Ka Hae Hawaii, Volume 2, Number 10, 3 June 1857 — HE MOOLELO BERITANIA. [ARTICLE]

HE MOOLELO BERITANIA.

(,) 1>\Hiania ka in< *u i linawna, mai e naj . R.imn i keh imi'i iina u Ki.it'lam a-me S k'oti,i, i ka «a ka:.iko N’o k;i i'Ona ana o naj kainaama lni|"i kaiiik", i ko lakoii maii kino; iM.oiieloiie, ina na iioohiii kiki'kiko, e lik." me ke kakan ka lnko o kaiiaka 11 awaii;. \ >>lai.la; ’ka inoa f{nl: () Alim n k i iiioa kaliili>> loa, 'aiu.ke /.< 11/00 o iui pali » kaliakai i ka oo.ae A iiiki i k i wa ia Inlio Kai'aea lie linia koa o Uoma. naiia i kaua malaila, aole ikeia lia ama la e k" U*>nia.- [»■■><? kanakw l a ike : iiuia ia m> il.ae. e na Kalepa o Kai elaoo, lie ,m(ii.ini kalepa kaliiko nia Ale-iaka iiKaii I. iiiil.o lakoii e eli i ka Tuin in;v na auia neilia > \lebmi a. ae.kuai ine na, kainaaina i ko i,iko.u wa;wa; Ina no liolo aiia ō Kaisara ;.:a H> ri(aiiia. me kona poe kana. v Kana akn n > ia a j»i<» kekaiu iiapa mii oka aina ui ia. l a l>>aa ni ia \\/ kanaka iinpol wale iio. Aole ia i iioiio liului ma'K^aina. 1 loi aku ii>v ma Koina.ai 1 1 1>•, ium k iania i n i u!ii kainaama. A luki i ke au ia Kelaiulio ka Mdi o 'Koma i nii in.akaliiki m iliope inai o i\’rist», nii loa'a i kii poe Uomii k-i nolio paa ili'ko o Keniauiii. 1 le iiui nn kaiiaka kamaainu ia inanawa,; e.nulio .■■■naanj»o ana. ’niamnli o kii lioomiiiia i na iikna kn. O na l)ei'Uiclii ka im>a i k:i [»;• i|>'i ko iakoil. poe kaiin.iiii iioomaha. Ile inau' iikiiii kann ko lakem o olioli ana i ke koko kunajva i niomiiia iio lakoii. Xa kaiiiika pio i ke' kaua na in<>- j iiai. Aole i ikea ka n,ui n ka lakou liana uiuil ina k-a limMiiana, -n» ka Imopa'u kaiiiko ia <> •iia oiliana l)eruida. , ' R« mau liale ino ko laknu. i ak> ia i ke aknakai. JIe ili liōlolnilona ko lakou ka[»a. He mauu maluna o ka lepo ko lakou wahi moe, He ululaau ka nui »> ,ka aina, a liCj lianai liolnliolona, a ineōko.kaua ka liana nui i 0 knnnka; Aolio kanawai e nialuliin a.i ka i noho ana. Aohe nui o ka mahiai; he waiii; lioloholona kamea ai. Hooluhi aku na ka-1 ne i na wahine. n Inkoii. a me na kaiiaka ilihune, i na hanu-luhi, a nohō paliioalelo, hanohano ka |ioe kiekie. Ua ilihune nn kaiiaka a ine na ’lii, no ka iiaaupoA' Ma kahi i noho ai na Rornh, .ua na kaniika i na oihana,a kō Roma, a ua aalui lakou 1 ka lole, a ua kapilia lin hale Innu me na hnle pohaku. A hiki mui na Misionuri Keristiano nini Roma mai, ua uoia kekahi poe-.i ka palapala, a ua hoohanniana ia lakou i ka ■uanaoio i ka olelo a ke Akua. Muhope w.āle mai no hoi ka hoohuli ana mai ia lakou i poe Keristiano. I ka noho ana o aa koao Roma i mau haneri makahiki ma Ber’uania, aa|nalie ko kaua ana iwnena o nu kamanina. la manawa, ua aoia iakoii i na oihana e naauno ai, a ua huli kekahi poe o lakou i poe Keri.+tiano. Aole nae he nui ka laha ana o ka «kaleaia ia manawa, no ka naaupo a me ka paakiki o na pegana mamuli o ko lakou hoo* inana kahiko. Aole nae he nui o na mea i 'tt$lt ! n6 Beritania ia manawa, no ka palapala 1 mbtHh\o olo i kakauia. ■ * ..yU» t wa i hoopilikia nui ia ke aupuni o ē.na kaua lehulehu milnanioa e akau ihe Asia mai, ua haaleleia o Be» o Roma. . htb « kokua i ko maiiaoao ko

