Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 3, 21 April 1858 — HE MOOOLELO BERITANIA.—Helu 45. [ARTICLE]

HE MOOOLELO BERITANIA.—Helu 45.

fl JCt au ia Wiliama III. M. H I6?*9. I- Koho iho la ka ahaolelo lu Wiliama Inua ? ine Meri kana wnhine i tnau alii no Berita£nia. Aka, ia Wiliama wale no ka h-inm ilu yatipuni i kona wa e ola ana. Ike koke iho : la o Wiliama i na pilikia iloko o ka hoomalu i na kanaKa i makaukau ma ka hookolokolo i na luna, aole ma ka hoolohe Hoomaka iho la la i kekahi mea paakiki loa. He'mea i lilo ai o lakoho i ka inainaiu, & komo kona aupuni. A«»le nae ia i hnna e liko me kona mana iho. Hooikaika kelu e hoonoaia na hoomana ku ole i ka Enelani. He Kalavinu o Wiliama, a nolaila ua hoowahawaha ia i na kanawai hookaumnha i na hoomann ku okoa. Hooikaika mua ia e hoopauia na kanawai hoopai i na hoomana. Aka, no ka paakiki o ka ekaleaia aupuni, aole i ioaa ia ia kona makemnke a pau. Ua hoonoaia nae na hoomana kunkoa, * ke hōohiki lakou no ke alii, a hoomana ole i na halawai malu. Aole no i kuikahi o Irelani me Enelani i ka haalele nna ia lakoho. Paa no kolaila ppe lunahoomalu mamuli ona- He poe Katolika ka hapanui o na kanaka o Irelani, a . nolaila makemake no lakon ia ia i alii. Holo Vaku o iakoho, inai Farani aku a pae ma Ire\ani i ka malama o Mei. A mahope ihō kol)o aku ia iloko o Dubelina, me ka hoohoia I knn'akn. Loaa ia ia na mea ma kela aina, <A|ike rae kona makemake. O kona Kiaai-

na, o Turek6nela, kekahi inen ikaika e kokun ia ia; Houluulu oia ina koa kaua nona, he 40,000. A lliki i ke kau, hele aku la ia e hoopio ia Lodoveri. He kulanakaiihale iki no ia; aka, he wahi paa mamuli o Wiliama. He poe hoolepope no Iak<»u. Ua hoopuniia lakou a liuliu e na koa o lakolio, a nui na inea i make maloko i ka pololi a ine na poka. A liala lia inalama he nui, kokua ih niai'lakou e na inoku o Wiliaina e lawe inai anai i ka ai a ine na koa, a he niii hoi ka huhu o ka poe kaua niai .mawaho, i keia kokua ann. Haalele inai na koa o lakoho i kela wahi me ka poho i na kanaka eiwa tausani i ka inake ilaila.

Ma ka inuliwai o Boine i halawai ai na kaua kue, ma kela knpa kekahi, a ma keiii kapa mai keEahi kaua. He wahi ahua ma ka muliwni ma ia walii; aka, ua kiekie na pali ma kapa. Holo aku o Wiliama me na hoa hele, e makaikai i kahi pono e hoouka ai, a lele mni ka pi»ka pukuniahi io lakou l.i, e popehi una i kekahi mau kauaka ona, n pnkika ae la, a pili iki ma kona poohiwi, a akua ka ili. ■

1h kak:ihia*ka nui ae, kau"ha o Wiliama e au ika muliwai aku ina ke!a kiīpa. Ma na Wiihi ahua ek"lu ko lakou au ana, a ku. niii kela a»ao. Alaila, ua hoouka ia ke kaua. Hee aku la na Irelani. Alualu aku o Wiliaina a lanakila. Ku kaawnle aku o lakoho ikc kaua ana. Ike kela ina knnaka o ke aupuni hookahi e pepehi ana Uekalii i kekahi, i ae la, “ Minainina au i na kanaka o’u.” Iloko o ia hoouka ana, make ilio na Irela* ni he 1500, ahe 500 paha no Enelani llaila i make ni o ka Duke o Somebeig, he ahi koa kuulana, no ka aoao o W’iliaina. Ua ho 'ukaia ke kaua hope ma Augerima, (M. H. 1091.) Lanakila loa hoi o Wilianui inalaiia. 1ka make ana oka lunakoa Irelani, auhee ae la kona kaua, a make iho na tnusani eluna o lakou. IMa Limerika, ike lakou ua.piiwi i iia koa o 'Wiliama, liooiei iho laknu i ua pu, a tiaawi ia lakou iho i pio. Hiiokuiknhi lako.u ine Wiliaiua, a hoohiki nomi. Oka pnu ia oke kauu ma Inelani, a hoi nele akn o Iak"ho mu Farani.

