Ka Hae Hawaii, Volume 2, Number 16, 15 July 1857 — HE MOOOLELO BERITANIA. – Helu 8. [ARTICLE]

HE MOOOLELO BERITANIA. - Helu 8.

Ke an ta loane. M. H. 1199. Knmo aku la iloko o ke aupunj me ke keakea ole ia. ua inainaia oiu e na kanaka ona no kona a me ka, hookaumaha wale. O Atura kekahi keiki ai’ kona kaikuaana/ka hooilina no ke aupuni, al ua lawe oia ia Noremandi, me ka Enelani kekahi. Aka, kaua aku la o loane*' ia it, hoopio ia ia, hahao ia ia iloko o kahalepaahao, a malaila i pepehi ie ia a make i kona lima iho no. Mamna, ua inaina wale lakon ia ia, a mahope iho, hui aku me ia ka hoowahawaha. 0 ka po no ana o kela alii, ka hooliio i kona poe i poe enemi nona, eio kona akamai ole i ka hoolaulea aku. I na wa mamua, un kuokoa ka poe kahunapule, e koho ana i kn laknu poe luna, me ka hoopii i ka Pope ma Koma, naoa lakou e hooko mai, me.ka ike ole o ka Moi Beritania. ■ .. . " No ka mea, o ka Pope wale no ko lakou alii; a mamuli wnle no ona lakou i noho ai, aole mamuli oka Moi. He mea honpanpa» k ihiko no ke koho ana i nu Luna Kahuna kiekie, mawaena o na luna apana me na moneka. Kokua o lonne i na luna apnna, a hoouna aku 1« i nn koa e hnokuke aku i ha moneka niai ko lakou hnle i noho ai. Ua lealea nae ka pope i keia mau mokuahana, a koho iho la i luna kiekie e, e piii ole anu i kekuhi aoao. Koho oia ia Stepena Lanekonailuna kiekie no Knniabcri. Hoole mai la o lonne ika ka popo koho ana. Nolaila, hookapu mai la ka pope i ke aupuni o Enelani. He mea e wale ko hookapo ima ike aupuni . He mea mana ia aka popē e hooweliwili ai i na kanaka o ia wa naaupo o Inkou. Mn ia kapu, ua hoopauia na pule anaina iloko ona lunkini. Ua pau hoi na oihana bnpatema, a me- na almnina ekuleaia. Un hoomoeia na kii o lakou a pau malalo i ka lepo, ua kanuia na mea i make me ka pule ole ia. Aua hoolei wale ia na kupapau i kahl wa, iloko o na auwaha ma kapa ālaoui me ke kanu ole ia. Aohe lua o ka pilikia tna ka manao o kanaka, i keia pilikia ana; a ua hoolli nakanaka naaupo i keia mau piiikia a.pau malunao ke nlii nnna ka paakiki i kue i ka pope. Huhu ioa no ke alii i kein mau poino, a i ka manao e ohumu knnaka e pepehi ia ia, pani a« la oia a paa ka puka o knna keanal na po, m« kk ae ola e kahi kanaku iloko., Aka, i kona lohe npa, ua haawi lilo ka pope I kona aupuniilkaMoi 0 Farani, a e hoomakaukau ana ua nlii la i ke kaua a |aitt ia wiluwa|a iho Uk®naniaui|amakau. ‘ i*' . Aka, hooikatka aku la o Ioane e p|Je aku 1kS pōi mal,; O’ki pkiiae kue kahiko d-naf|leritania t i#'Furani t . ip« k% inojbMol\|toi§ ka mnna i i|,ti#:A kokua Ikaika na kan&ka ia ia e hoamakaukauepale. Akoakoa ae la na koaona he 60,000. Me ia poe, hele aku il iki hakai I Povera. Nana mai la ko Euwpa ; «pam « kalianaia ikona kupaoaha meoka hope,tn« ka-haohao i ka hopeua pja ( Aka, aole i makemake ka pnpe e t|)o io o Beritania. Oka hooweliweli ia loane kona auMuMi. loane, ha mea hookahi no ehiki ai ia ia ke booMiunj|l 1 ke Oia no ka hooiUō ia ia iho a rae kdn« aopuni malalo & o ke po»i mthi i ke luw, nana e kala m»L| hala o na keikh ke mlhi lakni); ,puni, au» ae koke akuno ika āaiuoa ala a&e i oielo nai ai, a :hoohiki aē U oi:han%l P*»’* ka popoe kauohk mal aiU ia‘; Miiajt» u malla ka luna oka pope i| aua, he mea kamahao.jkaoW4 ana. Maimekena m»u kuli, a imea kanaka. mli%. Upa5***waena o* | 10 Hlwp t m Owouo