i liiknu jn,ic oiiemi e |nim ana ia ia, an!o lakaii | |i; 1 111 i ii.'il mai e iii'im' imi Hcr iiania. Ika I makaliiki lao Kri~t<» t i k*v an Naloiniin-, | aha. I k'a liaaleie ana mai <■ U nua. ka iumI maka ana »> ka pilikia ia Hoiiiania: No ka i |'l"itii o ka li'.omalii ana o Koin i la lakon, ao-| lo lakou i ike i ko kaiia. , j 1 ia iiianawa, ka iioō]>i likiii ana inai o oaj ■ kaiiaka o Sokotia i ka j»«»e Hoi iiama iko olo i ko k ma liia ka iioma o Knoiani: a ljao ao i ' k.> ’akoii walaiii, a koi aku. N• <1 uila. noi aku la koia'[»oe (lilikia i na kanaka k.aua o Sakcsonia ina Kuro|»a, ma ka muliwai o Klaliē. e liole inai e kokua ia lakoii. I l.ole inai ko S.ike.s<.iiiia, ā«>le kokua, aole lini)|»uka i ka poo pilikia; ua lawe' m» i ko l;i--| kou aina, > a nolio iho, me ka Imokiiiiniali.ā ij na kamaaina, a alii ilio iiialinia o lakmi. Ma-j Inipe iho Iiolo iuiimui na Kenemaka e nolio! joa ai ina Koritania, A akuakoa lakon he j poo nui, kana mIio la lakou ino na kamaaiiia, i a lawe i k<» iakou aina a nolm ilio la il.nla. | lle liiilii ko lakon kaua ana,- a liole inai ke-| . kahppoe inai Kuropa ākau niai, aliuii ine ka poo, Sakosoiii'a. I lēe akn la na kamaaiii i kaniko a n<»|ioimi V\ āle. he aina ma-j Una iim ke komohanā. «> Knolani. ,| .Malaila no o noin» noi nii liiamo a l.ikou, a j liiki i kōiii niamiwa, iiii laluu okoa, o oloK» aiiā i ka oloio okoa , | () ka iini o Kiiolani, ua lil.o ikoia.poo malihini kaua mai Kmopa akan mai. Kiiikui anpuni o lakou, o iioh.i kimkoa ana maiiiuii j o ko’lakiui inau Moi ohiku. L T a huiia m» nae{ ia mail aiipuni i ka Aliaolēh» o na luoa i ko-j h"i.i e liooponopono i namea hihiā iwaonii nj lakoii, e.like iki pahu ine ka Ahaololo Kiekie 0 Amenka Iluiia. II e [»«»e peoana lakoii i ka wa i pae.ināi āi na Korituma, e hoomanā ana ia Woiioiia m mo Tora lle inau i kua kaua laua. 11e: iiiau aliliikana ka.hiko |ialia laua, i.Jn'-"iiiiiia! ia eAia kanaka o lukou, iiiiilii• j»i v nia'i " k«> la-j iiiēmake ana. ‘ . . , Aka, i ka iHakahiki a inai, he>le nnii na .Misionari Kerisiiano i.nai iimna' mai e hmiiiainhana i na 'Sake.soni:i ā mē iia 1 Anuele; ā'.hookunm i ua ekiilosi:i. Kerisiian«-»| ina ko lakoii ināu aina lluli m» kēk'ahi ]>oē 1ke Akiia, a hoomaloka kekahi [»m*. Ma- 1 li<i|)ewali; mai, he nui in» n i ekaKaia o. Kri j sto.ma ia nian ama. Ho inau ekaiosia nae j lakou n«) ka Pēj»e, anle līoi i howa Imi ka 1 eklilesia Poj)c ia niaaawa, lie j)t»no no kekahi n he hewa no kokalii, .'i 1 ka iiiakalnki W’27, ua huiin keia man au-i puni. ehiku i aup'Uii hookalii. o K«ichata ka; M"i. A kapa iho la in i kona anpui o Kne-; lani. la manawa ilio no holo pinepine mai; ka poe Noremana, niai ka nina o 1 )enein,aka : mai, a mai Noiewai o hao i ka