H. 1692 ) Un hoohaahaaia o lakoho ilalo i ka ililiuue, a nolio ana ma ka malu o Lui ina Fanini, Ua poho loa kona mahao e lioi hou i alii, o ka pepehi malu ia Wiliama wule no i koe. Aole oik i papa aku i ka poe oliumu e pepehi ia ia Aka, aole i holo kekahi hana malaila, a make no ka poe i hoao e pepehi. Ehikii na makahiki hou aku o kona noliu ana ma Faram, u inake iho malaila. Kokua mai o Lui ke alii o Farani ia ia. Na na keiki ana ina Eoelani kekahi i kokua ia la i ke dala. 1 ku innlama o Sopet. 1700, mnke iho la ia, a olelo mai na haumana pope, he nui ,na hana mana una i hana’i ma kona hnle kupapnu ia mau wa iho. Ua nalo iho k.ma haaheo me ka manao hookiekie i ka wa hope o kona ola ana. He nui hoi kona haipuje ina ko ka ekalesia Kalolika, i kona mau la hope, a ua kanuia ma Pari»a, ma ka halupule o na iBeneditina. I ko Wiliama lawe ana i ka hoomalu aupuni, paa ikaika iho la i ka mana alii i koe iho nnnn. Aka, mnnaka iho la ia mahope i kona hoole ana i na kanawai a ka ahaolelo i kau ai e hoopuni ai i kona mau inea mana, a haalele iho i kona kue ia lakou. Ae mai la ia i ko lakou ’mau kanawai a pau, ke haawi mai lakou nona i na daia e

kaua ai ina Eurojm. Oke ltaua kona mea manao nui, ua oi aku ia imua o na mea e ae ma kona naau. N'o kona kaua ana me Farani, .aole i jmu i ka ikeia na dala i kuawiin aku nona e ka’ ahaolelo. Nolaila kona oluolu e ae aku i na kanawai e hooemi ana i konn mana moi. Uu aie ke aupuni ■ na dada, a auhau nui i na kanaka, e kokua ana ia ia iloko ona kaua. ma Europa. Ke koe nei ia aie.nna a h'iki i keia wa, Ke uku niakahiki nei ke aupuni i ka uku hoopanee; aka, 0 ke kumu aie, aole i kaa. 1 ka nui o na makahiki i noho alii ai o Wiliamai ua mau ke kaua me Farani. 1 kela makahiki keia inakahiki, holo ke alii i ke kau ma Holahi e lawe i kona mau kaua; a i ka hooilo, hoi hōu mai i Enelani, e houluulu hou ina kon, a e auhau ina dala. A hiki i ka inak. 1697, ua kuikahi no ia me Farani. Aohe hua loaa mai i keia kaua ana, e like iki rnc kc koko a me ke dala i lilo ilaila. A pela hoi ke ano oka nui ona kaua, he mea hoopoho wale. He naau koa ko Wiliama, maloko o ke kino maimai. Ua make e o Meri ka*ja wrahine mamuo. He maipuupuu liilii kona i niake ai. Ia wa aole i ikeia ka hana e kinai ai ia mai. Ua alnha maikai laua i kekahi i kekahi, a he nui kō Wiliaina minamina ia ia 1 kona m'nke nna. Hc nui ko Wiliama holo lio ana i mea e hooikaika i kona kino maimai. Iknla 21 o Feberunri, 1702, hina iho ln kona lio inalalo oim, a hoolei ikaika ia o Wiliama ma ka honua, a ua hai koha iwilei. Lawe kana mau kauwa ia ia rna kona hale ma Hainedona, a malaila ua lioopili hou ia k’a iwi hai. Ike ahiiihi hoi ae la ia i Kenesinetona, ma ka Imlekaa, No ka luliluli ana 0 ke kan, ua hemo hou ka pili ana o ka iwi, aua hoopili hou ia mn ka hale. Aka, o ka eha ana o keia hoopili hou, kn moa i pnu ai ai ka mai haiikeke. A maha iki ka haukeke, manao na kahuna e oia nna. Aka, loohia oia 1ka mai wela rnahoj)e, ame ka hi. A hala kekahi mau In, ka make no ia, i ka makahiki 52 o kona ola ana, mahope o kona noho alii ana ma Enelani i na makahiki he umikumamakolu.