Ka Hae Hawaii, Volume 2, Number 7, 13 May 1857 — Ka olelo a Wale imua o ka Ahahui Mahiai, ma Kawaiahao, i ka la 20 o Aperila, 1857. [ARTICLE]

Ka olelo a Wale imua o ka Ahahui Mahiai, ma Kawaiahao, i ka la 20 o Aperila, 1857.

■' . Hei.u 3. ■; 0 kau mau palapula no ko oukou pae aina, i paiia ina ka nupepu Friend, nm ka lokomaikai.o kela liaoie inaikai, aloliā. ia oukou, o S. C. Uainon, iamakaliiki ilo. lie moa e inaopopo ai ko’u nianao iiui ia oukou, no ko oukou auo oluolu, a me k.a liolo uma ma ka iiaauao ia wā. Ua inanao nui ia keiii mau palapaia ma Heiilania, ā ua pai liou ia ina 'ka buke ■“ CoIoiiial Magaziuc,” o l,udaua Ua lioikeia'ku niaiaila lnā Kunipa kalii e hvlulieluia’i ia bukc, ko oukoli aiio, k > «ukoui hiilo muā i ka naa.uao, i kaiiiakaliiki Is4l. a me ka huna niaikai ana a na inisioiiari o iia auao Kei‘isliano elua i liana ai iniianei. ,-Ma iā iiiau palapala, e ike auanei pnkoii, lie nui ka olelo paipai i ka hana lima, n nie ka hana e poiio ui ka leliiilehu, a ine ka hana iiaauuo nie na aina o ke aupuui, i niea e nui ai ka hana. ; j Ua paa no iloko o’u ka manao inaimili o oukou, i ka wa i kiiia niai mr e ke aln i ma-1 ke aku nei, e noho Kuhina iloko « k«na Ahā.; i 'oia h«i ka la 2li Maniki, 1S45. Ua nni au i' niea e niakaukau ai uu, e kokua iu ia, ina iia 1 inea a pau e p«no ai. "Ina niaopopo ole ia’ū ko oukou mau mea, o ko oukoii pono, ko ou-j kou hewa, na ihea e pono ai, a ine nā mea e nele ai, pehea la e luki ai ia’u ke kuka pu, me ke alii i make aku npi, aole o’u inanawa, e heie i kela wahi, keia wal i, e nana me ku’u | inau inaka ihof nolaila, palapala aku, i inaui pinau iloko o Mei lS4ij. He 1 l(i ninau i hooponoponuia, i mea e maopopoai kooukuu muu mea a pau. Ua paiia keia iiiau mea a . paii, e nuna i ka aoao 117, he’lu G(j, o ka hopo o ko’u palapala makahiki i na Lunaniakuainana, mukahiki 1855. Ua haawiia iloko. 6 KS4(j i na misionari a pau, hoole pope’ine Kalulika, ma keia pue aina a puni; ua liaawi ‘ia i nā haole naauaoe ae, e noho ana iwaena n oukou, a ua ike hoi. Ua pau i ke paiia na olelo pane mai iluko o ka’u palapala m.ikahiki o 1848. Pono e noonoo nui oukou iai . mau mea. Ua olelo kekahi kanaka akamuij i ka wa kahiko,; e pono e ike ke kanaka ia ia iho. ’ . £ loaa no ia oukou ma na olelp pane mai i keia mau ninau, he.ike nui wale no oukou iho, a me na mea e pono ai oukou. Eia kaj pono, e heluhelu i ka ninau, alaila, heluhelu ikaolelo pano mai; a pela aku a pau loa. 0 na niuau mai 20 a 50 a mai 75 a 102 no ka hana lima, a o na olele pane mai. mai 43 & 50, 69, 70,103 no’kamahiai, ia mau ninau He 10 makahiki i hala mai ka wa ihoolaha aku ai au ia mau ninau i kinohi, a manao au. « hoolaha hou aku ia mau ninau uei, i akaka kooukou holo mua, iloko o keia mau makahiki be unai; i akaka hoi ka pono i loaa ia oukou, ma ka lukou.aikai o ke alii i make aku »ei, » rae na lii, ma ko lakou haawi ana i ka Aiaa uia koanoa)odio; ai maopopokooukou 90m*ikai a me ka poino paha ma oa kanawai ♦ahau e noho nei. ■ Hokua mahao paa ma na pono nui e loaa iaoukou ma ka mahiai, ua hoike aku au | pālapala hoakaka oo ia mea, imua o ka alii 1 uaahē, .4 «ne kona Ahakukakukamalu i ka wMnhiki 1(847. U« paiiaoo ia ma kuu pa-

Inpula makahiki i ka Ahaolelo, Helu80, mnkaiiiki lf?50. Ua hooikaika au ma ia palapala e like me ka’u haua mau ana, e kuai oluolu i ua aina i ua kanaka haua, i inea e koino inai ai ke (lala a me kii' poe hana, a i mea hoi e pau ai kooukou palaualelo ana, rna ka noho kokoke aiia i ka poe hana, a me ka nolio pono no hoi. Ma ia palapala, ua hoike aku au i ko oukou alii i make aku la, e loaa he §1,500,000 i na kanaka huua, '20,000 i ka makahiki hopliahi. Kia iua Hawaii nei na eka'lie 0,S"T,00ll; a la-weia na, mauiia a' me na wahi ponp ole ke mahi, he niii loaka aina i koe, i knpiino i ku inahi, inaniua o ko oukou nui e-hiki,ai; m> ku uuku o oukou, me ka oukou hana ikaika no.

