1 ka lawe pio uua o na nika o Aiei ika e akaka ni keia olelo oinio n’u e kamailio nei. Ua aknka no he oi loa o ka oha a me ka pilikia nmmuli o na hana i Imna ia e oluolu ai nu nika i lawe kauwa ia. Makehewu inaoli na d <la i iilo u me ku umke o ku poe i houuuu 1a e kokua. Pela no ko’u munuo pau no ko’u ike i kn huna anu, Ua loaa keia manao m'u he iwaknlua makaliiki i halnao nei. Mukehewa ku holo nna o na inoku manuwa e kaun pu me na moku i piha i r.a negero 5 tuwe pi i ia. I k>>*u nmnao e uho uo eue i kn' Iawe ana (me ko lukou āe np.na<) i na kanaka opiopio. e n >lio mamuii o ka hnna no ua makahiki 7 a 10 paha. a e kuai ia iakou i ka poa inaktmake e like me na Pake e kuai ai ia nei mawaena o knkou, a haia ks manaWa i olelo ia, N%ka haku no eh. ouim ike kula a e aoma.|ta pule Keri-tiano, a pau ka manawn, hoihoiaku i ka ainu hunau o noho lanakila ai u e ao aku i ka ike i loua ma ka «inu e. Ina phla, Ika mnnawa i laweia kekahi mau ncgero naaupo nmi ka aiua hupau uku. la mannwu e hpihoi ia’i kekalii poe i h>aa’i.ia naauao, i mnu pani haknhaka no lakoA halu keknhi laau makahiki e oi na oegero Kenaiiano a naauao ma ko iakou aioa jho im, w«l* ; iho.up } ana i ko . f kuai ia aku i poe noho ano naauao i ie KemlianP. a in&lia Kafla poho

in, nu puka mni pela. An!e inai>p->|)o|>iu ia'u ki’.la iiomuin «na iua, ko niii> lap’iwalo, u lit‘ moa kue hui i na liio-a u’n o li.it aku ni. u* ii i inoa maiu.ii, ma k-*> i i-k'mi uīm i!i a..!o n>nae lnki ko luina in. nka ua pai .paia n ■ aii il kekiiiii kainika kaiopa nia ' 1 1 n>ana no keiu-' im a..•• Aua pau iii.o iu i ku’u >vu liuaiolom La.iana, o liul,> i Auioi ika llu.ip.ui i i ka iny* kaluki lstvj 1 ku ’u wu c nuho nna ilaila kukuke houkaiii niukaiii, o.lua holo ui aou i na inaku nia lumi i na Nika' im kiv ano kiuwa, ma iioi Viriumia, ("ai'nlinii Akau G • i*»lina Hoina, Alahaina, l.,ousi .na, ame M si-ipi, A na hoio p nopine lioi au o iko i na Nika kauwa iloku o ko hikou man haio, a o li .nu ana niii na inaliiiia ni, u ua p.iii kuu manao, lua| ka nana iina, na oi ka m >ik ii o ka noiiu aua' 0 na Nika kaii.wa. ina Aiiu'iaua H .ip iia, n.a-. ni'ia o na kahaka hoiilimaliina mahlai ma' Kuropa. A, (» ka nui.o na. hiiku ua oluolu, ! ua lokoinaika'.ai ua haauao; a <» iia Niku e noli . kauMu aiiu ua oi ka poumikii ma ka 1 noiiojiua mu (a uho, mainim .o na Niku ma Aioiika nnlalo o na iiiii ooloa o iakou. i Hp moa ino ka nolio kaiiMa nua, a h.e mea ! paow.ioMu no hui. Ho moa pōluliihi nae ka hnnn a ke Akua, aule hiki h»i ia kukou ke ololo, ho iiio.i hiki ole i ko Akna, ka mou nam o hoololi i ka hnlm o ko kuiaka, i n oa’ ō lioi.p'iku ma| i ka maikai mailoko miii o ka inp 0ka mako ra.o kanu • keikima ko kea no na kanaka a pnii loa-a-le hiki ia kikou ke ololo, ho mea liiki i,.|o ia ia ka li olih. 1 keia hewa nui >• ka noho kahwa ana Nika i inea e pi.maikai oijna laiiuikanaku o Alonka Uu olelo nnp|a|<a noho kauwn M-ale ana; no ka nioa <> ka nann <> ka pue noho, kaiiMu me ka iiku nle.a liuim no hai wale im, he haiia iii ine kh hanoluino olo, aule i hana ia mo ka uiiikoinuke o. ka moa haun; aolo hm no kon' pono, uole hoi na kii uku e ne. Aka, 0 keiu hana, he iiaun me ka hnnohnno uo, me ku nuni a me ke kuokou, oia ka hana e nolio nei iwaena ■> oukpu. No ku men, ua koima ke kiiiiawai i mau la hana o oukou i koiamakahiki i kela makahiki, nokekahi u nu mea o pomnikai ui oukou, aole na6 hiki ko manap ia no ke k»i una o ke kanawai ia mau iu hana, no ka inea ma kekahi aku uuku ma ke (hila lve hiki no e hemo oukou a pau inai loko mai oin luhi. | Ano la ua pnu ku’u kamailio nnn oo na kanaka <> Amerika Akau a me Amei ika jHema n e kamailio ana au ia onkou no na kanaka o Hawuii nei. 