Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 2, 14 April 1858 — MOKUNA I. [ARTICLE]

MOKUNA I.

No ka aina ana ma Hawaii nei. 1. O na mokupuni o ko Hawaii nei pae aina, he umi keia mau moku a me kumamalua, eia no ma ka moana Pakifika nei, ma ka latitu, akau he 18°54 mile, a hiki aku i ka 22°17 mile, ma ka lonitu komohana 154°54 mile. He mea kahaha loa no ka manao i ka lohe ana mai i na olelo a ka poe kahiko, no ke kumu o ka aina ana ma Hawaii nei, he kuee ko lakou manao, aole he like pu. Ma ka mookuauhau o Puanue i olelo ia mai ai, i hanau maoli ia mai na kukulu o ka honua a me na kukulu o ka lani, na Kumukanikekaa i hanau mai, a o kana kane o Paiaalani no ia, aka, ua oleloia mai e kekahi, na Kamaieli i hanau mai ka mole o ka honua, a o Kumuhonua kana kane. 2. Ma ka mookuauhau o Wakea, ua olelo ia mai, na Papa i hanau mai keia pae moku, a o Wakea kana kane, a o kekahi poe, hoole lakou i keia, a i olelo mai lakou, i mai la, ua hana maoli ia keia pae aina e ko Wakea mau lima. 3. Ma ka mookuauhau o Kumulipo, ua olelo ia mai, aole i hanau maoli ia ka aina, aole hoi i hana lima ia, aka, ua ulu wale mai no ia; Ke ike nei kakou i ke kuhihewa, a me ka lapuwale i keia mau manao o na mookuauhau, no ia mea, e imi kakou i ka manao o ka poe noonoo, penei ka manao o lakou. 4. Aole paha aina maanei i ka wa kahiko loa, he moana wale no, manao lakou ua hoea mai na aina mailoko mai o ka moana, a o na ahi pele ka mea i hoea mai ai, eia ka mea i manao ai lakou pela, ua ike ia kekahi mau moku i hoea mai, a ua like ke ano o ia mau aina me Hawaii nei, eia ka mea akaka loa, he aina pele wale no keia pae moku, a pela no hoi na moku a pau ma keia moana. O na pohaku a pau, he pohaku i hoohehee wale ia no, aole i like na pohaku me ko na ainapuniole, no na pele wale no koonei pohaku, i neia wa, ua pio ka nui o na pele, aka, i ka wa kahiko, he pele no ma Maui, a me Oahu, a me Kauai, a ma keia pae moku a pau, nolaila, ua manao wale

ia, ua hoea mai keia pae aina mailalo mai, Aole nae i ike pono ia, o Malama he aina no maanei mai kinohi mai. O ke kumu mua o ko Hawaii nei kanaka. Ua olelo ia mai ma ko Hawaii nei mau mookuauhau kupuna,. na kanaka mua o Hawaii nei; no lakou mai ko Hawaii nei iahuikanaka a puu. Mu ka mookuauhan o Kumulipo i hai ia mai ai, he wahine ke kanaka mua loa, o Lailai kona inoa, ua olelo ia mai, he po wale no kona mau kupuna, a mau makua, aia ia hanau kanaka mai, o Kealiiwahiluni ka inoa o ke kane a ua Lailai la, aole-nae i hai ia mai ka inoa o kona mau makua, ua olelo ia, mai ka lani mai o Kealiiwahilani; ka inoa o ke kane a ua Lailai la, i nana mai oia a ike i ka wahine maikai o Lailai e noho ana i Lalowaia, a hu ae la ke aloha iloko ona ia ia, a iho mai oia a moe laua me Lailaii a hanau ma ka laua keiki, oia kekahi kupuna o k ia lahuikanaka. A mahope mai o Lailai ma, ua hai ia ma ka mookuauhau o Ololo, he kane ia kanaku mua loa, o Kahiko kona inoa, aole maopopo lea na mea i oleloia mai no kona makua a me kona poe kupuna, o Kupulanakehau ka inoa o ka Kahiko wahine, na laua mai o Lihauula a me Wakea, he wahine ka Wakea, o Haumea kona inoa, o Papa no ia, ua olelo ia mai no ua Haumea la, he pali koua mau kupuna a mau makua, ia ia maopopo mai ke kan{illegible}ka ana O keia poe wale no ke kumu mua o ko Hawaii 1ahui a pau, aole nae maopopo lea ko 1akou wahi i hanau ai, ua hanau ia mai lakou, ma Hawaii nei paha, ma kekahi aina e paha, ua olelo ia mai ko lakou wahi i noho ai, aia ma Lolowaia o Lailai a ine Kealiiwahilani, o Kahiko me Kapulanakehau, o Kamawaelualani ko laua wahi i noho ai, o Loloiinehani kahi i noho ai o Wakea me Papa, aole nae kekahi wahi o Hawaii nei i kapa ia ma keia mau inoa.