L Ua inaiipop» keiā pilikia iko oukou a.lii. Noiaila ua paipai oia i na kanaka o na im>kupimi e ae ina keia moāua, uu ane like iiae ka olelo o hulo inai a noho inaaneie haiui pu. ,ū« nui ka puo makemnke e Imlo liiai, ke liuia ka moku a uje ke dala e hiki mai ai. He uiaio uo hoi, a he mea e nani ai oukou, up make’iiiake na 'ii a ine iia kauaka o kekahi iiiau pae.nii'kiipuni e āe ma ka hemaaku, uo ka l 'he ana i ka naauaō o ko oukou alii; a me ka puiio o ko mikou noho maluhia aiia, malu ke ola, a me ka waiwai, a maikai hoi

na kula, a me na eknlesia maloko o kona Aii(iuni, nolaila, makemake lakou e hui in mui ine konu Aupum. Ke hai aku nei au, ina.ae-.ko ouknu Alii, Kamehamelia IV. aole ma Hawaii nei wale no kona no.ho Alii ana, ina ua |>ae aiiia e ae no.hoi ma keia inoana. Heaha ka mea maopopo ia oukou ma keia mea ? Eiā; oukou ka lahūi pomaikai iwaena o nā kauaka o keia moana, a ua mahalo iiui ia hoi ka maluhia, a me ka hoolana ana o ke aupuni i na kauaka e hana i ka hana, e na knnaka he nui wale, like ke ann me,ko oukou, ma keia moaua- nui. He naauao oukou, a pono ole hui ke hoowahawaha i keia mau pono; aole hoi he mauao he mea nani o|e no oukou, o ke komo o ke alii o oukou .iwaena o nu Lii uui e ae o ka homia nei, o na aupuni nui, ame na Peresedena ■(> naaina naauao a pau. Aole hoi pono ia ouknu ke manao uuku i keia mea, o na manuwā o na aupuni nui ekolu, ke kiai nei a me ka hoomalu ia kakou, me ka manao e holo ann oukou iloko o ka naauao a me na hana maikai, a e noho ana h<u malalo o ke aupuni kuokoa. Pehea iā e kohu ppno ai oukou i ke alii i nnauao nui ia, a hoonaniia e na iahuikanaka e. ae ? Aple nia ka hiamoe a pau loa ke ao, a ine ka noho wale. Ma ka hana mau no, a ma ka mahiai nui, kahi e loaa nui mai ai ka waiwai. '

Ina makemake oukou e lilo ia oukou ka naau o ko onkou alii aloha i kona poe kanaka, e hooikaika e hana a mnikai i ko oukou mau hale; a e hoomaikai i na aina, e hanai hipi. me ka manu, a e imi daia ma ka hana a ko oūkou mau lima; a kaapuni ka Moi iwaena o oukou a me kekahi luna paha o kekahi aupuni e, e noho ana me ia maanei, e hiki no ia ia, ke olelo ae. ihe ka maoao ana, e nanai keia poe kanaka o’u, ua uiau ka bana, a me ka lako, a me ka noho olnolu, a me ke ola maikai o ke kino, e like me na kanak« o na Lii o oukou; a • malama i oa keiki a oukou, i na kaikamahine hoi, i maemae hoi, i hiki i ke alii ke oleio ae, e nana i ka naikai o na ohana o ko’u poe kanaka; e nana i ka oui o na kanalii maikai; ke mahua» hua nei ko’u poe kanaka i kela makahiki i

keia makahiki, e liiu auanei mukou i luhuikai aka nui. .La komo kekalii,poe o oukou iloko oko puali inUwai; he moa maikai ia; ua kukul lia ma ke kumu manao maikai, aka, ua hana ih mainuli o ka olelo a kanakii. A»le o’u manao e lioowahawaha ia Aha; aka, ea, e puipai ana au la oukou., i mea e mau ai ko oukou laluiikanaka; i mea c pio ole ai oukou,' e knnio iloko o kekahi puah okoa, lie puali kahiko loa, he kiekie kana kiūnu mai.ke Akua inai. Ma ka oihana n k'o kakou Haku, o lesii l\eristo, Mok, : v!'), t heluhelu penei. • ‘ Ika maiuioio n o na aiua e, ua ]>alaj>ala makiiu i ka ineu a kakou i mnnao a,i,.qolt lakou t malanui I keiu mau mea, eia mile no, e hookuiiokoa lakou i ko na ilkiui c, a me ke koko, a me na 1111« i iiiai »•«/«■ l,t;'a me kn moeknlohe." haalele i ka hewa i oleloia mahope ma ia paukii; e haalele ia mea; a e paa keia pae nina iaoukou, a mnu loa aku; ina hana oukon i keja hewa mau o ouko.u, aole pau ka hanen makahiki, e nalowale ko oukou luluiikanaka. Aia no ia oukou ka make me ke ola; na ke Akua e haawii ia ouk"U i ka mana e pale ae ika make. No ke aha e inake ai nu kanaka Hawaii ? ( Inoa,) R C. WALE. Rosebank, 3 Maniki, 1857. ■