ai no kn pope. Pela no o loane i malama ai i ke aupuni nona iho, a ua hemo ae ke knpu ia la. Aka, ua lil-i o*Ioāne i mea i hoowahawuhHia e kona poe ka^ka. I ka makahiki lilō, ci)umu iho la na’lii o Bcriiania e kue ia loane, nka, ua liloiaohu- • mu ana i mea ole. no ka makaukau ole o lajkou c hooko i k<> lakou n.anao. | Mahope iho, houluulu ae la lakou ina kpa jhe nui, a hele nui lakou.i Berakele, kaiii i noho ai o le&he ma. Lohe ae la o loane i ko lakou hele ana mai, kena aku la ia i mau luna ona, e ninau ia lakou i ke kumu o ko lakou manao, a me na mea a lakou i hele mai nei. Hanwi mai la na’lii ika pepa i kakauia’i ko lak'ui kaumaha, a me na meaoluolu a lakou i m&emake ai, A hoikeia mai tn mau manao i ka Moi, poha mai la kona !eo huhu, a ninau mai la, “No ke aha la, aole e noi mai nn’lii i ko’u aupuni?” Hoohiki ino kela. Aole loa eae aku i ka lakou i noi mai ni ! Aka, ua ikaika loa ka poe i hoohui, aole lakou i makau ia ia. K"ho lakou i luna no lakou iho, a hoomaka lakou e kaua aku ia ia. Lilo mai no lakou i na pakaua :a me nn kulanakauhale nui. Ua huli mai mamuli o lakou ka nui o ke aupuni, me Ladana. Alaila, makau iho la o loane, a ae aku la e haowi i kn pnpe ka hooponopono iwaena o lakou. Honle mai na’lii. Alaila, ae aku o Inane e hana e like me ko lakou makemake. Aknakoa ae la ka Ahaoklo ma Runimede, kahi i kaulana no keia Ahaolelo. Ilaila nn ’lii i akoakoa ai hne na koa he nui, i ka la 15 0 lune 1215. Noho kaawah na’lii, n kaawale na luna u loane, me he mau enemi la A hala kekahi mau la e Ahaolelo ana, hnawi no lakou i kekahi palapala, e kau ana na kumn knnawai e hoomnlu ai ike nupuni. Kau iho la ka Moi i kona inoa malalo iho, n lilo iho la i Kumuknnawai no Berit'ania, mai kela manawa u hiki i keia wa. Ke knnawai ia e hoopaa ana i ke kuhihi ole o na Beritania.' A pau ko loane pilikia, hoolo kela ia palapala, me ka manao e hnnaole mamuli oia kanawai. Ke kaua hou no ia mo kona poe alii, a liuliu. Manno iho la kekahi poe, aole e pau ka pilikia o ka nina, e mau nna no ke kaun, ame ka haunaele. Hnuluulu ae la o loane ike kaua nui, i mea e lanakila ai I kona alakai ana i ka poe koa, e komo iloko lilo oka aina. E moe ana konn ala ma kahnkai, kahi i lana ai ke kai i ka wa pihn. Aule i ike o loane i ka piha ana o ke kai,’ lilo aku kona mau kaa a pau, na waiwai, me ka ukana, ame kekahi poe kanaka. Pakele wale aku ke alii me ka nele, a hiki aku i kanhale. Ano ke kaumnha i kona poho, ame ke auhee wale, mai iho la ia i ka mai kuni. Laweia nku oia maluna o ka manele, a hiki i Newaka, n make iho la ia, i ke 51 o kona mau maknhiki, a i 18 o kona nlii nna. Aohe nui o na alii ma ke ao nei i hoowahawahe nui ia e like me loane. I kona wn kamnlii, kipi aku ia ia i kona makuakane aloha. Iihi aku ia e ola okona kaikuanna,#p»pehi iho la me kona lima ponoi 1 ke keikia kona kaikuaana, nona ke aupuni, a hoopamwu i ke kaikamahine a kona kaikuaana, ia E)eaoora, iloko o ka halepaahao iamake. ‘ ‘ lla oki wale aku ia i kekahi wahine ana, Koopio i ka wahine hou ma ka halepaahao, 4iib kona aloha iha wahine manuahi. Ua honhikiino mau no ia, ua hai ’wale i na kuikahi ana i hoohiki ai. ' r He kanaka hewn nui ia, a healiihewa nui loa aku. Ua haawi liio oia i kona auputh no kn pope, a knu aku i kona aina o Nor»mandi no ke alii o F«rani. a maloko o kona aupuni, ua hao wnle i na kanaka ona, me ka hookaumaha.ia m« ka pepehi wale. Ake. no kn iokomaikai o ke Akua, ua lilo kein hoino ana, i mea e loaa’i i ke aupuni he kumukanawai honpono, e lilo ena i men hoomalu. a i niea knopomaikai ia 6eritania, a lllo ia i aupuni nui a waiwai, mamua o ne inupuai a ae. '