unm o Ene-i lani, ae auhau powa i ko lakon waiwai ■; Uku akju na ’lii o Enelani ia lakou i na niai knhiki he nui. Pela lakou i kaua mai ai.me na ’lii o Kne-. luni. a pio ka aiua ia lukou, u iioho aliila-! kou maluna o na kamaaina, hie ka hookau-, maha ia lakou. A hee o Ale.;erdc kealiio' Enelani, ine kona poe koa. Holo aku l’a ua alli la, a pee tho la ma kahi kuaaina, a lilo i| kahu hipi ma ka inoa makaainana, nie ka loaa nle i koba poe eueml. A hala kekahi mau makahiki, ae la ia ikona poe kaoaka i auhee, a )ele aku la maluna o k Denemaka. lanakila a kipaku loa aku la, a )oaa hotf ia ia kona pupuni. He

li'.ii iu Iwiia .1'komaikai a \’t-:V’i i d t i i iu ka-li naka n k"iia aiijumi. Ki'kua u ina kaj; naaiiai), a ma ka huopono;: l*<*niai k ii o Kiu-| 1 uii ,ia la, a ho inii ka iiaaiiao ana i ki'iiaH inanau a. K iiiaii loa ana ka iii;4kai o koiia i • inpa, i na wa. n ivau a nuii,i' |'o loa aku | i , Mako i) AIo.!i laulo i ka inakaloki !HM ino! ] ke kamkau alolia.ia e na kanaka o.k-na ai-' i jia. Mahope iho hi i hvm min iia Honoinaka . e liao; a i ka niukahiki IU0I li"lpvnai o Ka- : niile ke alii o ka poe hao walo. a kmia mai me ko iiupuni a lanakila: N’oiii*. aln-o Ka-jl miUunio kana iiiaii ko.iki ina Knoiani i nu j ni.ikaniki he kanuka. I a 'kipaku ia imi la-jl kmi i ka makalnki imi. a ni'hi) alii ilio la o j ■ KiioWaile lio alu Sakesvina ma Kiielani l'all kaulana i;i alu no kiina knkala aiia i hnkoli kanawai no ke anpuni: Mako keiki ole ia i kanii.kahiki KUili, a ua kolioia n Hanua i i Moi no Knelani. ' Aka, hianao iho o W iiiāna ko alii ō N\ueuKimli ina K.ai ani, oia ka Inuulma 'alii ma; i Khelani. Nolaila ka )mo>*napaa <• laua i.ne,i Harola ko alīi o lioomnl» aiia.. Ke kaua nm I la im ia, a Im.uiluulu ae la " W iliaina i-K"i»a • ] poO koa iie (ill.UOU uia Nomnamuli. Iml • ae |i la, a pae mai la lakoii a p-m m;t Kn< luni. J i Ua ho'Uika ia ke kanfi nu' nii kamaama * ina j Ilasetina. Make ilm la o Haiola ill-ko o ke! kaua, a hee aku l;i na koā "i|a, a l.niakila ,uc ; 0 W iliania mahmao Km laiii. Kona ii'.'ho loa ia ma Kueiani -Kau naj aiiia." Knelani i ka laweia e'ia. a haawi aku! l-i im kmia. poo luna ur>a. Hoomalii mo la ia ino ko k<>ikoi inalunā •> ke 'anpnih. Kh ", ua kama'.ium kahi.NO i pou k. i.uw i na,ka poe | inUlllhlii l.inakila.' , i . Mai lamahawa inai i ii"im ali' ai na inani " ; a AVtliaina i po<; Mm nialima u iuniama. a; hiki inai ki \ ik"i it e imlm noi. ,1’ela Imi n;n ;’lii i> l>i iitania e imim iit-i. ’he poe inanm ia-. k.nH a na luna koa a W iliama, mai Nonunanoiii' inai.-' Aka. »l'o i kipaku - ia iia kamaailia S,akcs<)- : iia,im iioiniai aina lakiui inaniuii o na ’lii' laiiakili, i poe mahiai ai„. a i poe paalnina. a, 1 poe kah'p-i. o li ma aiia i na hana a piun ,, Aka o ka iiui olakiui. a inki i mauawa.p imhe o lak.'U aina. I keia wu. c H"tm . aim--ua kanaka he kanakoln nii imm. -.mla pahal c‘ oi ana ka poe inea aina i knnakpln tausani.,i . • ' ’ , {AoU i pim.