'knhi mnikai okaola 6 ke kanaka a m« ka pmnaikai I ka wa ike muu o Lono, ka hooholo moku Bcritania i ka M»kupuni o Kauai a me Niihau iloko o Feberuari 17?S, n me Maui iloko o ia maknhiki uo, a me Hawaii iluko o lanunri 1779, ia «a a«ie nuknu uaauno ili - ke me na kamaiana » Meaiko i loan i na P*niolo, a peiu uo hoi na k imaaiun. o Peru. Ua 01 aku no nae ko oukou mamua o na kamaaina o Ameiika Aknl, i ka wa tke mua ko Beritanit i» lakou. I ka wa hiki ro»i o Lon» ua ike oukmi i kokahi ano o ka mahiai. Ua ike ko <>ia ika kalo, ume ka uala mnoli he I2&I4 pauna ke kaumaha, a me na maiu o keia ān» o kela ano, a me ka uhi’. ulu, ko, ipu umeke n me kekahi mea e like ka uh», ffm kt 0 a ka 10 pauna ke kau£ū(Kakahak # no ia no ka ko) a ma na mo, puaa, manu ko, nene, moa, a me

ka io!i, kela mon knlolu;. Ololo no o I<ooo he })vu' kino in.iem.-iu oukou uh inaema* na iuile; i)u kniiiikn oiuolu no hoi nua hi..« poI 1 1- i, a iioliiilu uu akaka ma k« olelo a l.ono «ole oukoii l.e |'ou liupo loa i kona wa i hiki mni ai, 79 makulnki imun> u aku nei. Uaika oukou i ka muluui in mauuwn, a he haua naaoiio no ia Uu k"kun tio o I .ono ia oukou ma kona w.iilio anu mu Ntili.au liooknhi hi(ia kane a elua hi.m wnliiiie. lo- pu ia kan» a me ka pu* aa wahiue im Heniaiua iiiul a ine na auoano 0 ka i|)u a me k;i ukakui. 1 k i wa li ki tn.il at o Vmiecou»a ma Ha* wnn 14 mukiilnki muliope inai oia hoi iluko ii ua ike oia uu nui nu ijju haole, kao, u (lela; Kokua ii» lu»i oia ia oukou ma ka haawi unn inai i ku iuau wuina, ka ulani, Leiiiona, aiioano iileinoiia, ka lnpu kaue, hi* ()a waliihe, u me nu Bi()i m»i Kale)»onia inai. Ua hiki mui ku moku Lnneeuu Ro>ul” ika malama o .Mmuki 1791, a i ku'u manao ia manawa iiiki mai ka Paniolu Manim. Ua k-.kun nui m ouknu mu na mea lie lehulehu, iiia ka maiiiui. mu ke lawe mai ina mea kanu nme nu laau liua, oiu no hoi kekahi inea 1 kanu i keia mau mea. Ma iu ho)>e mai hi* k mai o Alika. umo Williuin Krench, John Aiiki, Lanai, RidPn me na Misionari. Ua kokua lakou a j>au ma m mea. • 1 ko'u holo una mai mai San Blna, ika aina liiiu Hikma imi ku’u moku ke I)au|i ua |)ue uu mu Hon<>lulu nui i ku In 10 o Mei, 1 .nhe iu a kti|inaualiu ia'u i kela wa, Uu iko ; u i ke alii l' iinulii o Kauui, a me na waiune ua a .hu i ku iolu u ’ like me JCaahu* manu, U kouu ano lianuliuun, o kona mau maka eleele a mu kmia ano e iike ine kekahi wulune Paiiioh, ua nnhulo no au. Ua kaiiiaaina au inainua i na kunaka o Peru a me Kili, a ua maiiulo uu no ku’u ike ana, ua oi uku ka inuiKui o iiu Mukpinana Hawaii, mumuu o na Mukauinnnu o Peiu a me Meaiko ma ka inannae o ke kmo, a me ka n<>ho kuommno aini, u ma ka hai.a i na hale e iik« i me ko Lono ike ana. ! Uu lohe pmepme uu ika o'elo « Generaia Miller, i kuKaiu nuu mukulnki mahope mai pela konu munao. Ho mea niau k« oiaio ! peiu o na ha«lo maiiliim hoio mai mauei. Eia 1 nae ko’u meu olioli nui ae Ika makahiki ' I »24 ku nui o na keiki kane a me oa kaika* hme ano muikai, i Imlawui me a’u, a hahai ! iu’ii ikuia a pu, ma ku’u wuhi i heie ae hele hoi lakou a puonioui lukou kekulii mekekehi e lialihali i ku'u ukana, 4 Pela no hoikeaoo o ko oukou poe kanuka, ><e oluolu na ike au i keia la i keia la i ko’u h< le aoa me k« alaoui 0 Nuuanu, a he kumu maikai keia ao ke ao ena iba pono e ae. H« poe ano palaka, «kemu o|o na kamauina o Amenka Akau, a ma Meeiko, a m*> Peru. Ua like ko iakeu Ui roe ko oukou aole nae like ko iakou eao lealeu, manao Una, • me ka iki. i keia mua keiu mea m« oukou 1 1 Ua munao pmepine au i ko'u we • ooko ana ma Kalekuka, Meaiku a me Le4ant, 1 kuu wa kaumaha i ku hana manao piaopina au i ko oukou pae aina uiaikai, no ka ola o ke kanaka a me k« oukou ano oiuohi, om ka mukemike nui.e lini bon inaie oobo me ookoo, ; Au« loaa iu’n keia pooo, >« hoi m ookou e noho M, 90 mekahiki MWMaiii oie koi iloko o 1044 o ko hei hoi M i k«e mahaie ihi no k» bob m«> e <hk— iieheo k mi HMMhiki